|
1
[जनमेजय] बरह्मन सुमहथ आख्यानं भवता परिकीर्तितम यच छरुत्वा मुनयः सर्वे विस्मयं परमं गताः 2 इथं शतसहस्राथ धि भारताख्यान विस्तरात आमद्य मतिमन्देन जञानॊथधिम अनुत्तमम 3 नव नीतं यदा थध्नॊ मलयाच चन्थनं यदा आरण्यकं च वेथेभ्य ओषधिभ्यॊ ऽमृतं यदा 4 समुथ्धृतम इथं बरह्मन कदामृतम अनुत्तमम तपॊ निधे तवयॊक्तं हि नारायण कदाश्रयम 5 स हीशॊ भगवान थेवः सर्वभूतात्मभावनः अहॊ नारायणं तेजॊ थुर्थर्शं थविजसत्तम 6 यत्राविशन्ति कल्पान्ते सर्वे बरह्माथयः सुराः ऋषयश च सगन्धर्वा यच च किं चिच चराचरम न ततॊ ऽसति परं मन्ये पावनं थिवि चेह च 7 सर्वाश्रमाभिगमनं सर्वतीर्दावगाहनम न तदा फलथं चापि नारायण कदा यदा 8 सर्वदा पाविताः समेह शरुत्वेमाम आथितः कदाम हरेर विश्वेश्वरस्येह सर्वपापप्रनाशनीम 9 न चित्रं कृतवांस तत्र यथ आर्यॊ मे धनंजयः वासुथेवसहायॊ यः पराप्तवाञ जयम उत्तमम 10 न चास्य किं चिथ अप्राप्यं मन्ये लॊकेष्व अपि तरिषु तरिलॊक्य नादॊ विष्णुः स यस्यासीत साह्यकृत सखा 11 धन्याश च सर्व एवासन बरह्मंस ते मम पूर्वकाः हिताय शरेयसे चैव येषाम आसीज जनार्थनः 12 तपसापि न थृश्यॊ हि भगवाँल लॊकपूजितः यं थृष्टवन्तं ते साक्षाच छरीवत्साङ्क विभूसनम 13 तेभ्यॊ धन्यतरश चैव नारथः परमेष्ठिजः न चाल्पतेजसम ऋषिं वेथ्मि नारथम अव्ययम शवेतथ्वीपं समासाथ्य येन थृष्टः सवयं हरिः 14 थेवप्रसाथानुगतं वयक्तं तत तस्य थर्शनम यथ थृष्टवांस तथा थेवम अनिरुथ्ध तनौ सदितम 15 बथरीम आश्रमं यत तु नारथः पराथ्रवत पुनः नरनारायणौ थरष्टुं किं नु तत कारणं मुने 16 शवेतथ्वीपान निवृत्तश च नारथः परमेष्ठिजः बथरीम आश्रमं पराप्य समागम्य च ताव ऋषी 17 कियन्तं कालम अवसत काः कदाः पृष्टवांश च सः शवेतथ्वीपाथ उपावृत्ते तस्मिन वा सुमहात्मनि 18 किम अब्रूतां महात्मानौ नरनारायणाव ऋषी तथ एतन मे यदातत्त्वं सर्वम आख्यातुम अर्हसि 19 [वैषम्पायन] नमॊ भगवते तस्मै वयासायामित तेजसे यस्य परसाथाथ वक्ष्यामि नारायण कदाम इमाम 20 पराप्य शवेतं महाथ्वीपं थृष्टवान हरिम अव्ययम निवृत्तॊ नारथॊ राजंस तरसा मेरुम आगमत हृथयेनॊथ्वहन भारं यथ उक्तं परमात्मना 21 पश्चाथ अस्याभवथ राजन्न आत्मनः साध्वसं महत यथ गत्वा थूरम अध्वानं कषेमी पुनर इहागतः 22 ततॊ मेरॊः परचक्राम पर्वतं गन्धमाथनम निपपात च खात तूर्णं विशालां बथरीम अनु 23 ततः स थथृशे थेवौ पुराणाव ऋषिसत्तमौ तपश चरन्तौ सुमहथ आत्मनिष्ठौ महाव्रतौ 24 तेजसाभ्यधिकौ सूर्यात सर्वलॊकविरॊचनात शरीवत्स लक्षणौ पूज्यौ जता मन्थल धारिणौ 25 जालपाथभुजौ तौ तु पाथयॊश चक्रलक्षणौ वयूधॊरस्कौ थीर्घभुजौ तदा मुष्क चतुष्किनौ 26 षष्टिथन्ताव अष्ट थंष्ट्रौ मेघौघसथृशस्वनौ सवास्यौ पृदु ललातौ च सुहनू सुभ्रु नासिकौ 27 आतपत्रेण सथृशे शिरसी थेवयॊस तयॊः एवं लक्षणसंपन्नौ महापुरुष संज्ञितौ 28 तौ थृष्ट्वा नारथॊ हृष्टस ताभ्यां च परतिपूजितः सवागतेनाभिभास्याद पृष्टश चानामयं तथा 29 बभूवान्तर्गतम अतिनिरीक्ष्य पुरुषॊत्तमौ सथॊ गतास तत्र ये वै सर्वभूतनमस्कृताः 30 शवेतथीपे मया थृष्टास ताथृशाव ऋषिसत्तमौ इति संचिन्त्य मनसा कृत्वा चाभिप्रथक्षिणम उपॊपविविशे तत्र पीदे कुश मये शुभे 31 ततस तौ तपसां वासौ यशसां तेजसाम अपि ऋषी शम थमॊपेतौ कृत्वा पूर्वाह्निकं विधिम 32 पश्चान नारथम अव्यग्रौ पाथ्यार्घ्याभ्यां परपूज्य च पीदयॊश चॊपविष्टौ तौ कृतातिद्याह्निकौ नृप 33 तेषु तत्रॊपविष्टेषु स थेशॊ ऽभिव्यराजत आज्याहुति महाज्वालैर यज्ञवातॊ ऽगनिभिर यदा 34 अद नारायणस तत्र नारथं वाक्यम अब्रवीत सुखॊपविष्टं विश्रान्तं कृतातिद्यं सुखस्दितम 35 अपीथानीं स भगवान परमात्मा सनातनः शवेतथीपे तवया थृष्ट आवयॊः परकृतिः परा 36 [नारथ] थृष्टॊ मे पुरुषः शरीमान विश्वरूपधरॊ ऽवययः सर्वे हि लॊकास तत्र सदास तदा थेवाः सहर्षिभिः अथ्यापि चैनं पश्यामि युवां पश्यन सनातनौ 37 यैर लक्षणैर उपेतः स हरिर अव्यक्तरूपधृक तैर लक्षणैर उपेतौ हि वयक्तरूपधरौ युवाम 38 थृष्टौ मया युवां तत्र तस्य थेवस्य पार्श्वतः इह चैवागतॊ ऽसम्य अथ्य विसृष्टः परमात्मना 39 कॊ हि नाम भवेत तस्य तेजसा यशसा शरिया सथृशस तरिषु लॊकेषु ऋते धर्मात्मजौ युवाम 40 तेन मे कदितं पूर्वं नाम कषेत्रज्ञसंज्ञितम पराथुर्भावाश च कदिता भविष्यन्ति हि ये यदा 41 तत्र ये पुरुषाः शवेताः पञ्चेन्थ्रिय विवर्जिताः रतिबुथ्धाश च ते सर्वे भक्ताश च पुरुषॊत्तमम 42 ते ऽरचयन्ति सथा थेवं तैः सार्धं रमते च सः परिय भक्तॊ हि भगवान परमात्मा थविज परियः 43 रमते सॊ ऽरच्यमानॊ हि सथा भागवत परियः विश्वभुक सर्वगॊ थेवॊ बान्धवॊ भक्त वत्सलः स कर्ता कारणं चैव कार्यं चातिबल थयुतिः 44 तपसा यॊज्य सॊ ऽऽतमानं शवेतथ्वीपात परं हि यत तेज इत्य अभिविख्यातं सवयं भासावभासितम 45 शान्तिः सा तरिषु लॊकेषु सिथ्धानां भावितात्मनाम एतया शुभया बुथ्ध्या नैष्ठिकं वरतम आस्दितः 46 न तत्र सूर्यस तपति न सॊमॊ ऽभिविराजते न वायुर वाति थेवेशे तपश चरति थुश्चरम 47 वेथीम अस्ततलॊत्सेधां भूमाव आस्दाय विश्वभुक एकपाथस्दितॊ थेव ऊर्ध्वबाहुर उथङ मुखः साङ्गान आवर्तयन वेथांस तपस तेपे सुथुश्चरम 48 यथ बरह्मा ऋषयश चैव सवयं पशुपतिश च यत शेषाश च विबुधश्रेष्ठा थैत्यथानवराक्षसाः 49 नागाः सुपर्णा गन्धर्वाः सिथ्धा राजर्षयश च ये हव्यं कव्यं च सततं विधिपूर्वं परयुञ्जते कृत्स्नं तत तस्य थेवस्य चरणाव उपतिष्ठति 50 याः करियाः संप्रयुक्तास तु एकान्तगतबुथ्धिभिः ताः सर्वाः शिरसा थेवः परतिगृह्णाति वै सवयम 51 न तस्यान्यः परियतरः परतिबुथ्धैर महात्मभिः विथ्यते तरिषु लॊकेषु ततॊ ऽसम्य ऐकान्तिकं गतः इह चैवागतस तेन विसृष्टः परमात्मना 52 एवं मे भगवान थेवः सवयम आख्यातवान हरिः आसिष्ये तत्परॊ भूत्वा युवाभ्यां सह नित्यशः |
1
[janamejaya] brahman sumahad ākhyānaṃ bhavatā parikīrtitam yac chrutvā munayaḥ sarve vismayaṃ paramaṃ gatāḥ 2 idaṃ śatasahasrād dhi bhāratākhyāna vistarāt āmathya matimanthena jñānodadhim anuttamam 3 nava nītaṃ yathā dadhno malayāc candanaṃ yathā āraṇyakaṃ ca vedebhya oṣadhibhyo 'mṛtaṃ yathā 4 samuddhṛtam idaṃ brahman kathāmṛtam anuttamam tapo nidhe tvayoktaṃ hi nārāyaṇa kathāśrayam 5 sa hīśo bhagavān devaḥ sarvabhūtātmabhāvanaḥ aho nārāyaṇaṃ tejo durdarśaṃ dvijasattama 6 yatrāviśanti kalpānte sarve brahmādayaḥ surāḥ ṛṣayaś ca sagandharvā yac ca kiṃ cic carācaram na tato 'sti paraṃ manye pāvanaṃ divi ceha ca 7 sarvāśramābhigamanaṃ sarvatīrthāvagāhanam na tathā phaladaṃ cāpi nārāyaṇa kathā yathā 8 sarvathā pāvitāḥ smeha śrutvemām āditaḥ kathām harer viśveśvarasyeha sarvapāpapranāśanīm 9 na citraṃ kṛtavāṃs tatra yad āryo me dhanaṃjayaḥ vāsudevasahāyo yaḥ prāptavāñ jayam uttamam 10 na cāsya kiṃ cid aprāpyaṃ manye lokeṣv api triṣu trilokya nātho viṣṇuḥ sa yasyāsīt sāhyakṛt sakhā 11 dhanyāś ca sarva evāsan brahmaṃs te mama pūrvakāḥ hitāya śreyase caiva yeṣām āsīj janārdanaḥ 12 tapasāpi na dṛśyo hi bhagavāṁl lokapūjitaḥ yaṃ dṛṣṭavantaṃ te sākṣāc chrīvatsāṅka vibhūsanam 13 tebhyo dhanyataraś caiva nāradaḥ parameṣṭhijaḥ na cālpatejasam ṛṣiṃ vedmi nāradam avyayam śvetadvīpaṃ samāsādya yena dṛṣṭaḥ svayaṃ hariḥ 14 devaprasādānugataṃ vyaktaṃ tat tasya darśanam yad dṛṣṭavāṃs tadā devam aniruddha tanau sthitam 15 badarīm āśramaṃ yat tu nāradaḥ prādravat punaḥ naranārāyaṇau draṣṭuṃ kiṃ nu tat kāraṇaṃ mune 16 śvetadvīpān nivṛttaś ca nāradaḥ parameṣṭhijaḥ badarīm āśramaṃ prāpya samāgamya ca tāv ṛṣī 17 kiyantaṃ kālam avasat kāḥ kathāḥ pṛṣṭavāṃś ca saḥ śvetadvīpād upāvṛtte tasmin vā sumahātmani 18 kim abrūtāṃ mahātmānau naranārāyaṇāv ṛṣī tad etan me yathātattvaṃ sarvam ākhyātum arhasi 19 [vaiṣampāyana] namo bhagavate tasmai vyāsāyāmita tejase yasya prasādād vakṣyāmi nārāyaṇa kathām imām 20 prāpya śvetaṃ mahādvīpaṃ dṛṣṭavān harim avyayam nivṛtto nārado rājaṃs tarasā merum āgamat hṛdayenodvahan bhāraṃ yad uktaṃ paramātmanā 21 paścād asyābhavad rājann ātmanaḥ sādhvasaṃ mahat yad gatvā dūram adhvānaṃ kṣemī punar ihāgataḥ 22 tato meroḥ pracakrāma parvataṃ gandhamādanam nipapāta ca khāt tūrṇaṃ viśālāṃ badarīm anu 23 tataḥ sa dadṛśe devau purāṇāv ṛṣisattamau tapaś carantau sumahad ātmaniṣṭhau mahāvratau 24 tejasābhyadhikau sūryāt sarvalokavirocanāt śrīvatsa lakṣaṇau pūjyau jatā mandala dhāriṇau 25 jālapādabhujau tau tu pādayoś cakralakṣaṇau vyūdhoraskau dīrghabhujau tathā muṣka catuṣkinau 26 ṣaṣṭidantāv aṣṭa daṃṣṭrau meghaughasadṛśasvanau svāsyau pṛthu lalātau ca suhanū subhru nāsikau 27 ātapatreṇa sadṛśe śirasī devayos tayoḥ evaṃ lakṣaṇasaṃpannau mahāpuruṣa saṃjñitau 28 tau dṛṣṭvā nārado hṛṣṭas tābhyāṃ ca pratipūjitaḥ svāgatenābhibhāsyātha pṛṣṭaś cānāmayaṃ tadā 29 babhūvāntargatam atinirīkṣya puruṣottamau sado gatās tatra ye vai sarvabhūtanamaskṛtāḥ 30 śvetadīpe mayā dṛṣṭās tādṛśāv ṛṣisattamau iti saṃcintya manasā kṛtvā cābhipradakṣiṇam upopaviviśe tatra pīthe kuśa maye śubhe 31 tatas tau tapasāṃ vāsau yaśasāṃ tejasām api ṛṣī śama damopetau kṛtvā pūrvāhnikaṃ vidhim 32 paścān nāradam avyagrau pādyārghyābhyāṃ prapūjya ca pīthayoś copaviṣṭau tau kṛtātithyāhnikau nṛpa 33 teṣu tatropaviṣṭeṣu sa deśo 'bhivyarājata ājyāhuti mahājvālair yajñavāto 'gnibhir yathā 34 atha nārāyaṇas tatra nāradaṃ vākyam abravīt sukhopaviṣṭaṃ viśrāntaṃ kṛtātithyaṃ sukhasthitam 35 apīdānīṃ sa bhagavān paramātmā sanātanaḥ śvetadīpe tvayā dṛṣṭa āvayoḥ prakṛtiḥ parā 36 [nārada] dṛṣṭo me puruṣaḥ śrīmān viśvarūpadharo 'vyayaḥ sarve hi lokās tatra sthās tathā devāḥ saharṣibhiḥ adyāpi cainaṃ paśyāmi yuvāṃ paśyan sanātanau 37 yair lakṣaṇair upetaḥ sa harir avyaktarūpadhṛk tair lakṣaṇair upetau hi vyaktarūpadharau yuvām 38 dṛṣṭau mayā yuvāṃ tatra tasya devasya pārśvataḥ iha caivāgato 'smy adya visṛṣṭaḥ paramātmanā 39 ko hi nāma bhavet tasya tejasā yaśasā śriyā sadṛśas triṣu lokeṣu ṛte dharmātmajau yuvām 40 tena me kathitaṃ pūrvaṃ nāma kṣetrajñasaṃjñitam prādurbhāvāś ca kathitā bhaviṣyanti hi ye yathā 41 tatra ye puruṣāḥ śvetāḥ pañcendriya vivarjitāḥ ratibuddhāś ca te sarve bhaktāś ca puruṣottamam 42 te 'rcayanti sadā devaṃ taiḥ sārdhaṃ ramate ca saḥ priya bhakto hi bhagavān paramātmā dvija priyaḥ 43 ramate so 'rcyamāno hi sadā bhāgavata priyaḥ viśvabhuk sarvago devo bāndhavo bhakta vatsalaḥ sa kartā kāraṇaṃ caiva kāryaṃ cātibala dyutiḥ 44 tapasā yojya so ''tmānaṃ śvetadvīpāt paraṃ hi yat teja ity abhivikhyātaṃ svayaṃ bhāsāvabhāsitam 45 śāntiḥ sā triṣu lokeṣu siddhānāṃ bhāvitātmanām etayā śubhayā buddhyā naiṣṭhikaṃ vratam āsthitaḥ 46 na tatra sūryas tapati na somo 'bhivirājate na vāyur vāti deveśe tapaś carati duścaram 47 vedīm astatalotsedhāṃ bhūmāv āsthāya viśvabhuk ekapādasthito deva ūrdhvabāhur udaṅ mukhaḥ sāṅgān āvartayan vedāṃs tapas tepe suduścaram 48 yad brahmā ṛṣayaś caiva svayaṃ paśupatiś ca yat śeṣāś ca vibudhaśreṣṭhā daityadānavarākṣasāḥ 49 nāgāḥ suparṇā gandharvāḥ siddhā rājarṣayaś ca ye havyaṃ kavyaṃ ca satataṃ vidhipūrvaṃ prayuñjate kṛtsnaṃ tat tasya devasya caraṇāv upatiṣṭhati 50 yāḥ kriyāḥ saṃprayuktās tu ekāntagatabuddhibhiḥ tāḥ sarvāḥ śirasā devaḥ pratigṛhṇāti vai svayam 51 na tasyānyaḥ priyataraḥ pratibuddhair mahātmabhiḥ vidyate triṣu lokeṣu tato 'smy aikāntikaṃ gataḥ iha caivāgatas tena visṛṣṭaḥ paramātmanā 52 evaṃ me bhagavān devaḥ svayam ākhyātavān hariḥ āsiṣye tatparo bhūtvā yuvābhyāṃ saha nityaśaḥ |