|
1
vasiṣṭhaḥ purataḥ kṛtvā dārān daśarathasya ca abhicakrāma taṃ deśaṃ rāmadarśanatarṣitaḥ 2 rājapatnyaś ca gacchantyo mandaṃ mandākinīṃ prati dadṛśus tatra tat tīrthaṃ rāmalakṣmaṇasevitam 3 kausalyā bāṣpapūrṇena mukhena pariśuṣyatā sumitrām abravīd dīnā yāś cānyā rājayoṣitaḥ 4 idaṃ teṣām anāthānāṃ kliṣṭam akliṣṭa karmaṇām vane prāk kevalaṃ tīrthaṃ ye te nirviṣayī kṛtāḥ 5 itaḥ sumitre putras te sadā jalam atandritaḥ svayaṃ harati saumitrir mama putrasya kāraṇāt 6 dakṣiṇāgreṣu darbheṣu sā dadarśa mahītale pitur iṅgudipiṇyākaṃ nyastam āyatalocanā 7 taṃ bhūmau pitur ārtena nyastaṃ rāmeṇa vīkṣya sā uvāca devī kausalyā sarvā daśarathastriyaḥ 8 idam ikṣvākunāthasya rāghavasya mahātmanaḥ rāghaveṇa pitur dattaṃ paśyataitad yathāvidhi 9 tasya devasamānasya pārthivasya mahātmanaḥ naitad aupayikaṃ manye bhuktabhogasya bhojanam 10 caturantāṃ mahīṃ bhuktvā mahendra sadṛśo bhuvi katham iṅgudipiṇyākaṃ sa bhuṅkte vasudhādhipaḥ 11 ato duḥkhataraṃ loke na kiṃ cit pratibhāti mā yatra rāmaḥ pitur dadyād iṅgudīkṣodam ṛddhimān 12 rāmeṇeṅgudipiṇyākaṃ pitur dattaṃ samīkṣya me kathaṃ duḥkhena hṛdayaṃ na sphoṭati sahasradhā 13 evam ārtāṃ sapatnyas tā jagmur āśvāsya tāṃ tadā dadṛśuś cāśrame rāmaṃ svargāc cyutam ivāmaram 14 sarvabhogaiḥ parityaktaṃ rāma saṃprekṣya mātaraḥ ārtā mumucur aśrūṇi sasvaraṃ śokakarśitāḥ 15 tāsāṃ rāmaḥ samutthāya jagrāha caraṇāñ śubhān mātṝṇāṃ manujavyāghraḥ sarvāsāṃ satyasaṃgaraḥ 16 tāḥ pāṇibhiḥ sukhasparśair mṛdvaṅgulitalaiḥ śubhaiḥ pramamārjū rajaḥ pṛṣṭhād rāmasyāyatalocanāḥ 17 saumitrir api tāḥ sarvā mātṝh saṃprekṣya duḥkhitaḥ abhyavādayatāsaktaṃ śanai rāmād anantaram 18 yathā rāme tathā tasmin sarvā vavṛtire striyaḥ vṛttiṃ daśarathāj jāte lakṣmaṇe śubhalakṣaṇe 19 sītāpi caraṇāṃs tāsām upasaṃgṛhya duḥkhitā śvaśrūṇām aśrupūrṇākṣī sā babhūvāgrataḥ sthitā 20 tāṃ pariṣvajya duḥkhārtāṃ mātā duhitaraṃ yathā vanavāsakṛśāṃ dīnāṃ kausalyā vākyam abravīt 21 videharājasya sutā snuṣā daśarathasya ca rāmapatnī kathaṃ duḥkhaṃ saṃprāptā nirjane vane 22 padmam ātapasaṃtaptaṃ parikliṣṭam ivotpalam kāñcanaṃ rajasā dhvastaṃ kliṣṭaṃ candram ivāmbudaiḥ 23 mukhaṃ te prekṣya māṃ śoko dahaty agnir ivāśrayam bhṛśaṃ manasi vaidehi vyasanāraṇisaṃbhavaḥ 24 bruvantyām evam ārtāyāṃ jananyāṃ bharatāgrajaḥ pādāv āsādya jagrāha vasiṣṭhasya sa rāghavaḥ 25 purohitasyāgnisamasya tasya vai; bṛhaspater indra ivāmarādhipaḥ pragṛhya pādau susamṛddhatejasaḥ; sahaiva tenopaviveśa rāghavaḥ 26 tato jaghanyaṃ sahitaiḥ sa mantribhiḥ; purapradhānaiś ca sahaiva sainikaiḥ janena dharmajñatamena dharmavān; upopaviṣṭo bharatas tadāgrajam 27 upopaviṣṭas tu tadā sa vīryavāṃs; tapasviveṣeṇa samīkṣya rāghavam śriyā jvalantaṃ bharataḥ kṛtāñjalir; yathā mahendraḥ prayataḥ prajāpatim 28 kim eṣa vākyaṃ bharato 'dya rāghavaṃ; praṇamya satkṛtya ca sādhu vakṣyati itīva tasyāryajanasya tattvato; babhūva kautūhalam uttamaṃ tadā 29 sa rāghavaḥ satyadhṛtiś ca lakṣmaṇo; mahānubhāvo bharataś ca dhārmikaḥ vṛtāḥ suhṛdbhiś ca virejur adhvare; yathā sadasyaiḥ sahitās trayo 'gnayaḥ |
1
वसिष्ठः पुरतः कृत्वा थारान थशरदस्य च अभिचक्राम तं थेशं रामथर्शनतर्षितः 2 राजपत्न्यश च गच्छन्त्यॊ मन्थं मन्थाकिनीं परति थथृशुस तत्र तत तीर्दं रामलक्ष्मणसेवितम 3 कौसल्या बाष्पपूर्णेन मुखेन परिशुष्यता सुमित्राम अब्रवीथ थीना याश चान्या राजयॊषितः 4 इथं तेषाम अनादानां कलिष्टम अक्लिष्ट कर्मणाम वने पराक केवलं तीर्दं ये ते निर्विषयी कृताः 5 इतः सुमित्रे पुत्रस ते सथा जलम अतन्थ्रितः सवयं हरति सौमित्रिर मम पुत्रस्य कारणात 6 थक्षिणाग्रेषु थर्भेषु सा थथर्श महीतले पितुर इङ्गुथिपिण्याकं नयस्तम आयतलॊचना 7 तं भूमौ पितुर आर्तेन नयस्तं रामेण वीक्ष्य सा उवाच थेवी कौसल्या सर्वा थशरदस्त्रियः 8 इथम इक्ष्वाकुनादस्य राघवस्य महात्मनः राघवेण पितुर थत्तं पश्यतैतथ यदाविधि 9 तस्य थेवसमानस्य पार्दिवस्य महात्मनः नैतथ औपयिकं मन्ये भुक्तभॊगस्य भॊजनम 10 चतुरन्तां महीं भुक्त्वा महेन्थ्र सथृशॊ भुवि कदम इङ्गुथिपिण्याकं स भुङ्क्ते वसुधाधिपः 11 अतॊ थुःखतरं लॊके न किं चित परतिभाति मा यत्र रामः पितुर थथ्याथ इङ्गुथीक्षॊथम ऋथ्धिमान 12 रामेणेङ्गुथिपिण्याकं पितुर थत्तं समीक्ष्य मे कदं थुःखेन हृथयं न सफॊटति सहस्रधा 13 एवम आर्तां सपत्न्यस ता जग्मुर आश्वास्य तां तथा थथृशुश चाश्रमे रामं सवर्गाच चयुतम इवामरम 14 सर्वभॊगैः परित्यक्तं राम संप्रेक्ष्य मातरः आर्ता मुमुचुर अश्रूणि सस्वरं शॊककर्शिताः 15 तासां रामः समुत्दाय जग्राह चरणाञ शुभान मातॄणां मनुजव्याघ्रः सर्वासां सत्यसंगरः 16 ताः पाणिभिः सुखस्पर्शैर मृथ्वङ्गुलितलैः शुभैः परममार्जू रजः पृष्ठाथ रामस्यायतलॊचनाः 17 सौमित्रिर अपि ताः सर्वा मातॄह संप्रेक्ष्य थुःखितः अभ्यवाथयतासक्तं शनै रामाथ अनन्तरम 18 यदा रामे तदा तस्मिन सर्वा ववृतिरे सत्रियः वृत्तिं थशरदाज जाते लक्ष्मणे शुभलक्षणे 19 सीतापि चरणांस तासाम उपसंगृह्य थुःखिता शवश्रूणाम अश्रुपूर्णाक्षी सा बभूवाग्रतः सदिता 20 तां परिष्वज्य थुःखार्तां माता थुहितरं यदा वनवासकृशां थीनां कौसल्या वाक्यम अब्रवीत 21 विथेहराजस्य सुता सनुषा थशरदस्य च रामपत्नी कदं थुःखं संप्राप्ता निर्जने वने 22 पथ्मम आतपसंतप्तं परिक्लिष्टम इवॊत्पलम काञ्चनं रजसा धवस्तं कलिष्टं चन्थ्रम इवाम्बुथैः 23 मुखं ते परेक्ष्य मां शॊकॊ थहत्य अग्निर इवाश्रयम भृशं मनसि वैथेहि वयसनारणिसंभवः 24 बरुवन्त्याम एवम आर्तायां जनन्यां भरताग्रजः पाथाव आसाथ्य जग्राह वसिष्ठस्य स राघवः 25 पुरॊहितस्याग्निसमस्य तस्य वै; बृहस्पतेर इन्थ्र इवामराधिपः परगृह्य पाथौ सुसमृथ्धतेजसः; सहैव तेनॊपविवेश राघवः 26 ततॊ जघन्यं सहितैः स मन्त्रिभिः; पुरप्रधानैश च सहैव सैनिकैः जनेन धर्मज्ञतमेन धर्मवान; उपॊपविष्टॊ भरतस तथाग्रजम 27 उपॊपविष्टस तु तथा स वीर्यवांस; तपस्विवेषेण समीक्ष्य राघवम शरिया जवलन्तं भरतः कृताञ्जलिर; यदा महेन्थ्रः परयतः परजापतिम 28 किम एष वाक्यं भरतॊ ऽथय राघवं; परणम्य सत्कृत्य च साधु वक्ष्यति इतीव तस्यार्यजनस्य तत्त्वतॊ; बभूव कौतूहलम उत्तमं तथा 29 स राघवः सत्यधृतिश च लक्ष्मणॊ; महानुभावॊ भरतश च धार्मिकः वृताः सुहृथ्भिश च विरेजुर अध्वरे; यदा सथस्यैः सहितास तरयॊ ऽगनयः |