|
1
[गुरु] चतुर्विधानि भूतानि सदावराणि चराणि च अव्यक्तप्रभवान्य आहुर अव्यक्तनिधनानि च अव्यक्तनिधनं विथ्याथ अव्यक्तात्मात्मकं मनः 2 यदाश्वत्द कनीकायाम अन्तर्भूतॊ महाथ्रुमः निष्पन्नॊ थृश्यते वयक्तम अव्यक्तात संभवस तदा 3 अभिथ्रवत्य अयः कान्त मयॊ निश्चेतनाव उभौ सवभावहेतुजा भावा यथ्वथ अन्यथ अपीथृशम 4 तथ्वथ अव्यक्तजा भावाः कर्तुः कारणलक्षणाः अचेतनाश चेतयितुः कारणाथ अभिसंहिताः 5 न भूः खं थयौर न भूतानि नर्षयॊ न सुरासुराः नान्यथ आसीथ ऋते जीवम आसेथुर न तु संहितम 6 सर्वनीत्या सर्वगतं महॊ हेतुसलक्षणम अज्ञानकर्म निर्थिष्टम एतत कारणलक्षणम 7 तत कारणैर हि संयुक्तं कार्यसंग्रह कारकम येनैतथ वर्तते चक्रम अनाथि निधनं महत 8 अव्यक्तनाभं वयक्तारं विकार परिमन्थलम कषेत्रज्ञाधिष्ठितं चक्रं सनिग्धाक्षं वर्तते धरुवम 9 सनिग्धत्वात तिलवत सर्वं चक्रे ऽसमिन पीड्यते जगत तिलपीडैर इवाक्रम्य भॊगैर अज्ञानसंभवैः 10 कर्म तत कुरुते तर्षाथ अहंकारपरिग्रहम कार्यकारण संयॊगे स हेतुर उपपाथितः 11 नात्येति कारणं कार्यं न कार्यं कारणं तदा कार्याणां तूपकरणे कालॊ भवति हेतुमान 12 हेतुयुक्ताः परकृतयॊ विकाराश च परस्परम अन्यॊन्यम अभिवर्तन्ते पुरुषाधिष्ठिताः सथा 13 सरजस तामसैर भावैश चयुतॊ हेतुबलान्वितः कषेत्रज्ञम एवानुयाति पांसुर वातेरितॊ यदा न च तैः सपृश्यते भावॊ न ते तेन महात्मना 14 सरजस्कॊ ऽरजस्कश च स वै वायुर यदा भवेत तदैतथ अन्तरं विथ्यात कषेत्रक्षेत्रज्ञयॊर बुधः अभ्यासात स तदायुक्तॊ न गच्छेत परकृतिं पुनः 15 संथेहम एतम उत्पन्नम अछिनथ भगवान ऋषिः तदा वार्तां समीक्षेत कृतलक्षणसंमिताम 16 बीजान्य अग्न्युपथग्धानि न रॊहन्ति यदा पुनः जञानथग्धैस तदा कलेशैर नात्मा संबध्यते पुनः |
1
[guru] caturvidhāni bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca avyaktaprabhavāny āhur avyaktanidhanāni ca avyaktanidhanaṃ vidyād avyaktātmātmakaṃ manaḥ 2 yathāśvattha kanīkāyām antarbhūto mahādrumaḥ niṣpanno dṛśyate vyaktam avyaktāt saṃbhavas tathā 3 abhidravaty ayaḥ kānta mayo niścetanāv ubhau svabhāvahetujā bhāvā yadvad anyad apīdṛśam 4 tadvad avyaktajā bhāvāḥ kartuḥ kāraṇalakṣaṇāḥ acetanāś cetayituḥ kāraṇād abhisaṃhitāḥ 5 na bhūḥ khaṃ dyaur na bhūtāni narṣayo na surāsurāḥ nānyad āsīd ṛte jīvam āsedur na tu saṃhitam 6 sarvanītyā sarvagataṃ maho hetusalakṣaṇam ajñānakarma nirdiṣṭam etat kāraṇalakṣaṇam 7 tat kāraṇair hi saṃyuktaṃ kāryasaṃgraha kārakam yenaitad vartate cakram anādi nidhanaṃ mahat 8 avyaktanābhaṃ vyaktāraṃ vikāra parimandalam kṣetrajñādhiṣṭhitaṃ cakraṃ snigdhākṣaṃ vartate dhruvam 9 snigdhatvāt tilavat sarvaṃ cakre 'smin pīḍyate jagat tilapīḍair ivākramya bhogair ajñānasaṃbhavaiḥ 10 karma tat kurute tarṣād ahaṃkāraparigraham kāryakāraṇa saṃyoge sa hetur upapāditaḥ 11 nātyeti kāraṇaṃ kāryaṃ na kāryaṃ kāraṇaṃ tathā kāryāṇāṃ tūpakaraṇe kālo bhavati hetumān 12 hetuyuktāḥ prakṛtayo vikārāś ca parasparam anyonyam abhivartante puruṣādhiṣṭhitāḥ sadā 13 sarajas tāmasair bhāvaiś cyuto hetubalānvitaḥ kṣetrajñam evānuyāti pāṃsur vāterito yathā na ca taiḥ spṛśyate bhāvo na te tena mahātmanā 14 sarajasko 'rajaskaś ca sa vai vāyur yathā bhavet tathaitad antaraṃ vidyāt kṣetrakṣetrajñayor budhaḥ abhyāsāt sa tathāyukto na gacchet prakṛtiṃ punaḥ 15 saṃdeham etam utpannam achinad bhagavān ṛṣiḥ tathā vārtāṃ samīkṣeta kṛtalakṣaṇasaṃmitām 16 bījāny agnyupadagdhāni na rohanti yathā punaḥ jñānadagdhais tathā kleśair nātmā saṃbadhyate punaḥ |