|
1
[व] स मित्रसहम आसाथ्य तव अभिज्ञानम अयाचत तस्मै थथाव अभिज्ञानं स चेक्ष्वाकुवरस तथा 2 [स] न चैवैषा गतिः कषेम्या न चान्या विथ्यते गतिः एतन मे मतम आज्ञाय परयच्छ मणिकुण्डले 3 [व] इत्य उक्तस ताम उत्तङ्कस तु भर्तुर वाक्यम अदाब्रवीत शरुत्वा च सा ततः पराथात तस्मै ते मणिकुण्डले 4 अवाप्य कुण्डले ते तु राजानं पुनर अब्रवीत किम एतथ गुह्य वचनं शरॊतुम इच्छामि पार्दिव 5 [स] परजा निसर्वाथ विप्रान वै कषत्रियाः पूजयन्ति ह विप्रेभ्यश चापि बहवॊ थॊषाः पराथुर्भवन्ति नः 6 सॊ ऽहं थविजेभ्यः परणतॊ विप्राथ थॊषम अवाप्तवान गतिम अन्यां न पश्यामि मथयन्ती सहायवान सवर्गथ्वारस्य गमने सदाने चेह थविजॊत्तम 7 न हि राज्ञा विशेषेण विरुथ्धेन थविजातिभिः शक्यं नृलॊके संस्दातुं परेत्य वा सुखम एधितुम 8 तथ इष्टे ते मयैवैते थत्ते सवे मणिकुण्डले यः कृतस ते ऽथय समयः सफलं तं कुरुष्व मे 9 [उ] राजंस तदेह कर्तास्मि पुनर एष्यामि ते वशम परश्नं तु कं चित परष्टुं तवां वयवसिष्ये परंतप 10 [स] बरूहि विप्र यदाकामं परतिवक्तास्मि ते वचः छेत्तास्मि संशयं ते ऽथय न मे ऽतरास्ति विचारणा 11 [उ] पराहुर वाक संगतं मित्रं धर्मनैपुण्य थर्शिनः मित्रेषु यश च विषमः सतेन इत्य एव तं विथुः 12 स भवान मित्रताम अथ्य संप्राप्तॊ मम पार्दिव स मे बुथ्धिं परयच्छस्व समां बुथ्धिमतां वर 13 अवाप्तार्दॊ ऽहम अथ्येह भवांश च पुरुषाथकः भवत सकाशम आगन्तुं कषमं मम न वेति वा 14 [स] कषमं चेथ इह वक्तव्यं मया थविज वरॊत्तम मत्समीपं थविजश्रेष्ठ नागन्तव्यं कदं चन 15 एवं तव परपश्यामि शरेयॊ भृगुकुलॊथ्वह आगच्छतॊ हि ते विप्र भवेन मृत्युर असंशयम 16 [व] इत्य उक्तः स तथा राज्ञा कषमं बुथ्धिमता हितम समनुज्ञाप्य राजानम अहल्यां परति जग्मिवान 17 गृहीत्वा कुण्डले थिव्ये गुरु पत्न्याः परियं करः जवेन महता परायाथ गौतमस्याश्रमं परति 18 यदा तयॊ रक्षणं च मथयन्त्याभिभाषितम तदा ते कुण्डले बथ्ध्वा तदा कृष्णाजिने ऽनयत 19 स कस्मिंश चित कषुधाविष्टः फलभार समन्वितम बिल्वं थथर्श कस्मिंश चिथ आरुरॊह कषुधान्वितः 20 शाखास्व आसज्य तस्यैव कृष्णाजिनम अरिंथम यस्मिंस ते कुण्डले बथ्धे तथा थविज वरेण वै 21 विशीर्णबन्धने तस्मिन गते कृष्णाजिने महीम अपश्यथ भुजगः कश चित ते तत्र मणिकुण्डले 22 ऐरावत कुलॊत्पन्नः शीघ्रॊ भूत्वा तथा स वै विथश्यास्येन वल्मीकं विवेशाद सकुण्डले 23 हरियमाणे तु थृष्ट्वा सकुण्डले भुजगेन ह पपात वृक्षात सॊथ्वेगॊ थुःखात परमकॊपनः 24 स थण्डकाष्ठम आथाय वल्मीकम अखनत तथा करॊधामर्षाभितप्ताङ्गस ततॊ वै थविजपुंगवः 25 तस्य वेगम असह्यं तम असहन्ती वसुंधरा थण्डकाष्ठाभिनुन्नाङ्गी चचाल भृशम आतुरा 26 ततः खनत एवाद विप्रर्षेर धरणीतलम नागलॊकस्य पन्दानं कर्तुकामस्य निश्चयात 27 रदेन हरियुक्तेन तं थेशम उपजग्मिवान वज्रपाणिर महातेजा थथर्श च थविजॊत्तमम 28 स तु तं बराह्मणॊ भूत्वा तस्य थुःखेन थुःखितः उत्तङ्कम अब्रवीत तात नैतच छक्यं तवयेति वै 29 इतॊ हि नागलॊकॊ वै यॊजनानि सहस्रशः न थण्डकाष्ठ साध्यं च मन्ये कार्यम इथं तव 30 [उ] नागलॊके यथि बरह्मन न शक्ये कुण्डले मया पराप्तुं पराणान विमॊक्ष्यामि पश्यतस ते थविजॊत्तम 31 यथा स नाशकत तस्य निश्चयं कर्तुम अन्यदा वज्रपाणिस तथा थण्डं वज्रास्त्रेण युयॊज ह 32 ततॊ वज्रप्रहारैस तैर थार्यमाणा वसुंधरा नागलॊकस्य पन्दानम अकरॊज जनमेजय 33 स तेन मार्गेण तथा नागलॊकं विवेश ह थथर्श नागलॊकं च यॊजनानि सहस्रशः 34 परकार निचयैर थिव्यैर मणिमुक्ताभ्यलंकृतैः उपपन्नं महाभाग शातकुम्भमयैस तदा 35 वापीः सफटिकसॊपाना नथीश च विमलॊथकाः थथर्श वृक्षांश च बहून नानाथ्विज गणायुतान 36 तस्य लॊकस्य च थवारं थथर्श स भृगूथ्वहः पञ्चयॊजनविस्तारम आयतं शतयॊजनम 37 नागलॊकम उत्तङ्कस तु परेक्ष्य थीनॊ ऽभवत तथा निराशश चाभवत तात कुण्डलाहरणे पुनः 38 तत्र परॊवाच तुरगस तं कृष्ण शवेतवालधिः ताम्रास्य नेतः कौरव्य परज्वलन्न इव तेजसा 39 धमस्व आपानम एतन मे ततस तवं विप्र लल्प्स्यसे ऐरावत सुतेनेह तवानीते हि कुण्डले 40 मा जुगुप्सां कृदाः पुत्र तवम अत्रार्दे कदं चन तवयैतथ धि समाचीर्णं गौतमस्याश्रमे तथा 41 [उ] कदं भवन्तं जानीयाम उपाध्यायाश्रमं परति यन मया चीर्ण पूर्वं च शरॊतुम इच्छामि तथ धयहम 42 [अष्व] गुरॊर गुरुं मां जानीहि जवलितं जातवेथसम तवया हय अहं सथा वत्स गुरॊर अर्दे ऽभिपूजितः 43 सततं पूजितॊ विप्र शुचिना भृगुनन्थन तस्माच छरेयॊ विधास्यामि तवैवं कुरु माचिरम 44 इत्य उक्तः स तदाकार्षीथ उत्तङ्कश चित्रभानुना घृतार्चिः परीतिमांश चापि परजज्वाल थिधक्षया 45 ततॊ ऽसय रॊमकूपेभ्यॊ धमायमानस्य भारत घनः पराथुरभूथ धूमॊ नागलॊकभयावहः 46 तेन धूमेन सहसा वर्धमानेन भारत नागलॊके महाराज न परज्ञायत किं चन 47 हाहाकृतम अभूत सर्वम ऐरावत निवेशनम वासुकिप्रमुखानां च नागानां जनमेजय 48 न परकाशन्त वेश्मानि धूमरुथ्धानि भारत नीहारसंवृतानीव वनानि गिरयस तदा 49 ते धूमरक्तनयना वह्नि तेजॊ ऽभितापिताः आजग्मुर निश्चयं जञातुं भार्गवस्याति तेजसः 50 शरुत्वा च निश्चयं तस्य महर्षेस तिग्मतेजसः संभ्रान्तमनसः सर्वे पूजां चक्रुर यदाविधि 51 सर्वे पराञ्जलयॊ नागा वृथ्धबाल पुरॊगमाः शिरॊभिः परणिपत्यॊचुः परसीथ भगवन्न इति 52 परसाथ्य बराह्मणं ते तु पाथ्यम अर्घ्यं निवेथ्य च परायच्छन कुण्डले थिव्ये पन्नगाः परमार्चिते 53 ततः संपूजितॊ नागैस तत्रॊत्तङ्कः परतापवान अग्निं परथक्षिणं कृत्वा जगाम गुरुसथ्म तत 54 स गत्वा तवरितॊ राजन गौतमस्य निवेशनम परायच्छत कुण्डले थिव्ये गुरु पत्न्यै तथानघ 55 एवं महात्मना तेन तरीँल लॊकाञ जनमेजय परिक्रम्याहृते थिव्ये ततस ते मणिकुण्डले 56 एवं परभावः स मुनिर उत्तङ्कॊ भरतर्षभ परेण तपसा युक्तॊ यन मां तवं परिपृच्छसि |
1
[v] sa mitrasaham āsādya tv abhijñānam ayācata tasmai dadāv abhijñānaṃ sa cekṣvākuvaras tadā 2 [s] na caivaiṣā gatiḥ kṣemyā na cānyā vidyate gatiḥ etan me matam ājñāya prayaccha maṇikuṇḍale 3 [v] ity uktas tām uttaṅkas tu bhartur vākyam athābravīt śrutvā ca sā tataḥ prādāt tasmai te maṇikuṇḍale 4 avāpya kuṇḍale te tu rājānaṃ punar abravīt kim etad guhya vacanaṃ śrotum icchāmi pārthiva 5 [s] prajā nisarvād viprān vai kṣatriyāḥ pūjayanti ha viprebhyaś cāpi bahavo doṣāḥ prādurbhavanti naḥ 6 so 'haṃ dvijebhyaḥ praṇato viprād doṣam avāptavān gatim anyāṃ na paśyāmi madayantī sahāyavān svargadvārasya gamane sthāne ceha dvijottama 7 na hi rājñā viśeṣeṇa viruddhena dvijātibhiḥ śakyaṃ nṛloke saṃsthātuṃ pretya vā sukham edhitum 8 tad iṣṭe te mayaivaite datte sve maṇikuṇḍale yaḥ kṛtas te 'dya samayaḥ saphalaṃ taṃ kuruṣva me 9 [u] rājaṃs tatheha kartāsmi punar eṣyāmi te vaśam praśnaṃ tu kaṃ cit praṣṭuṃ tvāṃ vyavasiṣye paraṃtapa 10 [s] brūhi vipra yathākāmaṃ prativaktāsmi te vacaḥ chettāsmi saṃśayaṃ te 'dya na me 'trāsti vicāraṇā 11 [u] prāhur vāk saṃgataṃ mitraṃ dharmanaipuṇya darśinaḥ mitreṣu yaś ca viṣamaḥ stena ity eva taṃ viduḥ 12 sa bhavān mitratām adya saṃprāpto mama pārthiva sa me buddhiṃ prayacchasva samāṃ buddhimatāṃ vara 13 avāptārtho 'ham adyeha bhavāṃś ca puruṣādakaḥ bhavat sakāśam āgantuṃ kṣamaṃ mama na veti vā 14 [s] kṣamaṃ ced iha vaktavyaṃ mayā dvija varottama matsamīpaṃ dvijaśreṣṭha nāgantavyaṃ kathaṃ cana 15 evaṃ tava prapaśyāmi śreyo bhṛgukulodvaha āgacchato hi te vipra bhaven mṛtyur asaṃśayam 16 [v] ity uktaḥ sa tadā rājñā kṣamaṃ buddhimatā hitam samanujñāpya rājānam ahalyāṃ prati jagmivān 17 gṛhītvā kuṇḍale divye guru patnyāḥ priyaṃ karaḥ javena mahatā prāyād gautamasyāśramaṃ prati 18 yathā tayo rakṣaṇaṃ ca madayantyābhibhāṣitam tathā te kuṇḍale baddhvā tathā kṛṣṇājine 'nayat 19 sa kasmiṃś cit kṣudhāviṣṭaḥ phalabhāra samanvitam bilvaṃ dadarśa kasmiṃś cid āruroha kṣudhānvitaḥ 20 śākhāsv āsajya tasyaiva kṛṣṇājinam ariṃdama yasmiṃs te kuṇḍale baddhe tadā dvija vareṇa vai 21 viśīrṇabandhane tasmin gate kṛṣṇājine mahīm apaśyad bhujagaḥ kaś cit te tatra maṇikuṇḍale 22 airāvata kulotpannaḥ śīghro bhūtvā tadā sa vai vidaśyāsyena valmīkaṃ viveśātha sakuṇḍale 23 hriyamāṇe tu dṛṣṭvā sakuṇḍale bhujagena ha papāta vṛkṣāt sodvego duḥkhāt paramakopanaḥ 24 sa daṇḍakāṣṭham ādāya valmīkam akhanat tadā krodhāmarṣābhitaptāṅgas tato vai dvijapuṃgavaḥ 25 tasya vegam asahyaṃ tam asahantī vasuṃdharā daṇḍakāṣṭhābhinunnāṅgī cacāla bhṛśam āturā 26 tataḥ khanata evātha viprarṣer dharaṇītalam nāgalokasya panthānaṃ kartukāmasya niścayāt 27 rathena hariyuktena taṃ deśam upajagmivān vajrapāṇir mahātejā dadarśa ca dvijottamam 28 sa tu taṃ brāhmaṇo bhūtvā tasya duḥkhena duḥkhitaḥ uttaṅkam abravīt tāta naitac chakyaṃ tvayeti vai 29 ito hi nāgaloko vai yojanāni sahasraśaḥ na daṇḍakāṣṭha sādhyaṃ ca manye kāryam idaṃ tava 30 [u] nāgaloke yadi brahman na śakye kuṇḍale mayā prāptuṃ prāṇān vimokṣyāmi paśyatas te dvijottama 31 yadā sa nāśakat tasya niścayaṃ kartum anyathā vajrapāṇis tadā daṇḍaṃ vajrāstreṇa yuyoja ha 32 tato vajraprahārais tair dāryamāṇā vasuṃdharā nāgalokasya panthānam akaroj janamejaya 33 sa tena mārgeṇa tadā nāgalokaṃ viveśa ha dadarśa nāgalokaṃ ca yojanāni sahasraśaḥ 34 prakāra nicayair divyair maṇimuktābhyalaṃkṛtaiḥ upapannaṃ mahābhāga śātakumbhamayais tathā 35 vāpīḥ sphaṭikasopānā nadīś ca vimalodakāḥ dadarśa vṛkṣāṃś ca bahūn nānādvija gaṇāyutān 36 tasya lokasya ca dvāraṃ dadarśa sa bhṛgūdvahaḥ pañcayojanavistāram āyataṃ śatayojanam 37 nāgalokam uttaṅkas tu prekṣya dīno 'bhavat tadā nirāśaś cābhavat tāta kuṇḍalāharaṇe punaḥ 38 tatra provāca turagas taṃ kṛṣṇa śvetavāladhiḥ tāmrāsya netaḥ kauravya prajvalann iva tejasā 39 dhamasv āpānam etan me tatas tvaṃ vipra lalpsyase airāvata suteneha tavānīte hi kuṇḍale 40 mā jugupsāṃ kṛthāḥ putra tvam atrārthe kathaṃ cana tvayaitad dhi samācīrṇaṃ gautamasyāśrame tadā 41 [u] kathaṃ bhavantaṃ jānīyām upādhyāyāśramaṃ prati yan mayā cīrṇa pūrvaṃ ca śrotum icchāmi tad dhyaham 42 [aṣva] guror guruṃ māṃ jānīhi jvalitaṃ jātavedasam tvayā hy ahaṃ sadā vatsa guror arthe 'bhipūjitaḥ 43 satataṃ pūjito vipra śucinā bhṛgunandana tasmāc chreyo vidhāsyāmi tavaivaṃ kuru māciram 44 ity uktaḥ sa tathākārṣīd uttaṅkaś citrabhānunā ghṛtārciḥ prītimāṃś cāpi prajajvāla didhakṣayā 45 tato 'sya romakūpebhyo dhmāyamānasya bhārata ghanaḥ prādurabhūd dhūmo nāgalokabhayāvahaḥ 46 tena dhūmena sahasā vardhamānena bhārata nāgaloke mahārāja na prajñāyata kiṃ cana 47 hāhākṛtam abhūt sarvam airāvata niveśanam vāsukipramukhānāṃ ca nāgānāṃ janamejaya 48 na prakāśanta veśmāni dhūmaruddhāni bhārata nīhārasaṃvṛtānīva vanāni girayas tathā 49 te dhūmaraktanayanā vahni tejo 'bhitāpitāḥ ājagmur niścayaṃ jñātuṃ bhārgavasyāti tejasaḥ 50 śrutvā ca niścayaṃ tasya maharṣes tigmatejasaḥ saṃbhrāntamanasaḥ sarve pūjāṃ cakrur yathāvidhi 51 sarve prāñjalayo nāgā vṛddhabāla purogamāḥ śirobhiḥ praṇipatyocuḥ prasīda bhagavann iti 52 prasādya brāhmaṇaṃ te tu pādyam arghyaṃ nivedya ca prāyacchan kuṇḍale divye pannagāḥ paramārcite 53 tataḥ saṃpūjito nāgais tatrottaṅkaḥ pratāpavān agniṃ pradakṣiṇaṃ kṛtvā jagāma gurusadma tat 54 sa gatvā tvarito rājan gautamasya niveśanam prāyacchat kuṇḍale divye guru patnyai tadānagha 55 evaṃ mahātmanā tena trīṁl lokāñ janamejaya parikramyāhṛte divye tatas te maṇikuṇḍale 56 evaṃ prabhāvaḥ sa munir uttaṅko bharatarṣabha pareṇa tapasā yukto yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi |