|
1
[भरथ्वाज] थानस्य किं फलं पराहुर धर्मस्य चरितस्य च तपसश च सुतप्तस्य सवाध्यायस्य हुतस्य च 2 [भृगु] हुतेन शाम्यते पापं सवाध्याये शान्तिर उत्तमा थानेन भॊग इत्य आहुस तपसा सर्वम आप्नुयात 3 थानं तु थविविधं पराहुः परत्रार्दम इहैव च सथ्भ्यॊ यथ थीयते किं चित तत्परत्रॊपतिष्ठति 4 असत्सु थीयते यत तु तथ थानम इह भुज्यते याथृशं थीयते थानं ताथृशं फलम आप्यते 5 [भ] किं कस्य धर्मचरणं किं वा धर्मस्य लक्षणम धर्मः कति विधॊ वापि तथ भवान वक्तुम अर्हति 6 [भ] सवधर्मचरणे युक्ता ये भवन्ति मनीसिनः तेषां धर्मफलापाप्तिर यॊ ऽनयदा स विमुह्यति 7 [भ] यथ एतच चातुराश्रम्यं बरह्मर्षिविहितं पुरा तेषां सवे सवे य आचारास तान मे वक्तुम इहार्हसि 8 भृगुर उवाच पूर्वम एव भगवता लॊकहितम अनुतिष्ठता धर्मसंरक्षणार्दम आश्रमाश चत्वारॊ ऽभिनिर्थिस्ताः तत्र गुरु कुलवासम एव तावत परदमम आश्रमम उथाहरन्ति सम्यग अत्र शौचसंस्कार विनयनियम परनीतॊ विनीतात्मॊभे संध्ये भास्कराग्निथैवतान्य उपस्दाय विहाय तन्थ्रालस्ये गुरॊर अभिवाथनवेथाभ्यास शरवणपवित्री कृतान्तरात्मा तरिसवनम उपस्पृश्य बरह्मचर्याग्निपरिचरण गुरु शुश्रूसा नित्यॊ भैक्षाथि सर्वनिवेथितान्तरात्मा गुरुवचननिर्थेशानुष्ठानाप्रतिकूलॊ गुरु परसाथलब्धस्वाध्यायतत्परः सयात 9 भवति चात्र शलॊकः गुरुं यस तु समाराध्य थविजॊ वेथम अवाप्नुयात तस्य सवर्गफलावाप्तिः सिध्यते चास्य मानसम 10 गार्हस्द्यं खलु थवितीयम आश्रमं वथन्ति तस्य समुथाचार लक्षणं सर्वम अनुव्याख्यास्यामः समावृत्तानां सथाराणां सहधर्मचर्या फलार्दिनां गृहाश्रमॊ विधीयते धर्मार्दकामावाप्तिर हय अत्र तरिवर्गसाधनम अवेस्क्यागर्हितेन कर्मणा धनान्य आथाय सवाध्यायप्रकर्षॊपलब्धेन बरह्मर्षिनिर्मितेन वाथिर सारगतेन वा हव्यनियमाभ्यास थैवतप्रसाथॊपलब्धेन वा धनेन गृहस्दॊ गार्हस्द्यं परवर्तयेत तथ धि सर्वाश्रमाणां मूलम उथाहरन्ति गुरु कुलवासिनः परिव्राजका ये चान्ये संकल्पित वरतनियम धर्मानुष्ठायिनस तेषाम अप्य अत एव भिक्षा बलिसंविभागाः परवर्तन्ते 11 वानप्रस्दानां थरव्यॊपस्कार इति परायशः खल्व एते साधवः साधु पद्यथर्शनाः सवाध्यायप्रसङ्गिनस तीर्दाभिगमन थेशथर्शनार्दं पृदिवीं पर्यतन्ति तेषां परत्युत्दानाभिवाथनानसूयावाक्प्रथानसौमुख्यशक्त्यासन शयनाभ्यवहार सत्क्रियाश चेति 12 भवति चात्र शलॊकः अतिदिर यस्य भग्नाशॊ गृहात परतिनिवर्तते स थत्त्वा थुष्कृतं तस्मै पुण्यम आथाय गच्छति 13 अपि चात्र यज्ञक्रियाभिर थेवताः परीयन्ते निवापेन पितरॊ वेथाभ्यास शरवणधारणेनर्षयः अपत्यॊत्पाथनेन परजापतिर इति 14 शलॊकौ चात्र भवतः वत्सलाः सर्वभूतानां वाच्याः शरॊत्रसुखा गिरः परिवाथॊपघातौ च पारुष्यं चात्र गर्हितम 15 अवज्ञानम अहंकारॊ थम्भश चैव विगर्हितः अहिंसा सत्यम अक्रॊधः सर्वाश्रमगतं तपः 16 अपि चात्र माल्याभरण वस्त्राभ्यङ्ग गन्धॊपभॊग नृत्तगीतवाथित्रश्रुतिसुखनयनाभिराम संथर्शनानां पराप्तिर भक्ष्यभॊज्य पेय लेह्यचॊस्यानाम अभ्यवहार्याणां विविधानाम उपभॊगः सवथारविहारसंतॊषः कामसुखावाप्तिर इति 17 तरिवर्गगुणनिर्वृत्तिर यस्य नित्यं गृहाश्रमे स सुखान्य अनुभूयेह शिष्टानां गतिम आप्नुयात 18 उञ्छवृत्तिर गृहस्दॊ यः सवधर्मचरणे रतः तयक्तकामसुखारम्भस तस्य सवर्गॊ न थुर्लभः |
1
[bharadvāja] dānasya kiṃ phalaṃ prāhur dharmasya caritasya ca tapasaś ca sutaptasya svādhyāyasya hutasya ca 2 [bhṛgu] hutena śāmyate pāpaṃ svādhyāye śāntir uttamā dānena bhoga ity āhus tapasā sarvam āpnuyāt 3 dānaṃ tu dvividhaṃ prāhuḥ paratrārtham ihaiva ca sadbhyo yad dīyate kiṃ cit tatparatropatiṣṭhati 4 asatsu dīyate yat tu tad dānam iha bhujyate yādṛśaṃ dīyate dānaṃ tādṛśaṃ phalam āpyate 5 [bha] kiṃ kasya dharmacaraṇaṃ kiṃ vā dharmasya lakṣaṇam dharmaḥ kati vidho vāpi tad bhavān vaktum arhati 6 [bh] svadharmacaraṇe yuktā ye bhavanti manīsinaḥ teṣāṃ dharmaphalāpāptir yo 'nyathā sa vimuhyati 7 [bha] yad etac cāturāśramyaṃ brahmarṣivihitaṃ purā teṣāṃ sve sve ya ācārās tān me vaktum ihārhasi 8 bhṛgur uvāca pūrvam eva bhagavatā lokahitam anutiṣṭhatā dharmasaṃrakṣaṇārtham āśramāś catvāro 'bhinirdistāḥ tatra guru kulavāsam eva tāvat prathamam āśramam udāharanti samyag atra śaucasaṃskāra vinayaniyama pranīto vinītātmobhe saṃdhye bhāskarāgnidaivatāny upasthāya vihāya tandrālasye guror abhivādanavedābhyāsa śravaṇapavitrī kṛtāntarātmā trisavanam upaspṛśya brahmacaryāgniparicaraṇa guru śuśrūsā nityo bhaikṣādi sarvaniveditāntarātmā guruvacananirdeśānuṣṭhānāpratikūlo guru prasādalabdhasvādhyāyatatparaḥ syāt 9 bhavati cātra ślokaḥ guruṃ yas tu samārādhya dvijo vedam avāpnuyāt tasya svargaphalāvāptiḥ sidhyate cāsya mānasam 10 gārhasthyaṃ khalu dvitīyam āśramaṃ vadanti tasya samudācāra lakṣaṇaṃ sarvam anuvyākhyāsyāmaḥ samāvṛttānāṃ sadārāṇāṃ sahadharmacaryā phalārthināṃ gṛhāśramo vidhīyate dharmārthakāmāvāptir hy atra trivargasādhanam aveskyāgarhitena karmaṇā dhanāny ādāya svādhyāyaprakarṣopalabdhena brahmarṣinirmitena vādir sāragatena vā havyaniyamābhyāsa daivataprasādopalabdhena vā dhanena gṛhastho gārhasthyaṃ pravartayet tad dhi sarvāśramāṇāṃ mūlam udāharanti guru kulavāsinaḥ parivrājakā ye cānye saṃkalpita vrataniyama dharmānuṣṭhāyinas teṣām apy ata eva bhikṣā balisaṃvibhāgāḥ pravartante 11 vānaprasthānāṃ dravyopaskāra iti prāyaśaḥ khalv ete sādhavaḥ sādhu pathyadarśanāḥ svādhyāyaprasaṅginas tīrthābhigamana deśadarśanārthaṃ pṛthivīṃ paryatanti teṣāṃ pratyutthānābhivādanānasūyāvākpradānasaumukhyaśaktyāsana śayanābhyavahāra satkriyāś ceti 12 bhavati cātra ślokaḥ atithir yasya bhagnāśo gṛhāt pratinivartate sa dattvā duṣkṛtaṃ tasmai puṇyam ādāya gacchati 13 api cātra yajñakriyābhir devatāḥ prīyante nivāpena pitaro vedābhyāsa śravaṇadhāraṇenarṣayaḥ apatyotpādanena prajāpatir iti 14 ślokau cātra bhavataḥ vatsalāḥ sarvabhūtānāṃ vācyāḥ śrotrasukhā giraḥ parivādopaghātau ca pāruṣyaṃ cātra garhitam 15 avajñānam ahaṃkāro dambhaś caiva vigarhitaḥ ahiṃsā satyam akrodhaḥ sarvāśramagataṃ tapaḥ 16 api cātra mālyābharaṇa vastrābhyaṅga gandhopabhoga nṛttagītavāditraśrutisukhanayanābhirāma saṃdarśanānāṃ prāptir bhakṣyabhojya peya lehyacosyānām abhyavahāryāṇāṃ vividhānām upabhogaḥ svadāravihārasaṃtoṣaḥ kāmasukhāvāptir iti 17 trivargaguṇanirvṛttir yasya nityaṃ gṛhāśrame sa sukhāny anubhūyeha śiṣṭānāṃ gatim āpnuyāt 18 uñchavṛttir gṛhastho yaḥ svadharmacaraṇe rataḥ tyaktakāmasukhārambhas tasya svargo na durlabhaḥ |