|
1
[य] अकामाश च स कामाश च हता ये ऽसमिन महाहवे कां यॊनिं परतिपन्नास ते तन मे बरूहि पितामह 2 थुःखं पराणपरित्यागः पुरुषाणां महामृधे जानामि तत्त्वं धर्मज्ञ पराणत्यागं सुथुष्करम 3 समृथ्धे वासमृथ्धे वा शुभे वा यथि वाशुभे कारणं तत्र मे बरूहि सर्वज्ञॊ हय असि मे मतः 4 [भ] समृथ्धे वासमृथ्धे वा शुभे वा यथि वाशुभे संसारे ऽसमिन समाजाताः पराणिनः पृदिवीपते 5 निरता येन भावेन तत्र मे शृणु कारणम सम्यक चायम अनुप्रश्नस तवयॊक्तश च युधिष्ठिर 6 अत्र ते वर्तयिष्यामि पुरावृत्तम इथं नृप थवैपायनस्य संवाथं कीटस्य च युधिष्ठिर 7 बरह्मभूतश चरन विप्रः कृष्ण थवौपायनः पुरा थथर्श कीटं धावन्तं शीघ्रं शकटवर्त्मनि 8 गतिज्ञः सर्वभूतानां रुतज्ञश च शरीरिणाम सर्वज्ञः सर्वथॊ थृष्ट्वा कीटं वचनम अब्रवीत 9 कीट संत्रस्तरूपॊ ऽसि तवरितश चैव लक्ष्यसे कव धावसि तथ आचक्ष्व कुतस ते हयम आगतम 10 [क] शकटस्यास्य महतॊ थॊषं शरुत्वा भयं मम आगतं वै महाबुथ्धे सवन एष हि थारुणः शरूयते न स मां हन्याथ इति तस्माथ अपाक्रमे 11 शवसतां च शृणॊम्य एवं गॊपुत्राणां परचॊथ्यताम वहतां सुमहाभारं संनिकर्षे सवनं परभॊ नृणां च संवाहयतां शरूयते विविधः सवनः 12 सॊढुम अस्मथ्विधेनैष न शक्यः कीट यॊनिना तस्माथ अपक्रमाम्य एष भयाथ अस्यात सुथारुणात 13 थुःखं हि मृत्युर भूतानां जीवितं च सुथुर्लभम अतॊ भीतः पलायामि गच्छेयं नासुखं सुखात 14 [भ] इत्य उक्तः स तु तं पराह कुतः कीट सुखं तव मरणं ते सुखं मन्ये तिर्यग्यॊनौ हि वर्तसे 15 शब्थं सपर्शं रसं गन्धं भॊगांश चॊच्चावचान बहून नाभिजानासि कीट तवं शरेयॊ मरणम एव ते 16 [क] सर्वत्र निरतॊ जीव इतीहापि सुखं मम चेतयामि महाप्राज्ञ तस्माथ इच्छामि जीवितुम 17 इहापि विषयः सर्वॊ यदा थेहं परवर्तितः मानुषास तिर्यगाश चैव पृदग भॊगा विशेषतः 18 अहम आसं मनुष्यॊ वै शूथ्रॊ बहुधनः पुरा अब्रह्मण्यॊ नृशंसश च कथर्यॊ वृथ्धिजीविनः 19 वाक तीक्ष्णॊ निकृतिप्रज्ञॊ मॊष्टा विश्वस्य सर्वशः मिदः कृतॊ ऽपनिधनः परस्वहरणे रतः 20 भृत्यातिदि जनश चापि गृहे पर्युषितॊ मया मात्सर्यात सवाथु कामेन नृशंसेन बुभूषता 21 थेवार्दं पितृयज्ञार्दम अन्नं शरथ्धा कृतं मया न थत्तम अर्दकामेन थेयम अन्नं पुनाति ह 22 गुप्तं शरणम आश्रित्य भयेषु शरणा गताः अकस्मान न भयात तयक्ता न च तराता भयैषिणः 23 धनं धान्यं परियान थारान यानं वासस तदाथ्भुतम शरियं थृष्ट्वा मनुष्याणाम असूयामि निरर्दकम 24 ईर्ष्युः परसुखं थृष्ट्वा आतताय्य अबुभूषकः तरिवर्गहन्ता चान्येषाम आत्मकामानुवर्तकः 25 नृशंसगुणभूयिष्ठं पुरा कर्मकृतं मया समृत्वा तथ अनुतप्ये ऽहं तयक्त्वा परियम इवात्मजम 26 शुभानाम अपि जानामि कृतानां कर्मणां फलम माता च पूजिता वृथ्धा बराह्मणश चार्चितॊ मया 27 सकृज जातिगुणॊपेतः संगत्य गृहम आगतः अतिदिः पूजितॊ बरह्मस तेन मां नाजहात समृतिः 28 कर्मणा तेन चैवाहं सुखाशाम इह लक्षये तच छरॊतुम अहम इच्छामि तवत्तः शरेयस तपॊधन |
1
[y] akāmāś ca sa kāmāś ca hatā ye 'smin mahāhave kāṃ yoniṃ pratipannās te tan me brūhi pitāmaha 2 duḥkhaṃ prāṇaparityāgaḥ puruṣāṇāṃ mahāmṛdhe jānāmi tattvaṃ dharmajña prāṇatyāgaṃ suduṣkaram 3 samṛddhe vāsamṛddhe vā śubhe vā yadi vāśubhe kāraṇaṃ tatra me brūhi sarvajño hy asi me mataḥ 4 [bh] samṛddhe vāsamṛddhe vā śubhe vā yadi vāśubhe saṃsāre 'smin samājātāḥ prāṇinaḥ pṛthivīpate 5 niratā yena bhāvena tatra me śṛṇu kāraṇam samyak cāyam anupraśnas tvayoktaś ca yudhiṣṭhira 6 atra te vartayiṣyāmi purāvṛttam idaṃ nṛpa dvaipāyanasya saṃvādaṃ kīṭasya ca yudhiṣṭhira 7 brahmabhūtaś caran vipraḥ kṛṣṇa dvaupāyanaḥ purā dadarśa kīṭaṃ dhāvantaṃ śīghraṃ śakaṭavartmani 8 gatijñaḥ sarvabhūtānāṃ rutajñaś ca śarīriṇām sarvajñaḥ sarvado dṛṣṭvā kīṭaṃ vacanam abravīt 9 kīṭa saṃtrastarūpo 'si tvaritaś caiva lakṣyase kva dhāvasi tad ācakṣva kutas te hayam āgatam 10 [k] śakaṭasyāsya mahato doṣaṃ śrutvā bhayaṃ mama āgataṃ vai mahābuddhe svana eṣa hi dāruṇaḥ śrūyate na sa māṃ hanyād iti tasmād apākrame 11 śvasatāṃ ca śṛṇomy evaṃ goputrāṇāṃ pracodyatām vahatāṃ sumahābhāraṃ saṃnikarṣe svanaṃ prabho nṛṇāṃ ca saṃvāhayatāṃ śrūyate vividhaḥ svanaḥ 12 soḍhum asmadvidhenaiṣa na śakyaḥ kīṭa yoninā tasmād apakramāmy eṣa bhayād asyāt sudāruṇāt 13 duḥkhaṃ hi mṛtyur bhūtānāṃ jīvitaṃ ca sudurlabham ato bhītaḥ palāyāmi gaccheyaṃ nāsukhaṃ sukhāt 14 [bh] ity uktaḥ sa tu taṃ prāha kutaḥ kīṭa sukhaṃ tava maraṇaṃ te sukhaṃ manye tiryagyonau hi vartase 15 śabdaṃ sparśaṃ rasaṃ gandhaṃ bhogāṃś coccāvacān bahūn nābhijānāsi kīṭa tvaṃ śreyo maraṇam eva te 16 [k] sarvatra nirato jīva itīhāpi sukhaṃ mama cetayāmi mahāprājña tasmād icchāmi jīvitum 17 ihāpi viṣayaḥ sarvo yathā dehaṃ pravartitaḥ mānuṣās tiryagāś caiva pṛthag bhogā viśeṣataḥ 18 aham āsaṃ manuṣyo vai śūdro bahudhanaḥ purā abrahmaṇyo nṛśaṃsaś ca kadaryo vṛddhijīvinaḥ 19 vāk tīkṣṇo nikṛtiprajño moṣṭā viśvasya sarvaśaḥ mithaḥ kṛto 'panidhanaḥ parasvaharaṇe rataḥ 20 bhṛtyātithi janaś cāpi gṛhe paryuṣito mayā mātsaryāt svādu kāmena nṛśaṃsena bubhūṣatā 21 devārthaṃ pitṛyajñārtham annaṃ śraddhā kṛtaṃ mayā na dattam arthakāmena deyam annaṃ punāti ha 22 guptaṃ śaraṇam āśritya bhayeṣu śaraṇā gatāḥ akasmān na bhayāt tyaktā na ca trātā bhayaiṣiṇaḥ 23 dhanaṃ dhānyaṃ priyān dārān yānaṃ vāsas tathādbhutam śriyaṃ dṛṣṭvā manuṣyāṇām asūyāmi nirarthakam 24 īrṣyuḥ parasukhaṃ dṛṣṭvā ātatāyy abubhūṣakaḥ trivargahantā cānyeṣām ātmakāmānuvartakaḥ 25 nṛśaṃsaguṇabhūyiṣṭhaṃ purā karmakṛtaṃ mayā smṛtvā tad anutapye 'haṃ tyaktvā priyam ivātmajam 26 śubhānām api jānāmi kṛtānāṃ karmaṇāṃ phalam mātā ca pūjitā vṛddhā brāhmaṇaś cārcito mayā 27 sakṛj jātiguṇopetaḥ saṃgatya gṛham āgataḥ atithiḥ pūjito brahmas tena māṃ nājahāt smṛtiḥ 28 karmaṇā tena caivāhaṃ sukhāśām iha lakṣaye tac chrotum aham icchāmi tvattaḥ śreyas tapodhana |