|
1
iti bruvāṇaṃ sugrīvaṃ rāmo dharmabhṛtāṃ varaḥ bāhubhyāṃ saṃpariṣvajya pratyuvāca kṛtāñjalim 2 yad indro varṣate varṣaṃ na tac citraṃ bhaved bhuvi ādityo vā sahasrāṃśuḥ kuryād vitimiraṃ nabhaḥ 3 candramā raśmibhiḥ kuryāt pṛthivīṃ saumya nirmalām tvadvidho vāpi mitrāṇāṃ pratikuryāt paraṃtapa 4 evaṃ tvayi na tac citraṃ bhaved yat saumya śobhanam jānāmy ahaṃ tvāṃ sugrīva satataṃ priyavādinam 5 tvatsanāthaḥ sakhe saṃkhye jetāsmi sakalān arīn tvam eva me suhṛn mitraṃ sāhāyyaṃ kartum arhasi 6 jahārātmavināśāya vaidehīṃ rākṣasādhamaḥ vañcayitvā tu paulomīm anuhlādo yathā śacīm 7 nacirāt taṃ haniṣyāmi rāvaṇaṃ niśitaiḥ śaraiḥ paulomyāḥ pitaraṃ dṛptaṃ śatakratur ivārihā 8 etasminn antare caiva rajaḥ samabhivartata uṣṇāṃ tīvrāṃ sahasrāṃśoś chādayad gagane prabhām 9 diśaḥ paryākulāś cāsan rajasā tena mūrchitāḥ cacāla ca mahī sarvā saśailavanakānanā 10 tato nagendrasaṃkāśais tīkṣṇa daṃṣṭrair mahābalaiḥ kṛtsnā saṃchāditā bhūmir asaṃkhyeyaiḥ plavaṃgamaiḥ 11 nimeṣāntaramātreṇa tatas tair hariyūthapaiḥ koṭīśataparīvāraiḥ kāmarūpibhir āvṛtā 12 nādeyaiḥ pārvatīyaiś ca sāmudraiś ca mahābalaiḥ haribhir meghanirhrādair anyaiś ca vanacāribhiḥ 13 taruṇādityavarṇaiś ca śaśigauraiś ca vānaraiḥ padmakesaravarṇaiś ca śvetair merukṛtālayaiḥ 14 koṭīsahasrair daśabhiḥ śrīmān parivṛtas tadā vīraḥ śatabalir nāma vānaraḥ pratyadṛśyata 15 tataḥ kāñcanaśailābhas tārāyā vīryavān pitā anekair daśasāhasraiḥ koṭibhiḥ pratyadṛśyata 16 padmakesarasaṃkāśas taruṇārkanibhānanaḥ buddhimān vānaraśreṣṭhaḥ sarvavānarasattamaḥ 17 anīkair bahusāhasrair vānarāṇāṃ samanvitaḥ pitā hanumataḥ śrīmān kesarī pratyadṛśyata 18 golāṅgūlamahārājo gavākṣo bhīmavikramaḥ vṛtaḥ koṭisahasreṇa vānarāṇām adṛśyata 19 ṛkṣāṇāṃ bhīmavegānāṃ dhūmraḥ śatrunibarhaṇaḥ vṛtaḥ koṭisahasrābhyāṃ dvābhyāṃ samabhivartata 20 mahācalanibhair ghoraiḥ panaso nāma yūthapaḥ ājagāma mahāvīryas tisṛbhiḥ koṭibhir vṛtaḥ 21 nīlāñjanacayākāro nīlo nāmātha yūthapaḥ adṛśyata mahākāyaḥ koṭibhir daśabhir vṛtaḥ 22 darīmukhaś ca balavān yūthapo 'bhyāyayau tadā vṛtaḥ koṭisahasreṇa sugrīvaṃ samupasthitaḥ 23 maindaś ca dvividaś cobhāv aśviputrau mahāvalau koṭikoṭisahasreṇa vānarāṇām adṛśyatām 24 tataḥ koṭisahasrāṇāṃ sahasreṇa śatena ca pṛṣṭhato 'nugataḥ prāpto haribhir gandhamādanaḥ 25 tataḥ padmasahasreṇa vṛtaḥ śaṅkuśatena ca yuvarājo 'ṅgadaḥ prāptaḥ pitṛtulyaparākramaḥ 26 tatas tārādyutis tāro harir bhīmaparākramaḥ pañcabhir harikoṭībhir dūrataḥ pratyadṛśyata 27 indrajānuḥ kapir vīro yūthapaḥ pratyadṛśyata ekādaśānāṃ koṭīnām īśvaras taiś ca saṃvṛtaḥ 28 tato rambhas tv anuprāptas taruṇādityasaṃnibhaḥ ayutena vṛtaś caiva sahasreṇa śatena ca 29 tato yūthapatir vīro durmukho nāma vānaraḥ pratyadṛśyata koṭibhyāṃ dvābhyāṃ parivṛto balī 30 kailāsaśikharākārair vānarair bhīmavikramaiḥ vṛtaḥ koṭisahasreṇa hanumān pratyadṛśyata 31 nalaś cāpi mahāvīryaḥ saṃvṛto drumavāsibhiḥ koṭīśatena saṃprāptaḥ sahasreṇa śatena ca 32 śarabhaḥ kumudo vahnir vānaro rambha eva ca ete cānye ca bahavo vānarāḥ kāmarūpiṇaḥ 33 āvṛtya pṛthivīṃ sarvāṃ parvatāṃś ca vanāni ca āplavantaḥ plavantaś ca garjantaś ca plavaṃgamāḥ abhyavartanta sugrīvaṃ sūryam abhragaṇā iva 34 kurvāṇā bahuśabdāṃś ca prahṛṣṭā balaśālinaḥ śirobhir vānarendrāya sugrīvāya nyavedayan 35 apare vānaraśreṣṭhāḥ saṃgamya ca yathocitam sugrīveṇa samāgamya sthitāḥ prāñjalayas tadā 36 sugrīvas tvarito rāme sarvāṃs tān vānararṣabhān nivedayitvā dharmajñaḥ sthitaḥ prāñjalir abravīt 37 yathā sukhaṃ parvatanirjhareṣu; vaneṣu sarveṣu ca vānarendrāḥ niveśayitvā vidhivad balāni; balaṃ balajñaḥ pratipattum īṣṭe |
1
इति बरुवाणं सुग्रीवं रामॊ धर्मभृतां वरः बाहुभ्यां संपरिष्वज्य परत्युवाच कृताञ्जलिम 2 यथ इन्थ्रॊ वर्षते वर्षं न तच चित्रं भवेथ भुवि आथित्यॊ वा सहस्रांशुः कुर्याथ वितिमिरं नभः 3 चन्थ्रमा रश्मिभिः कुर्यात पृदिवीं सौम्य निर्मलाम तवथ्विधॊ वापि मित्राणां परतिकुर्यात परंतप 4 एवं तवयि न तच चित्रं भवेथ यत सौम्य शॊभनम जानाम्य अहं तवां सुग्रीव सततं परियवाथिनम 5 तवत्सनादः सखे संख्ये जेतास्मि सकलान अरीन तवम एव मे सुहृन मित्रं साहाय्यं कर्तुम अर्हसि 6 जहारात्मविनाशाय वैथेहीं राक्षसाधमः वञ्चयित्वा तु पौलॊमीम अनुह्लाथॊ यदा शचीम 7 नचिरात तं हनिष्यामि रावणं निशितैः शरैः पौलॊम्याः पितरं थृप्तं शतक्रतुर इवारिहा 8 एतस्मिन्न अन्तरे चैव रजः समभिवर्तत उष्णां तीव्रां सहस्रांशॊश छाथयथ गगने परभाम 9 थिशः पर्याकुलाश चासन रजसा तेन मूर्छिताः चचाल च मही सर्वा सशैलवनकानना 10 ततॊ नगेन्थ्रसंकाशैस तीक्ष्ण थंष्ट्रैर महाबलैः कृत्स्ना संछाथिता भूमिर असंख्येयैः पलवंगमैः 11 निमेषान्तरमात्रेण ततस तैर हरियूदपैः कॊटीशतपरीवारैः कामरूपिभिर आवृता 12 नाथेयैः पार्वतीयैश च सामुथ्रैश च महाबलैः हरिभिर मेघनिर्ह्राथैर अन्यैश च वनचारिभिः 13 तरुणाथित्यवर्णैश च शशिगौरैश च वानरैः पथ्मकेसरवर्णैश च शवेतैर मेरुकृतालयैः 14 कॊटीसहस्रैर थशभिः शरीमान परिवृतस तथा वीरः शतबलिर नाम वानरः परत्यथृश्यत 15 ततः काञ्चनशैलाभस ताराया वीर्यवान पिता अनेकैर थशसाहस्रैः कॊटिभिः परत्यथृश्यत 16 पथ्मकेसरसंकाशस तरुणार्कनिभाननः बुथ्धिमान वानरश्रेष्ठः सर्ववानरसत्तमः 17 अनीकैर बहुसाहस्रैर वानराणां समन्वितः पिता हनुमतः शरीमान केसरी परत्यथृश्यत 18 गॊलाङ्गूलमहाराजॊ गवाक्षॊ भीमविक्रमः वृतः कॊटिसहस्रेण वानराणाम अथृश्यत 19 ऋक्षाणां भीमवेगानां धूम्रः शत्रुनिबर्हणः वृतः कॊटिसहस्राभ्यां थवाभ्यां समभिवर्तत 20 महाचलनिभैर घॊरैः पनसॊ नाम यूदपः आजगाम महावीर्यस तिसृभिः कॊटिभिर वृतः 21 नीलाञ्जनचयाकारॊ नीलॊ नामाद यूदपः अथृश्यत महाकायः कॊटिभिर थशभिर वृतः 22 थरीमुखश च बलवान यूदपॊ ऽभयाययौ तथा वृतः कॊटिसहस्रेण सुग्रीवं समुपस्दितः 23 मैन्थश च थविविथश चॊभाव अश्विपुत्रौ महावलौ कॊटिकॊटिसहस्रेण वानराणाम अथृश्यताम 24 ततः कॊटिसहस्राणां सहस्रेण शतेन च पृष्ठतॊ ऽनुगतः पराप्तॊ हरिभिर गन्धमाथनः 25 ततः पथ्मसहस्रेण वृतः शङ्कुशतेन च युवराजॊ ऽङगथः पराप्तः पितृतुल्यपराक्रमः 26 ततस ताराथ्युतिस तारॊ हरिर भीमपराक्रमः पञ्चभिर हरिकॊटीभिर थूरतः परत्यथृश्यत 27 इन्थ्रजानुः कपिर वीरॊ यूदपः परत्यथृश्यत एकाथशानां कॊटीनाम ईश्वरस तैश च संवृतः 28 ततॊ रम्भस तव अनुप्राप्तस तरुणाथित्यसंनिभः अयुतेन वृतश चैव सहस्रेण शतेन च 29 ततॊ यूदपतिर वीरॊ थुर्मुखॊ नाम वानरः परत्यथृश्यत कॊटिभ्यां थवाभ्यां परिवृतॊ बली 30 कैलासशिखराकारैर वानरैर भीमविक्रमैः वृतः कॊटिसहस्रेण हनुमान परत्यथृश्यत 31 नलश चापि महावीर्यः संवृतॊ थरुमवासिभिः कॊटीशतेन संप्राप्तः सहस्रेण शतेन च 32 शरभः कुमुथॊ वह्निर वानरॊ रम्भ एव च एते चान्ये च बहवॊ वानराः कामरूपिणः 33 आवृत्य पृदिवीं सर्वां पर्वतांश च वनानि च आप्लवन्तः पलवन्तश च गर्जन्तश च पलवंगमाः अभ्यवर्तन्त सुग्रीवं सूर्यम अभ्रगणा इव 34 कुर्वाणा बहुशब्थांश च परहृष्टा बलशालिनः शिरॊभिर वानरेन्थ्राय सुग्रीवाय नयवेथयन 35 अपरे वानरश्रेष्ठाः संगम्य च यदॊचितम सुग्रीवेण समागम्य सदिताः पराञ्जलयस तथा 36 सुग्रीवस तवरितॊ रामे सर्वांस तान वानरर्षभान निवेथयित्वा धर्मज्ञः सदितः पराञ्जलिर अब्रवीत 37 यदा सुखं पर्वतनिर्झरेषु; वनेषु सर्वेषु च वानरेन्थ्राः निवेशयित्वा विधिवथ बलानि; बलं बलज्ञः परतिपत्तुम ईष्टे |