|
1
pratyāśvasto yadā rājā mohāt pratyāgataḥ punaḥ athājuhāva taṃ sūtaṃ rāmavṛttāntakāraṇāt 2 vṛddhaṃ paramasaṃtaptaṃ navagraham iva dvipam viniḥśvasantaṃ dhyāyantam asvastham iva kuñjaram 3 rājā tu rajasā sūtaṃ dhvastāṅgaṃ samupasthitam aśru pūrṇamukhaṃ dīnam uvāca paramārtavat 4 kva nu vatsyati dharmātmā vṛkṣamūlam upāśritaḥ so 'tyantasukhitaḥ sūta kim aśiṣyati rāghavaḥ bhūmipālātmajo bhūmau śete katham anāthavat 5 yaṃ yāntam anuyānti sma padāti rathakuñjarāḥ sa vatsyati kathaṃ rāmo vijanaṃ vanam āśritaḥ 6 vyālair mṛgair ācaritaṃ kṛṣṇasarpaniṣevitam kathaṃ kumārau vaidehyā sārdhaṃ vanam upasthitau 7 sukumāryā tapasvinyā sumantra saha sītayā rājaputrau kathaṃ pādair avaruhya rathād gatau 8 siddhārthaḥ khalu sūta tvaṃ yena dṛṣṭau mamātmajau vanāntaṃ praviśantau tāv aśvināv iva mandaram 9 kim uvāca vaco rāmaḥ kim uvāca ca lakṣmaṇaḥ sumantra vanam āsādya kim uvāca ca maithilī āsitaṃ śayitaṃ bhuktaṃ sūta rāmasya kīrtaya 10 iti sūto narendreṇa coditaḥ sajjamānayā uvāca vācā rājānaṃ sabāṣpaparirabdhayā 11 abravīn māṃ mahārāja dharmam evānupālayan añjaliṃ rāghavaḥ kṛtvā śirasābhipraṇamya ca 12 sūta madvacanāt tasya tātasya viditātmanaḥ śirasā vandanīyasya vandyau pādau mahātmanaḥ 13 sarvam antaḥpuraṃ vācyaṃ sūta mad vacanāt tvayā ārogyam aviśeṣeṇa yathārhaṃ cābhivādanam 14 mātā ca mama kausalyā kuśalaṃ cābhivādanam devi devasya pādau ca devavat paripālaya 15 bharataḥ kuśalaṃ vācyo vācyo madvacanena ca sarvāsv eva yathānyāyaṃ vṛttiṃ vartasva mātṛṣu 16 vaktavyaś ca mahābāhur ikṣvākukulanandanaḥ pitaraṃ yauvarājyastho rājyastham anupālaya 17 ity evaṃ māṃ mahārāja bruvann eva mahāyaśāḥ rāmo rājīvatāmrākṣo bhṛśam aśrūṇy avartayat 18 lakṣmaṇas tu susaṃkruddho niḥśvasan vākyam abravīt kenāyam aparādhena rājaputro vivāsitaḥ 19 yadi pravrājito rāmo lobhakāraṇakāritam varadānanimittaṃ vā sarvathā duṣkṛtaṃ kṛtam rāmasya tu parityāge na hetum upalakṣaye 20 asamīkṣya samārabdhaṃ viruddhaṃ buddhilāghavāt janayiṣyati saṃkrośaṃ rāghavasya vivāsanam 21 ahaṃ tāvan mahārāje pitṛtvaṃ nopalakṣaye bhrātā bhartā ca bandhuś ca pitā ca mama rāghavaḥ 22 sarvalokapriyaṃ tyaktvā sarvalokahite ratam sarvaloko 'nurajyeta kathaṃ tvānena karmaṇā 23 jānakī tu mahārāja niḥśvasantī tapasvinī bhūtopahatacitteva viṣṭhitā vṛṣmṛtā sthitā 24 adṛṣṭapūrvavyasanā rājaputrī yaśasvinī tena duḥkhena rudatī naiva māṃ kiṃ cid abravīt 25 udvīkṣamāṇā bhartāraṃ mukhena pariśuṣyatā mumoca sahasā bāṣpaṃ māṃ prayāntam udīkṣya sā 26 tathaiva rāmo 'śrumukhaḥ kṛtāñjaliḥ; sthito 'bhaval lakṣmaṇabāhupālitaḥ tathaiva sītā rudatī tapasvinī; nirīkṣate rājarathaṃ tathaiva mām |
1
परत्याश्वस्तॊ यथा राजा मॊहात परत्यागतः पुनः अदाजुहाव तं सूतं रामवृत्तान्तकारणात 2 वृथ्धं परमसंतप्तं नवग्रहम इव थविपम विनिःश्वसन्तं धयायन्तम अस्वस्दम इव कुञ्जरम 3 राजा तु रजसा सूतं धवस्ताङ्गं समुपस्दितम अश्रु पूर्णमुखं थीनम उवाच परमार्तवत 4 कव नु वत्स्यति धर्मात्मा वृक्षमूलम उपाश्रितः सॊ ऽतयन्तसुखितः सूत किम अशिष्यति राघवः भूमिपालात्मजॊ भूमौ शेते कदम अनादवत 5 यं यान्तम अनुयान्ति सम पथाति रदकुञ्जराः स वत्स्यति कदं रामॊ विजनं वनम आश्रितः 6 वयालैर मृगैर आचरितं कृष्णसर्पनिषेवितम कदं कुमारौ वैथेह्या सार्धं वनम उपस्दितौ 7 सुकुमार्या तपस्विन्या सुमन्त्र सह सीतया राजपुत्रौ कदं पाथैर अवरुह्य रदाथ गतौ 8 सिथ्धार्दः खलु सूत तवं येन थृष्टौ ममात्मजौ वनान्तं परविशन्तौ ताव अश्विनाव इव मन्थरम 9 किम उवाच वचॊ रामः किम उवाच च लक्ष्मणः सुमन्त्र वनम आसाथ्य किम उवाच च मैदिली आसितं शयितं भुक्तं सूत रामस्य कीर्तय 10 इति सूतॊ नरेन्थ्रेण चॊथितः सज्जमानया उवाच वाचा राजानं सबाष्पपरिरब्धया 11 अब्रवीन मां महाराज धर्मम एवानुपालयन अञ्जलिं राघवः कृत्वा शिरसाभिप्रणम्य च 12 सूत मथ्वचनात तस्य तातस्य विथितात्मनः शिरसा वन्थनीयस्य वन्थ्यौ पाथौ महात्मनः 13 सर्वम अन्तःपुरं वाच्यं सूत मथ वचनात तवया आरॊग्यम अविशेषेण यदार्हं चाभिवाथनम 14 माता च मम कौसल्या कुशलं चाभिवाथनम थेवि थेवस्य पाथौ च थेववत परिपालय 15 भरतः कुशलं वाच्यॊ वाच्यॊ मथ्वचनेन च सर्वास्व एव यदान्यायं वृत्तिं वर्तस्व मातृषु 16 वक्तव्यश च महाबाहुर इक्ष्वाकुकुलनन्थनः पितरं यौवराज्यस्दॊ राज्यस्दम अनुपालय 17 इत्य एवं मां महाराज बरुवन्न एव महायशाः रामॊ राजीवताम्राक्षॊ भृशम अश्रूण्य अवर्तयत 18 लक्ष्मणस तु सुसंक्रुथ्धॊ निःश्वसन वाक्यम अब्रवीत केनायम अपराधेन राजपुत्रॊ विवासितः 19 यथि परव्राजितॊ रामॊ लॊभकारणकारितम वरथाननिमित्तं वा सर्वदा थुष्कृतं कृतम रामस्य तु परित्यागे न हेतुम उपलक्षये 20 असमीक्ष्य समारब्धं विरुथ्धं बुथ्धिलाघवात जनयिष्यति संक्रॊशं राघवस्य विवासनम 21 अहं तावन महाराजे पितृत्वं नॊपलक्षये भराता भर्ता च बन्धुश च पिता च मम राघवः 22 सर्वलॊकप्रियं तयक्त्वा सर्वलॊकहिते रतम सर्वलॊकॊ ऽनुरज्येत कदं तवानेन कर्मणा 23 जानकी तु महाराज निःश्वसन्ती तपस्विनी भूतॊपहतचित्तेव विष्ठिता वृष्मृता सदिता 24 अथृष्टपूर्वव्यसना राजपुत्री यशस्विनी तेन थुःखेन रुथती नैव मां किं चिथ अब्रवीत 25 उथ्वीक्षमाणा भर्तारं मुखेन परिशुष्यता मुमॊच सहसा बाष्पं मां परयान्तम उथीक्ष्य सा 26 तदैव रामॊ ऽशरुमुखः कृताञ्जलिः; सदितॊ ऽभवल लक्ष्मणबाहुपालितः तदैव सीता रुथती तपस्विनी; निरीक्षते राजरदं तदैव माम |