|
1
[भी] अत्राप्य उथाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम तुलाधारस्य वाक्यानि धर्मे जाजलिना सह 2 वने वनचरः कश चिज जाजलिर नाम वै थविजः सागरॊथ्थेशम आगम्य तपस तेपे महातपः 3 नियतॊ नियताहारश चीराजिनजता धरः मलपङ्क धरॊ धीमान बहून वर्षगणान मुनिः 4 स कथा चिन महातेजा जलवासॊ महीपते चचार लॊकान विप्रर्षिः परेक्षमाणॊ मनॊजवः 5 स चिन्तयाम आस मुनिर जलमध्ये कथा चन विप्रेक्ष्य सागरान्तां वै महीं सवनकाननाम 6 न मया सथृशॊ ऽसतीह लॊके सदावरजङ्गमे अप्सु वैहायसं गच्छेन मया यॊ ऽनयः सहेति वै 7 स थृश्यमानॊ रक्षॊभिर जलमध्ये ऽवथत ततः अब्रुवंश च पिशाचास तं नैवं तवं वक्तुम अर्हसि 8 तुला धारॊ वणिग्धर्मा वाराणस्यां महायशः सॊ ऽपय एवं नार्हते वक्तुं यदा तवं थविजसत्तम 9 इत्य उक्तॊ जाजलिर भूतैः परत्युवाच महातपः पश्येयं तम अहं पराज्ञं तुलाधारं यशस्विनम 10 इति बरुवाणं तम ऋषिं रक्षांस्य उथ्धृत्य सागरात अब्रुवन गच्छ पन्दानम आस्दायेमं थविजॊत्तम 11 इत्य उक्तॊ जाजलिर भूतैर जगाम विमनास तथा वाराणस्यां तुलाधारं समासाथ्याब्रवीथ वचः 12 [य] किं कृतं सुकृतं कर्म तात जाजलिना पुरा येन सिथ्धिं परां पराप्तस तन नॊ वयाख्यातुम अर्हसि 13 [भी] अतीव तपसा युक्तॊ घॊरेण स बभूव ह नथ्य उपस्पर्शन रतः सायंप्रातर महातपः 14 अग्नीन परिचरन सम्यक सवाध्यायपरमॊ थविजः वानप्रस्दविधानज्ञॊ जाजलिर जवलितः शरिया 15 सत्ये तपसि तिष्ठन स न च धर्मम अवैक्षत वर्षास्व आकाशशायी स हेमन्ते जलसंश्रयः 16 वतातप सहॊ गरीस्मे न च धर्मम अविन्थत थुःखशय्याश च विविधा भूमौ च परिवर्तनम 17 ततः कथा चित स मुनिर वर्षास्व आकाशम आस्दितः अन्तरिक्षाज जलं मूर्ध्ना परत्यगृह्णान मुहुर मुहुर 18 अद तस्य जताः कलिन्ना बभूवुर गरदिताः परभॊ अरण्यगमनान नित्यं मलिनॊ मलसंयुताः 19 स कथा चिन निराहारॊ वायुभक्षॊ महातपः तस्दौ काष्ठवथ अव्यग्रॊ न चचाल च कर्हि चित 20 तस्य सम सदानु भूतस्य निर्विचेष्टस्य भारत कुलिङ्ग शकुनौ राजन नीथं शिरसि चक्रतुः 21 स तौ थयावान विप्रर्षिर उपप्रैक्षत थम्पती कुर्वाणं नीथकं तत्र जतासु तृणतन्तुभिः 22 यथा स न चलत्य एव सदानु भूतॊ महातपः ततस तौ परिविश्वस्तौ सुखं तत्रॊसतुस तथा 23 अतीतास्व अद वर्षासु शरत्काल उपस्दिते पराजापत्येन विधिना विश्वानात काममॊहितौ 24 तत्रापातयतां राजञ शिरस्य अन्थानि खेचरौ तान्य अबुध्यत तेजस्वी स विप्रः संशितव्रतः 25 बुथ्ध्वा च स महातेजा न चचालैव जाजलिः धर्मे धृतमना नित्यं नाधर्मं स तव अरॊचयत 26 अहन्य अहनि चागम्य ततस तौ तस्य मूर्धनि आश्वासितौ वै वसतः संप्रहृष्टौ तथा विभॊ 27 अन्थेभ्यस तव अद पुष्टेभ्यः परजायन्त शकुन्तकाः वयवर्दन्त च तत्रैव न चाकम्पत जाजलिः 28 स रक्षमाणस तव अन्थानि कुलिङ्गानां यतव्रतः तदैव तस्दौ धर्मात्मा निर्वेचेष्टः समाहितः 29 ततस तु कालसमये बभूवुस ते ऽद पक्षिणः बुबुधे तांश च स मुनिर जातपक्षाञ शकुन्तकान 30 ततः कथा चित तांस तत्र पश्यन पक्षीन यतव्रतः बभूव परमप्रीतस तथा मतिमतां वरः 31 तदा तान अभिसंवृथ्धान थृष्ट्वा चाप्नुवतां मुथम शकुनौ निर्भयौ तत्र ऊसतुश चात्मजैः सह 32 जातपक्षांश च सॊ ऽपश्यथ उथ्थीनान पुनरागतान सायं सायं थविजान विप्रॊ न चाकम्पत जाजलिः 33 कथा चित पुनर अभ्येत्य पुनर गच्छन्ति संततम तयक्ता मातृपितृभ्यां ते न चाकम्पत जाजलिः 34 अद ते थिवसं चारीं गत्वा सायं पुनर नृप उपावर्तन्त तत्रैव निवासार्दं शकुन्तकाः 35 कथा चिथ थिवसान पञ्च समुत्पत्य विहंगमाः सस्दे ऽहनि समाजग्मुर न चाकम्पत जाजलिः 36 करमेण च पुनः सर्वे थिवसानि बहून्य अपि नॊपावर्तन्त शकुना जातप्रानाः सम ते यथा 37 कथा चिन मासमात्रेण समुत्पत्य विहङ्गमाः नैवागच्छंस ततॊ राजन परातिष्ठत स जाजलिः 38 ततस तेषु परलीनेषु जाजलिर जातविस्मयः सिथ्धॊ ऽसमीति मतिं चक्रे ततस तं मान आविशत 39 स तदा निर्गतान थृष्ट्वा शकुन्तान नियतव्रतः संभावितात्मा संभाव्य भृशं परीतस तथाभवन 40 स नथ्यां समुपस्पृश्य तर्पयित्वा हुताशनम उथयन्तम अदाथित्यम अभ्यगच्छन महातपः 41 संभाव्य चतकान मूर्ध्नि जाजलिर जपतां वरः आस्फॊतयत तथ आकाशे धर्मः पराप्तॊ मयेति वै 42 अदान्तरिक्षे वाग आसीत तां स शुश्राव जाजलिः धर्मेण न समस तवं वै तुलाधारस्य जाजले 43 वाराणस्यां महाप्राज्ञस तुलाधारः परतिष्ठितः सॊ ऽपय एवं नार्हते वक्तुं यदा तवं भाससे थविज 44 सॊ ऽमर्षवशम आपन्नस तुलाधर थिथृक्षया पृदिवीम अचरथ राजन यत्रसायं गृहॊ मुनिः 45 कालेन महतागच्छत स तु वाराणसीं पुरीम विक्रीणन्तं च पन्यानि तुला धारं थथर्श सः 46 सॊ ऽपि थृष्ट्वैव तं विप्रम आयान्तं भान्थ जीविनः समुत्दाय सुसंहृष्टः सवागतेनाभ्यपूजयत 47 [तुला] आयान एवासि विथितॊ मम बरह्मन न संशयः बरवीमि यत तु वचनं तच छृणुष्व थविजॊत्तम 48 सागरानूपम आश्रित्य तपस तप्तं तवया महत न च धर्मस्य संज्ञां तवं पुरा वेत्द कदं चन 49 ततः सिथ्धस्य तपसा तव विप्र शकुन्तकाः कषिप्रं शिरस्य अजायन्त ते च संभावितास तवया 50 जातपक्षा यथा ते च गताश चारीम इतस ततः मन्यमानस ततॊ धर्मं चटक परभवं थविज खे वाचं तवम अदाश्रौषीर मां परति थविजसत्तम 51 अमर्षवशम आपन्नस ततः पराप्तॊ भवान इह करवाणि परियं किं ते तथ बरूहि थविजसत्तम |
1
[bhī] atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam tulādhārasya vākyāni dharme jājalinā saha 2 vane vanacaraḥ kaś cij jājalir nāma vai dvijaḥ sāgaroddeśam āgamya tapas tepe mahātapaḥ 3 niyato niyatāhāraś cīrājinajatā dharaḥ malapaṅka dharo dhīmān bahūn varṣagaṇān muniḥ 4 sa kadā cin mahātejā jalavāso mahīpate cacāra lokān viprarṣiḥ prekṣamāṇo manojavaḥ 5 sa cintayām āsa munir jalamadhye kadā cana viprekṣya sāgarāntāṃ vai mahīṃ savanakānanām 6 na mayā sadṛśo 'stīha loke sthāvarajaṅgame apsu vaihāyasaṃ gacchen mayā yo 'nyaḥ saheti vai 7 sa dṛśyamāno rakṣobhir jalamadhye 'vadat tataḥ abruvaṃś ca piśācās taṃ naivaṃ tvaṃ vaktum arhasi 8 tulā dhāro vaṇigdharmā vārāṇasyāṃ mahāyaśaḥ so 'py evaṃ nārhate vaktuṃ yathā tvaṃ dvijasattama 9 ity ukto jājalir bhūtaiḥ pratyuvāca mahātapaḥ paśyeyaṃ tam ahaṃ prājñaṃ tulādhāraṃ yaśasvinam 10 iti bruvāṇaṃ tam ṛṣiṃ rakṣāṃsy uddhṛtya sāgarāt abruvan gaccha panthānam āsthāyemaṃ dvijottama 11 ity ukto jājalir bhūtair jagāma vimanās tadā vārāṇasyāṃ tulādhāraṃ samāsādyābravīd vacaḥ 12 [y] kiṃ kṛtaṃ sukṛtaṃ karma tāta jājalinā purā yena siddhiṃ parāṃ prāptas tan no vyākhyātum arhasi 13 [bhī] atīva tapasā yukto ghoreṇa sa babhūva ha nady upasparśana rataḥ sāyaṃprātar mahātapaḥ 14 agnīn paricaran samyak svādhyāyaparamo dvijaḥ vānaprasthavidhānajño jājalir jvalitaḥ śriyā 15 satye tapasi tiṣṭhan sa na ca dharmam avaikṣata varṣāsv ākāśaśāyī sa hemante jalasaṃśrayaḥ 16 vatātapa saho grīsme na ca dharmam avindata duḥkhaśayyāś ca vividhā bhūmau ca parivartanam 17 tataḥ kadā cit sa munir varṣāsv ākāśam āsthitaḥ antarikṣāj jalaṃ mūrdhnā pratyagṛhṇān muhur muhur 18 atha tasya jatāḥ klinnā babhūvur grathitāḥ prabho araṇyagamanān nityaṃ malino malasaṃyutāḥ 19 sa kadā cin nirāhāro vāyubhakṣo mahātapaḥ tasthau kāṣṭhavad avyagro na cacāla ca karhi cit 20 tasya sma sthānu bhūtasya nirviceṣṭasya bhārata kuliṅga śakunau rājan nīdaṃ śirasi cakratuḥ 21 sa tau dayāvān viprarṣir upapraikṣata dampatī kurvāṇaṃ nīdakaṃ tatra jatāsu tṛṇatantubhiḥ 22 yadā sa na calaty eva sthānu bhūto mahātapaḥ tatas tau pariviśvastau sukhaṃ tatrosatus tadā 23 atītāsv atha varṣāsu śaratkāla upasthite prājāpatyena vidhinā viśvānāt kāmamohitau 24 tatrāpātayatāṃ rājañ śirasy andāni khecarau tāny abudhyata tejasvī sa vipraḥ saṃśitavrataḥ 25 buddhvā ca sa mahātejā na cacālaiva jājaliḥ dharme dhṛtamanā nityaṃ nādharmaṃ sa tv arocayat 26 ahany ahani cāgamya tatas tau tasya mūrdhani āśvāsitau vai vasataḥ saṃprahṛṣṭau tadā vibho 27 andebhyas tv atha puṣṭebhyaḥ prajāyanta śakuntakāḥ vyavarthanta ca tatraiva na cākampata jājaliḥ 28 sa rakṣamāṇas tv andāni kuliṅgānāṃ yatavrataḥ tathaiva tasthau dharmātmā nirveceṣṭaḥ samāhitaḥ 29 tatas tu kālasamaye babhūvus te 'tha pakṣiṇaḥ bubudhe tāṃś ca sa munir jātapakṣāñ śakuntakān 30 tataḥ kadā cit tāṃs tatra paśyan pakṣīn yatavrataḥ babhūva paramaprītas tadā matimatāṃ varaḥ 31 tathā tān abhisaṃvṛddhān dṛṣṭvā cāpnuvatāṃ mudam śakunau nirbhayau tatra ūsatuś cātmajaiḥ saha 32 jātapakṣāṃś ca so 'paśyad uddīnān punarāgatān sāyaṃ sāyaṃ dvijān vipro na cākampata jājaliḥ 33 kadā cit punar abhyetya punar gacchanti saṃtatam tyaktā mātṛpitṛbhyāṃ te na cākampata jājaliḥ 34 atha te divasaṃ cārīṃ gatvā sāyaṃ punar nṛpa upāvartanta tatraiva nivāsārthaṃ śakuntakāḥ 35 kadā cid divasān pañca samutpatya vihaṃgamāḥ sasthe 'hani samājagmur na cākampata jājaliḥ 36 krameṇa ca punaḥ sarve divasāni bahūny api nopāvartanta śakunā jātaprānāḥ sma te yadā 37 kadā cin māsamātreṇa samutpatya vihaṅgamāḥ naivāgacchaṃs tato rājan prātiṣṭhata sa jājaliḥ 38 tatas teṣu pralīneṣu jājalir jātavismayaḥ siddho 'smīti matiṃ cakre tatas taṃ māna āviśat 39 sa tathā nirgatān dṛṣṭvā śakuntān niyatavrataḥ saṃbhāvitātmā saṃbhāvya bhṛśaṃ prītas tadābhavan 40 sa nadyāṃ samupaspṛśya tarpayitvā hutāśanam udayantam athādityam abhyagacchan mahātapaḥ 41 saṃbhāvya catakān mūrdhni jājalir japatāṃ varaḥ āsphotayat tad ākāśe dharmaḥ prāpto mayeti vai 42 athāntarikṣe vāg āsīt tāṃ sa śuśrāva jājaliḥ dharmeṇa na samas tvaṃ vai tulādhārasya jājale 43 vārāṇasyāṃ mahāprājñas tulādhāraḥ pratiṣṭhitaḥ so 'py evaṃ nārhate vaktuṃ yathā tvaṃ bhāsase dvija 44 so 'marṣavaśam āpannas tulādhara didṛkṣayā pṛthivīm acarad rājan yatrasāyaṃ gṛho muniḥ 45 kālena mahatāgacchat sa tu vārāṇasīṃ purīm vikrīṇantaṃ ca panyāni tulā dhāraṃ dadarśa saḥ 46 so 'pi dṛṣṭvaiva taṃ vipram āyāntaṃ bhānda jīvinaḥ samutthāya susaṃhṛṣṭaḥ svāgatenābhyapūjayat 47 [tulā] āyān evāsi vidito mama brahman na saṃśayaḥ bravīmi yat tu vacanaṃ tac chṛṇuṣva dvijottama 48 sāgarānūpam āśritya tapas taptaṃ tvayā mahat na ca dharmasya saṃjñāṃ tvaṃ purā vettha kathaṃ cana 49 tataḥ siddhasya tapasā tava vipra śakuntakāḥ kṣipraṃ śirasy ajāyanta te ca saṃbhāvitās tvayā 50 jātapakṣā yadā te ca gatāś cārīm itas tataḥ manyamānas tato dharmaṃ caṭaka prabhavaṃ dvija khe vācaṃ tvam athāśrauṣīr māṃ prati dvijasattama 51 amarṣavaśam āpannas tataḥ prāpto bhavān iha karavāṇi priyaṃ kiṃ te tad brūhi dvijasattama |