|
1
sītā tadvacanaṃ śrutvā pūrṇacandranibhānanā hanūmantam uvācedaṃ dharmārthasahitaṃ vacaḥ 2 amṛtaṃ viṣasaṃsṛṣṭaṃ tvayā vānarabhāṣitam yac ca nānyamanā rāmo yac ca śokaparāyaṇaḥ 3 aiśvarye vā suvistīrṇe vyasane vā sudāruṇe rajjveva puruṣaṃ baddhvā kṛtāntaḥ parikarṣati 4 vidhir nūnam asaṃhāryaḥ prāṇināṃ plavagottama saumitriṃ māṃ ca rāmaṃ ca vyasanaiḥ paśya mohitān 5 śokasyāsya kadā pāraṃ rāghavo 'dhigamiṣyati plavamānaḥ pariśrānto hatanauḥ sāgare yathā 6 rākṣasānāṃ kṣayaṃ kṛtvā sūdayitvā ca rāvaṇam laṅkām unmūlitāṃ kṛtvā kadā drakṣyati māṃ patiḥ 7 sa vācyaḥ saṃtvarasveti yāvad eva na pūryate ayaṃ saṃvatsaraḥ kālas tāvad dhi mama jīvitam 8 vartate daśamo māso dvau tu śeṣau plavaṃgama rāvaṇena nṛśaṃsena samayo yaḥ kṛto mama 9 vibhīṣaṇena ca bhrātrā mama niryātanaṃ prati anunītaḥ prayatnena na ca tat kurute matim 10 mama pratipradānaṃ hi rāvaṇasya na rocate rāvaṇaṃ mārgate saṃkhye mṛtyuḥ kālavaśaṃ gatam 11 jyeṣṭhā kanyānalā nama vibhīṣaṇasutā kape tayā mamaitad ākhyātaṃ mātrā prahitayā svayam 12 avindhyo nāma medhāvī vidvān rākṣasapuṃgavaḥ dhṛtimāñ śīlavān vṛddho rāvaṇasya susaṃmataḥ 13 rāmāt kṣayam anuprāptaṃ rakṣasāṃ pratyacodayat na ca tasyāpi duṣṭātmā śṛṇoti vacanaṃ hitam 14 āśaṃseti hariśreṣṭha kṣipraṃ māṃ prāpsyate patiḥ antarātmā hi me śuddhas tasmiṃś ca bahavo guṇāḥ 15 utsāhaḥ pauruṣaṃ sattvam ānṛśaṃsyaṃ kṛtajñatā vikramaś ca prabhāvaś ca santi vānararāghave 16 caturdaśasahasrāṇi rākṣasānāṃ jaghāna yaḥ janasthāne vinā bhrātrā śatruḥ kas tasya nodvijet 17 na sa śakyas tulayituṃ vyasanaiḥ puruṣarṣabhaḥ ahaṃ tasyānubhāvajñā śakrasyeva pulomajā 18 śarajālāṃśumāñ śūraḥ kape rāmadivākaraḥ śatrurakṣomayaṃ toyam upaśoṣaṃ nayiṣyati 19 iti saṃjalpamānāṃ tāṃ rāmārthe śokakarśitām aśrusaṃpūrṇavadanām uvāca hanumān kapiḥ 20 śrutvaiva tu vaco mahyaṃ kṣipram eṣyati rāghavaḥ camūṃ prakarṣan mahatīṃ haryṛkṣagaṇasaṃkulām 21 atha vā mocayiṣyāmi tām adyaiva hi rākṣasāt asmād duḥkhād upāroha mama pṛṣṭham anindite 22 tvaṃ hi pṛṣṭhagatāṃ kṛtvā saṃtariṣyāmi sāgaram śaktir asti hi me voḍhuṃ laṅkām api sarāvaṇām 23 ahaṃ prasravaṇasthāya rāghavāyādya maithili prāpayiṣyāmi śakrāya havyaṃ hutam ivānalaḥ 24 drakṣyasy adyaiva vaidehi rāghavaṃ sahalakṣmaṇam vyavasāya samāyuktaṃ viṣṇuṃ daityavadhe yathā 25 tvaddarśanakṛtotsāham āśramasthaṃ mahābalam puraṃdaram ivāsīnaṃ nāgarājasya mūrdhani 26 pṛṣṭham āroha me devi mā vikāṅkṣasva śobhane yogam anviccha rāmeṇa śaśāṅkeneva rohiṇī 27 kathayantīva candreṇa sūryeṇeva suvarcalā matpṛṣṭham adhiruhya tvaṃ tarākāśamahārṇavam 28 na hi me saṃprayātasya tvām ito nayato 'ṅgane anugantuṃ gatiṃ śaktāḥ sarve laṅkānivāsinaḥ 29 yathaivāham iha prāptas tathaivāham asaṃśayam yāsyāmi paśya vaidehi tvām udyamya vihāyasaṃ 30 maithilī tu hariśreṣṭhāc chrutvā vacanam adbhutam harṣavismitasarvāṅgī hanūmantam athābravīt 31 hanūman dūram adhvanaṃ kathaṃ māṃ voḍhum icchasi tad eva khalu te manye kapitvaṃ hariyūthapa 32 kathaṃ vālpaśarīras tvaṃ mām ito netum icchasi sakāśaṃ mānavendrasya bhartur me plavagarṣabha 33 sītāyā vacanaṃ śrutvā hanūmān mārutātmajaḥ cintayām āsa lakṣmīvān navaṃ paribhavaṃ kṛtam 34 na me jānāti sattvaṃ vā prabhāvaṃ vāsitekṣaṇā tasmāt paśyatu vaidehī yad rūpaṃ mama kāmataḥ 35 iti saṃcintya hanumāṃs tadā plavagasattamaḥ darśayām āsa vaidehyāḥ svarūpam arimardanaḥ 36 sa tasmāt pādapād dhīmān āplutya plavagarṣabhaḥ tato vardhitum ārebhe sītāpratyayakāraṇāt 37 merumandārasaṃkāśo babhau dīptānalaprabhaḥ agrato vyavatasthe ca sītāyā vānararṣabhaḥ 38 hariḥ parvatasaṃkāśas tāmravaktro mahābalaḥ vajradaṃṣṭranakho bhīmo vaidehīm idam abravīt 39 saparvatavanoddeśāṃ sāṭṭaprākāratoraṇām laṅkām imāṃ sanathāṃ vā nayituṃ śaktir asti me 40 tad avasthāpya tāṃ buddhir alaṃ devi vikāṅkṣayā viśokaṃ kuru vaidehi rāghavaṃ sahalakṣmaṇam 41 taṃ dṛṣṭvācalasaṃkāśam uvāca janakātmajā padmapatraviśālākṣī mārutasyaurasaṃ sutam 42 tava sattvaṃ balaṃ caiva vijānāmi mahākape vāyor iva gatiṃ cāpi tejaś cāgnir ivādbhutam 43 prākṛto 'nyaḥ kathaṃ cemāṃ bhūmim āgantum arhati udadher aprameyasya pāraṃ vānarapuṃgava 44 jānāmi gamane śaktiṃ nayane cāpi te mama avaśyaṃ sāmpradhāryāśu kāryasiddhir ihātmanaḥ 45 ayuktaṃ tu kapiśreṣṭha mayā gantuṃ tvayā saha vāyuvegasavegasya vego māṃ mohayet tava 46 aham ākāśam āsaktā upary upari sāgaram prapateyaṃ hi te pṛṣṭhād bhayād vegena gacchataḥ 47 patitā sāgare cāhaṃ timinakrajhaṣākule bhayeyam āśu vivaśā yādasām annam uttamam 48 na ca śakṣye tvayā sārdhaṃ gantuṃ śatruvināśana kalatravati saṃdehas tvayy api syād asaṃśayam 49 hriyamāṇāṃ tu māṃ dṛṣṭvā rākṣasā bhīmavikramāḥ anugaccheyur ādiṣṭā rāvaṇena durātmanā 50 tais tvaṃ parivṛtaḥ śūraiḥ śūlam udgara pāṇibhiḥ bhaves tvaṃ saṃśayaṃ prāpto mayā vīra kalatravān 51 sāyudhā bahavo vyomni rākṣasās tvaṃ nirāyudhaḥ kathaṃ śakṣyasi saṃyātuṃ māṃ caiva parirakṣitum 52 yudhyamānasya rakṣobhis tatas taiḥ krūrakarmabhiḥ prapateyaṃ hi te pṛṣṭhad bhayārtā kapisattama 53 atha rakṣāṃsi bhīmāni mahānti balavanti ca kathaṃ cit sāmparāye tvāṃ jayeyuḥ kapisattama 54 atha vā yudhyamānasya pateyaṃ vimukhasya te patitāṃ ca gṛhītvā māṃ nayeyuḥ pāparākṣasāḥ 55 māṃ vā hareyus tvaddhastād viśaseyur athāpi vā avyavasthau hi dṛśyete yuddhe jayaparājayau 56 ahaṃ vāpi vipadyeyaṃ rakṣobhir abhitarjitā tvatprayatno hariśreṣṭha bhaven niṣphala eva tu 57 kāmaṃ tvam api paryāpto nihantuṃ sarvarākṣasān rāghavasya yaśo hīyet tvayā śastais tu rākṣasaiḥ 58 atha vādāya rakṣāṃsi nyasyeyuḥ saṃvṛte hi mām yatra te nābhijānīyur harayo nāpi rāghavaḥ 59 ārambhas tu madartho 'yaṃ tatas tava nirarthakaḥ tvayā hi saha rāmasya mahān āgamane guṇaḥ 60 mayi jīvitam āyattaṃ rāghavasya mahātmanaḥ bhrātṝṇāṃ ca mahābāho tava rājakulasya ca 61 tau nirāśau madarthe tu śokasaṃtāpakarśitau saha sarvarkṣaharibhis tyakṣyataḥ prāṇasaṃgraham 62 bhartur bhaktiṃ puraskṛtya rāmād anyasya vānara nāhaṃ spraṣṭuṃ padā gātram iccheyaṃ vānarottama 63 yad ahaṃ gātrasaṃsparśaṃ rāvaṇasya gatā balāt anīśā kiṃ kariṣyāmi vināthā vivaśā satī 64 yadi rāmo daśagrīvam iha hatvā sarākṣasaṃ mām ito gṛhya gaccheta tat tasya sadṛśaṃ bhavet 65 śrutā hi dṛṣṭāś ca mayā parākramā; mahātmanas tasya raṇāvamardinaḥ na devagandharvabhujaṃgarākṣasā; bhavanti rāmeṇa samā hi saṃyuge 66 samīkṣya taṃ saṃyati citrakārmukaṃ; mahābalaṃ vāsavatulyavikramam salakṣmaṇaṃ ko viṣaheta rāghavaṃ; hutāśanaṃ dīptam ivānileritam 67 salakṣmaṇaṃ rāghavam ājimardanaṃ; diśāgajaṃ mattam iva vyavasthitam saheta ko vānaramukhya saṃyuge; yugāntasūryapratimaṃ śarārciṣam 68 sa me hariśreṣṭha salakṣmaṇaṃ patiṃ; sayūthapaṃ kṣipram ihopapādaya cirāya rāmaṃ prati śokakarśitāṃ; kuruṣva māṃ vānaramukhya harṣitām |
1
सीता तथ्वचनं शरुत्वा पूर्णचन्थ्रनिभानना हनूमन्तम उवाचेथं धर्मार्दसहितं वचः 2 अमृतं विषसंसृष्टं तवया वानरभाषितम यच च नान्यमना रामॊ यच च शॊकपरायणः 3 ऐश्वर्ये वा सुविस्तीर्णे वयसने वा सुथारुणे रज्ज्वेव पुरुषं बथ्ध्वा कृतान्तः परिकर्षति 4 विधिर नूनम असंहार्यः पराणिनां पलवगॊत्तम सौमित्रिं मां च रामं च वयसनैः पश्य मॊहितान 5 शॊकस्यास्य कथा पारं राघवॊ ऽधिगमिष्यति पलवमानः परिश्रान्तॊ हतनौः सागरे यदा 6 राक्षसानां कषयं कृत्वा सूथयित्वा च रावणम लङ्काम उन्मूलितां कृत्वा कथा थरक्ष्यति मां पतिः 7 स वाच्यः संत्वरस्वेति यावथ एव न पूर्यते अयं संवत्सरः कालस तावथ धि मम जीवितम 8 वर्तते थशमॊ मासॊ थवौ तु शेषौ पलवंगम रावणेन नृशंसेन समयॊ यः कृतॊ मम 9 विभीषणेन च भरात्रा मम निर्यातनं परति अनुनीतः परयत्नेन न च तत कुरुते मतिम 10 मम परतिप्रथानं हि रावणस्य न रॊचते रावणं मार्गते संख्ये मृत्युः कालवशं गतम 11 जयेष्ठा कन्यानला नम विभीषणसुता कपे तया ममैतथ आख्यातं मात्रा परहितया सवयम 12 अविन्ध्यॊ नाम मेधावी विथ्वान राक्षसपुंगवः धृतिमाञ शीलवान वृथ्धॊ रावणस्य सुसंमतः 13 रामात कषयम अनुप्राप्तं रक्षसां परत्यचॊथयत न च तस्यापि थुष्टात्मा शृणॊति वचनं हितम 14 आशंसेति हरिश्रेष्ठ कषिप्रं मां पराप्स्यते पतिः अन्तरात्मा हि मे शुथ्धस तस्मिंश च बहवॊ गुणाः 15 उत्साहः पौरुषं सत्त्वम आनृशंस्यं कृतज्ञता विक्रमश च परभावश च सन्ति वानरराघवे 16 चतुर्थशसहस्राणि राक्षसानां जघान यः जनस्दाने विना भरात्रा शत्रुः कस तस्य नॊथ्विजेत 17 न स शक्यस तुलयितुं वयसनैः पुरुषर्षभः अहं तस्यानुभावज्ञा शक्रस्येव पुलॊमजा 18 शरजालांशुमाञ शूरः कपे रामथिवाकरः शत्रुरक्षॊमयं तॊयम उपशॊषं नयिष्यति 19 इति संजल्पमानां तां रामार्दे शॊककर्शिताम अश्रुसंपूर्णवथनाम उवाच हनुमान कपिः 20 शरुत्वैव तु वचॊ मह्यं कषिप्रम एष्यति राघवः चमूं परकर्षन महतीं हर्यृक्षगणसंकुलाम 21 अद वा मॊचयिष्यामि ताम अथ्यैव हि राक्षसात अस्माथ थुःखाथ उपारॊह मम पृष्ठम अनिन्थिते 22 तवं हि पृष्ठगतां कृत्वा संतरिष्यामि सागरम शक्तिर अस्ति हि मे वॊढुं लङ्काम अपि सरावणाम 23 अहं परस्रवणस्दाय राघवायाथ्य मैदिलि परापयिष्यामि शक्राय हव्यं हुतम इवानलः 24 थरक्ष्यस्य अथ्यैव वैथेहि राघवं सहलक्ष्मणम वयवसाय समायुक्तं विष्णुं थैत्यवधे यदा 25 तवथ्थर्शनकृतॊत्साहम आश्रमस्दं महाबलम पुरंथरम इवासीनं नागराजस्य मूर्धनि 26 पृष्ठम आरॊह मे थेवि मा विकाङ्क्षस्व शॊभने यॊगम अन्विच्छ रामेण शशाङ्केनेव रॊहिणी 27 कदयन्तीव चन्थ्रेण सूर्येणेव सुवर्चला मत्पृष्ठम अधिरुह्य तवं तराकाशमहार्णवम 28 न हि मे संप्रयातस्य तवाम इतॊ नयतॊ ऽङगने अनुगन्तुं गतिं शक्ताः सर्वे लङ्कानिवासिनः 29 यदैवाहम इह पराप्तस तदैवाहम असंशयम यास्यामि पश्य वैथेहि तवाम उथ्यम्य विहायसं 30 मैदिली तु हरिश्रेष्ठाच छरुत्वा वचनम अथ्भुतम हर्षविस्मितसर्वाङ्गी हनूमन्तम अदाब्रवीत 31 हनूमन थूरम अध्वनं कदं मां वॊढुम इच्छसि तथ एव खलु ते मन्ये कपित्वं हरियूदप 32 कदं वाल्पशरीरस तवं माम इतॊ नेतुम इच्छसि सकाशं मानवेन्थ्रस्य भर्तुर मे पलवगर्षभ 33 सीताया वचनं शरुत्वा हनूमान मारुतात्मजः चिन्तयाम आस लक्ष्मीवान नवं परिभवं कृतम 34 न मे जानाति सत्त्वं वा परभावं वासितेक्षणा तस्मात पश्यतु वैथेही यथ रूपं मम कामतः 35 इति संचिन्त्य हनुमांस तथा पलवगसत्तमः थर्शयाम आस वैथेह्याः सवरूपम अरिमर्थनः 36 स तस्मात पाथपाथ धीमान आप्लुत्य पलवगर्षभः ततॊ वर्धितुम आरेभे सीताप्रत्ययकारणात 37 मेरुमन्थारसंकाशॊ बभौ थीप्तानलप्रभः अग्रतॊ वयवतस्दे च सीताया वानरर्षभः 38 हरिः पर्वतसंकाशस ताम्रवक्त्रॊ महाबलः वज्रथंष्ट्रनखॊ भीमॊ वैथेहीम इथम अब्रवीत 39 सपर्वतवनॊथ्थेशां साट्टप्राकारतॊरणाम लङ्काम इमां सनदां वा नयितुं शक्तिर अस्ति मे 40 तथ अवस्दाप्य तां बुथ्धिर अलं थेवि विकाङ्क्षया विशॊकं कुरु वैथेहि राघवं सहलक्ष्मणम 41 तं थृष्ट्वाचलसंकाशम उवाच जनकात्मजा पथ्मपत्रविशालाक्षी मारुतस्यौरसं सुतम 42 तव सत्त्वं बलं चैव विजानामि महाकपे वायॊर इव गतिं चापि तेजश चाग्निर इवाथ्भुतम 43 पराकृतॊ ऽनयः कदं चेमां भूमिम आगन्तुम अर्हति उथधेर अप्रमेयस्य पारं वानरपुंगव 44 जानामि गमने शक्तिं नयने चापि ते मम अवश्यं साम्प्रधार्याशु कार्यसिथ्धिर इहात्मनः 45 अयुक्तं तु कपिश्रेष्ठ मया गन्तुं तवया सह वायुवेगसवेगस्य वेगॊ मां मॊहयेत तव 46 अहम आकाशम आसक्ता उपर्य उपरि सागरम परपतेयं हि ते पृष्ठाथ भयाथ वेगेन गच्छतः 47 पतिता सागरे चाहं तिमिनक्रझषाकुले भयेयम आशु विवशा याथसाम अन्नम उत्तमम 48 न च शक्ष्ये तवया सार्धं गन्तुं शत्रुविनाशन कलत्रवति संथेहस तवय्य अपि सयाथ असंशयम 49 हरियमाणां तु मां थृष्ट्वा राक्षसा भीमविक्रमाः अनुगच्छेयुर आथिष्टा रावणेन थुरात्मना 50 तैस तवं परिवृतः शूरैः शूलम उथ्गर पाणिभिः भवेस तवं संशयं पराप्तॊ मया वीर कलत्रवान 51 सायुधा बहवॊ वयॊम्नि राक्षसास तवं निरायुधः कदं शक्ष्यसि संयातुं मां चैव परिरक्षितुम 52 युध्यमानस्य रक्षॊभिस ततस तैः करूरकर्मभिः परपतेयं हि ते पृष्ठथ भयार्ता कपिसत्तम 53 अद रक्षांसि भीमानि महान्ति बलवन्ति च कदं चित साम्पराये तवां जयेयुः कपिसत्तम 54 अद वा युध्यमानस्य पतेयं विमुखस्य ते पतितां च गृहीत्वा मां नयेयुः पापराक्षसाः 55 मां वा हरेयुस तवथ्धस्ताथ विशसेयुर अदापि वा अव्यवस्दौ हि थृश्येते युथ्धे जयपराजयौ 56 अहं वापि विपथ्येयं रक्षॊभिर अभितर्जिता तवत्प्रयत्नॊ हरिश्रेष्ठ भवेन निष्फल एव तु 57 कामं तवम अपि पर्याप्तॊ निहन्तुं सर्वराक्षसान राघवस्य यशॊ हीयेत तवया शस्तैस तु राक्षसैः 58 अद वाथाय रक्षांसि नयस्येयुः संवृते हि माम यत्र ते नाभिजानीयुर हरयॊ नापि राघवः 59 आरम्भस तु मथर्दॊ ऽयं ततस तव निरर्दकः तवया हि सह रामस्य महान आगमने गुणः 60 मयि जीवितम आयत्तं राघवस्य महात्मनः भरातॄणां च महाबाहॊ तव राजकुलस्य च 61 तौ निराशौ मथर्दे तु शॊकसंतापकर्शितौ सह सर्वर्क्षहरिभिस तयक्ष्यतः पराणसंग्रहम 62 भर्तुर भक्तिं पुरस्कृत्य रामाथ अन्यस्य वानर नाहं सप्रष्टुं पथा गात्रम इच्छेयं वानरॊत्तम 63 यथ अहं गात्रसंस्पर्शं रावणस्य गता बलात अनीशा किं करिष्यामि विनादा विवशा सती 64 यथि रामॊ थशग्रीवम इह हत्वा सराक्षसं माम इतॊ गृह्य गच्छेत तत तस्य सथृशं भवेत 65 शरुता हि थृष्टाश च मया पराक्रमा; महात्मनस तस्य रणावमर्थिनः न थेवगन्धर्वभुजंगराक्षसा; भवन्ति रामेण समा हि संयुगे 66 समीक्ष्य तं संयति चित्रकार्मुकं; महाबलं वासवतुल्यविक्रमम सलक्ष्मणं कॊ विषहेत राघवं; हुताशनं थीप्तम इवानिलेरितम 67 सलक्ष्मणं राघवम आजिमर्थनं; थिशागजं मत्तम इव वयवस्दितम सहेत कॊ वानरमुख्य संयुगे; युगान्तसूर्यप्रतिमं शरार्चिषम 68 स मे हरिश्रेष्ठ सलक्ष्मणं पतिं; सयूदपं कषिप्रम इहॊपपाथय चिराय रामं परति शॊककर्शितां; कुरुष्व मां वानरमुख्य हर्षिताम |