|
1
iti bruvati rāme tu lakṣmaṇo 'dhaḥśirā muhuḥ śrutvā madhyaṃ jagāmeva manasā duḥkhaharṣayoḥ 2 tadā tu baddhvā bhrukuṭīṃ bhruvor madhye nararṣabha niśaśvāsa mahāsarpo bilastha iva roṣitaḥ 3 tasya duṣprativīkṣyaṃ tad bhrukuṭīsahitaṃ tadā babhau kruddhasya siṃhasya mukhasya sadṛśaṃ mukham 4 agrahas taṃ vidhunvaṃs tu hastī hastam ivātmanaḥ tiryag ūrdhvaṃ śarīre ca pātayitvā śirodharām 5 agrākṣṇā vīkṣamāṇas tu tiryag bhrātaram abravīt asthāne saṃbhramo yasya jāto vai sumahān ayam 6 dharmadoṣaprasaṅgena lokasyānatiśaṅkayā kathaṃ hy etad asaṃbhrāntas tvadvidho vaktum arhati 7 yathā daivam aśauṇḍīraṃ śauṇḍīraḥ kṣatriyarṣabhaḥ kiṃ nāma kṛpaṇaṃ daivam aśaktam abhiśaṃsasi 8 pāpayos tu kathaṃ nāma tayoḥ śaṅkā na vidyate santi dharmopadhāḥ ślakṣṇā dharmātman kiṃ na budhyase 9 lokavidviṣṭam ārabdhaṃ tvadanyasyābhiṣecanam yeneyam āgatā dvaidhaṃ tava buddhir mahīpate sa hi dharmo mama dveṣyaḥ prasaṅgād yasya muhyasi 10 yady api pratipattis te daivī cāpi tayor matam tathāpy upekṣaṇīyaṃ te na me tad api rocate 11 viklavo vīryahīno yaḥ sa daivam anuvartate vīrāḥ saṃbhāvitātmāno na daivaṃ paryupāsate 12 daivaṃ puruṣakāreṇa yaḥ samarthaḥ prabādhitum na daivena vipannārthaḥ puruṣaḥ so 'vasīdati 13 drakṣyanti tv adya daivasya pauruṣaṃ puruṣasya ca daivamānuṣayor adya vyaktā vyaktir bhaviṣyati 14 adya matpauruṣahataṃ daivaṃ drakṣyanti vai janāḥ yad daivād āhataṃ te 'dya dṛṣṭaṃ rājyābhiṣecanam 15 atyaṅkuśam ivoddāmaṃ gajaṃ madabaloddhatam pradhāvitam ahaṃ daivaṃ pauruṣeṇa nivartaye 16 lokapālāḥ samastās te nādya rāmābhiṣecanam na ca kṛtsnās trayo lokā vihanyuḥ kiṃ punaḥ pitā 17 yair vivāsas tavāraṇye mitho rājan samarthitaḥ araṇye te vivatsyanti caturdaśa samās tathā 18 ahaṃ tadāśāṃ chetsyāmi pitus tasyāś ca yā tava abhiṣekavighātena putrarājyāya vartate 19 madbalena viruddhāya na syād daivabalaṃ tathā prabhaviṣyati duḥkhāya yathograṃ pauruṣaṃ mama 20 ūrdhvaṃ varṣasahasrānte prajāpālyam anantaram āryaputrāḥ kariṣyanti vanavāsaṃ gate tvayi 21 pūrvarājarṣivṛttyā hi vanavāso vidhīyate prajā nikṣipya putreṣu putravat paripālane 22 sa ced rājany anekāgre rājyavibhramaśaṅkayā naivam icchasi dharmātman rājyaṃ rāma tvam ātmani 23 pratijāne ca te vīra mā bhūvaṃ vīralokabhāk rājyaṃ ca tava rakṣeyam ahaṃ veleva sāgaram 24 maṅgalair abhiṣiñcasva tatra tvaṃ vyāpṛto bhava aham eko mahīpālān alaṃ vārayituṃ balāt 25 na śobhārthāv imau bāhū na dhanur bhūṣaṇāya me nāsirābandhanārthāya na śarāḥ stambhahetavaḥ 26 amitradamanārthaṃ me sarvam etac catuṣṭayam na cāhaṃ kāmaye 'tyarthaṃ yaḥ syāc chatrur mato mama 27 asinā tīkṣṇadhāreṇa vidyuccalitavarcasā pragṛhītena vai śatruṃ vajriṇaṃ vā na kalpaye 28 khaḍganiṣpeṣaniṣpiṣṭair gahanā duścarā ca me hastyaśvanarahastoruśirobhir bhavitā mahī 29 khaḍgadhārā hatā me 'dya dīpyamānā ivādrayaḥ patiṣyanti dvipā bhūmau meghā iva savidyutaḥ 30 baddhagodhāṅgulitrāṇe pragṛhītaśarāsane kathaṃ puruṣamānī syāt puruṣāṇāṃ mayi sthite 31 bahubhiś caikam atyasyann ekena ca bahūñ janān viniyokṣyāmy ahaṃ bāṇān nṛvājigajamarmasu 32 adya me 'straprabhāvasya prabhāvaḥ prabhaviṣyati rājñaś cāprabhutāṃ kartuṃ prabhutvaṃ ca tava prabho 33 adya candanasārasya keyūrāmokṣaṇasya ca vasūnāṃ ca vimokṣasya suhṛdāṃ pālanasya ca 34 anurūpāv imau bāhū rāma karma kariṣyataḥ abhiṣecanavighnasya kartṝṇāṃ te nivāraṇe 35 bravīhi ko 'dyaiva mayā viyujyatāṃ; tavāsuhṛt prāṇayaśaḥ suhṛjjanaiḥ yathā taveyaṃ vasudhā vaśe bhavet; tathaiva māṃ śādhi tavāsmi kiṃkaraḥ 36 vimṛjya bāṣpaṃ parisāntvya cāsakṛt; sa lakṣmaṇaṃ rāghavavaṃśavardhanaḥ uvāca pitrye vacane vyavasthitaṃ; nibodha mām eṣa hi saumya satpathaḥ |
1
इति बरुवति रामे तु लक्ष्मणॊ ऽधःशिरा मुहुः शरुत्वा मध्यं जगामेव मनसा थुःखहर्षयॊः 2 तथा तु बथ्ध्वा भरुकुटीं भरुवॊर मध्ये नरर्षभ निशश्वास महासर्पॊ बिलस्द इव रॊषितः 3 तस्य थुष्प्रतिवीक्ष्यं तथ भरुकुटीसहितं तथा बभौ करुथ्धस्य सिंहस्य मुखस्य सथृशं मुखम 4 अग्रहस तं विधुन्वंस तु हस्ती हस्तम इवात्मनः तिर्यग ऊर्ध्वं शरीरे च पातयित्वा शिरॊधराम 5 अग्राक्ष्णा वीक्षमाणस तु तिर्यग भरातरम अब्रवीत अस्दाने संभ्रमॊ यस्य जातॊ वै सुमहान अयम 6 धर्मथॊषप्रसङ्गेन लॊकस्यानतिशङ्कया कदं हय एतथ असंभ्रान्तस तवथ्विधॊ वक्तुम अर्हति 7 यदा थैवम अशौण्डीरं शौण्डीरः कषत्रियर्षभः किं नाम कृपणं थैवम अशक्तम अभिशंससि 8 पापयॊस तु कदं नाम तयॊः शङ्का न विथ्यते सन्ति धर्मॊपधाः शलक्ष्णा धर्मात्मन किं न बुध्यसे 9 लॊकविथ्विष्टम आरब्धं तवथन्यस्याभिषेचनम येनेयम आगता थवैधं तव बुथ्धिर महीपते स हि धर्मॊ मम थवेष्यः परसङ्गाथ यस्य मुह्यसि 10 यथ्य अपि परतिपत्तिस ते थैवी चापि तयॊर मतम तदाप्य उपेक्षणीयं ते न मे तथ अपि रॊचते 11 विक्लवॊ वीर्यहीनॊ यः स थैवम अनुवर्तते वीराः संभावितात्मानॊ न थैवं पर्युपासते 12 थैवं पुरुषकारेण यः समर्दः परबाधितुम न थैवेन विपन्नार्दः पुरुषः सॊ ऽवसीथति 13 थरक्ष्यन्ति तव अथ्य थैवस्य पौरुषं पुरुषस्य च थैवमानुषयॊर अथ्य वयक्ता वयक्तिर भविष्यति 14 अथ्य मत्पौरुषहतं थैवं थरक्ष्यन्ति वै जनाः यथ थैवाथ आहतं ते ऽथय थृष्टं राज्याभिषेचनम 15 अत्यङ्कुशम इवॊथ्थामं गजं मथबलॊथ्धतम परधावितम अहं थैवं पौरुषेण निवर्तये 16 लॊकपालाः समस्तास ते नाथ्य रामाभिषेचनम न च कृत्स्नास तरयॊ लॊका विहन्युः किं पुनः पिता 17 यैर विवासस तवारण्ये मिदॊ राजन समर्दितः अरण्ये ते विवत्स्यन्ति चतुर्थश समास तदा 18 अहं तथाशां छेत्स्यामि पितुस तस्याश च या तव अभिषेकविघातेन पुत्रराज्याय वर्तते 19 मथ्बलेन विरुथ्धाय न सयाथ थैवबलं तदा परभविष्यति थुःखाय यदॊग्रं पौरुषं मम 20 ऊर्ध्वं वर्षसहस्रान्ते परजापाल्यम अनन्तरम आर्यपुत्राः करिष्यन्ति वनवासं गते तवयि 21 पूर्वराजर्षिवृत्त्या हि वनवासॊ विधीयते परजा निक्षिप्य पुत्रेषु पुत्रवत परिपालने 22 स चेथ राजन्य अनेकाग्रे राज्यविभ्रमशङ्कया नैवम इच्छसि धर्मात्मन राज्यं राम तवम आत्मनि 23 परतिजाने च ते वीर मा भूवं वीरलॊकभाक राज्यं च तव रक्षेयम अहं वेलेव सागरम 24 मङ्गलैर अभिषिञ्चस्व तत्र तवं वयापृतॊ भव अहम एकॊ महीपालान अलं वारयितुं बलात 25 न शॊभार्दाव इमौ बाहू न धनुर भूषणाय मे नासिराबन्धनार्दाय न शराः सतम्भहेतवः 26 अमित्रथमनार्दं मे सर्वम एतच चतुष्टयम न चाहं कामये ऽतयर्दं यः सयाच छत्रुर मतॊ मम 27 असिना तीक्ष्णधारेण विथ्युच्चलितवर्चसा परगृहीतेन वै शत्रुं वज्रिणं वा न कल्पये 28 खड्गनिष्पेषनिष्पिष्टैर गहना थुश्चरा च मे हस्त्यश्वनरहस्तॊरुशिरॊभिर भविता मही 29 खड्गधारा हता मे ऽथय थीप्यमाना इवाथ्रयः पतिष्यन्ति थविपा भूमौ मेघा इव सविथ्युतः 30 बथ्धगॊधाङ्गुलित्राणे परगृहीतशरासने कदं पुरुषमानी सयात पुरुषाणां मयि सदिते 31 बहुभिश चैकम अत्यस्यन्न एकेन च बहूञ जनान विनियॊक्ष्याम्य अहं बाणान नृवाजिगजमर्मसु 32 अथ्य मे ऽसत्रप्रभावस्य परभावः परभविष्यति राज्ञश चाप्रभुतां कर्तुं परभुत्वं च तव परभॊ 33 अथ्य चन्थनसारस्य केयूरामॊक्षणस्य च वसूनां च विमॊक्षस्य सुहृथां पालनस्य च 34 अनुरूपाव इमौ बाहू राम कर्म करिष्यतः अभिषेचनविघ्नस्य कर्तॄणां ते निवारणे 35 बरवीहि कॊ ऽथयैव मया वियुज्यतां; तवासुहृत पराणयशः सुहृज्जनैः यदा तवेयं वसुधा वशे भवेत; तदैव मां शाधि तवास्मि किंकरः 36 विमृज्य बाष्पं परिसान्त्व्य चासकृत; स लक्ष्मणं राघववंशवर्धनः उवाच पित्र्ये वचने वयवस्दितं; निबॊध माम एष हि सौम्य सत्पदः |