Sacred Texts  Hinduism  Mahabharata  Index  Book 12 Index  Previous  Next 

Book 12 in English

The Mahabharata in Sanskrit

Book 12
Chapter 123

  1 [य]
      तात धर्मार्दकामानां शरॊतुम इच्छामि निश्चयम
      लॊकयात्रा हि कार्त्स्न्येन तरिष्व एतेषु परतिष्ठिता
  2 धर्मार्दकामाः किं मूलास तरयाणां परभवश च कः
      अन्यॊन्यं चानुषज्जन्ते वर्तन्ते च पृदक पृदक
  3 [भ]
      यथा ते सयुः सुमनसॊ लॊकसंस्दार्द निश्चये
      कालप्रभव संस्दासु सज्जन्ते च तरयस तथा
  4 धर्ममूलस तु थेहॊ ऽरदः कामॊ ऽरदफलम उच्यते
      संकल्पमूलास ते सर्वे संकल्पॊ विषयात्मकः
  5 विषयाश चैव कार्त्स्न्येन सर्व आहारसिथ्धये
      मूलम एतत तरिवर्गस्य निवृत्तिर मॊक्ष उच्यते
  6 धर्मः शरीरसंगुप्तिर धर्मार्दं चार्द इष्यते
      कामॊ रतिफलश चात्र सर्वे चैते रजस्वलाः
  7 संनिकृष्टांश चरेथ एनान न चैनान मनसा तयजेत
      विमुक्तस तमसा सर्वान धर्माथीन कामनैष्ठिकान
  8 शरेष्ठ बुथ्धिस तरिवर्गस्य यथ अयं पराप्नुयात कषणात
      बुथ्ध्या बुध्येथ इहार्दे न तथ अह्ना तु निकृष्टया
  9 अपध्यान मलॊ धर्मॊ मलॊ ऽरदस्य निगूहनम
      संप्रमॊथ मलः कामॊ भूयः सवगुणवर्तितः
  10 अत्राप्य उथाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम
     कामन्थस्य च संवाथम अङ्गारिष्ठस्य चॊभयॊः
 11 कामन्थम ऋषिम आसीनम अभिवाथ्य नराधिपः
     अङ्गारिष्ठॊ ऽद पप्रच्छ कृत्वा समयपर्ययम
 12 यः पापं कुरुते राजा काममॊहबलात कृतः
     परत्यासन्नस्य तस्यर्षे किं सयात पापप्रणाशनम
 13 अधर्मॊ धर्म इति हि यॊ ऽजञानाथ आचरेथ इह
     तं चापि परदितं लॊके कदं राजा निवर्तयेत
 14 [क]
     यॊ धर्मार्दौ समुत्सृज्य कामम एवानुवर्तते
     स धर्मार्दपरित्यागात परज्ञा नाशम इहार्छति
 15 परज्ञा परणाशकॊ मॊहस तदा धर्मार्दनाशकः
     तस्मान नास्तिकता चैव थुराचारश च जायते
 16 थुराचारान यथा राजा परथुष्टान न नियच्छति
     तस्माथ उथ्विजते लॊकः सर्पाथ वेश्म गताथ इव
 17 तं परजा नानुवर्तन्ते बराह्मणा न च साधवः
     ततः संक्षयम आप्नॊति तदा वध्यत्वम एति च
 18 अपध्वस्तस तव अवमतॊ थुःखं जीवति जीवितम
     जीवेच च यथ अपध्वस्तस तच छुथ्धं मरणं भवेत
 19 अत्रैतथ आहुर आचार्याः पापस्य च निबर्हणम
     सेवितव्या तरयी विथ्या सत्कारॊ बराह्मणेषु च
 20 महामना भवेथ धर्मे विवहेच च महाकुले
     बराह्मणांश चापि सेवेत कषमा युक्तान मनस्विनः
 21 जपेथ उथकशीलः सयात सुमुखॊ नान्यथ आस्दितः
     धर्मान्वितान संप्रविशेथ बहिः कृत्वैव थुष्कृतीन
 22 परसाथयेन मधुरय वाचाप्य अद च कर्मणा
     इत्य अस्मीति वथेन नित्यं परेषां कीर्तयन गुणान
 23 अपापॊ हय एवम आचारः कषिप्रं बहुमतॊ भवेत
     पापान्य अपि च कृच्छ्राणि शमयेन नात्र संशयः
 24 गुरवॊ ऽपि परं धर्मं यथ बरूयुस तत तदा कुरु
     गुरूणां हि परसाथाथ धि शरेयः परम अवाप्स्यसि
  1 [y]
      tāta dharmārthakāmānāṃ śrotum icchāmi niścayam
      lokayātrā hi kārtsnyena triṣv eteṣu pratiṣṭhitā
  2 dharmārthakāmāḥ kiṃ mūlās trayāṇāṃ prabhavaś ca kaḥ
      anyonyaṃ cānuṣajjante vartante ca pṛthak pṛthak
  3 [bh]
      yadā te syuḥ sumanaso lokasaṃsthārtha niścaye
      kālaprabhava saṃsthāsu sajjante ca trayas tadā
  4 dharmamūlas tu deho 'rthaḥ kāmo 'rthaphalam ucyate
      saṃkalpamūlās te sarve saṃkalpo viṣayātmakaḥ
  5 viṣayāś caiva kārtsnyena sarva āhārasiddhaye
      mūlam etat trivargasya nivṛttir mokṣa ucyate
  6 dharmaḥ śarīrasaṃguptir dharmārthaṃ cārtha iṣyate
      kāmo ratiphalaś cātra sarve caite rajasvalāḥ
  7 saṃnikṛṣṭāṃś cared enān na cainān manasā tyajet
      vimuktas tamasā sarvān dharmādīn kāmanaiṣṭhikān
  8 śreṣṭha buddhis trivargasya yad ayaṃ prāpnuyāt kṣaṇāt
      buddhyā budhyed ihārthe na tad ahnā tu nikṛṣṭayā
  9 apadhyāna malo dharmo malo 'rthasya nigūhanam
      saṃpramoda malaḥ kāmo bhūyaḥ svaguṇavartitaḥ
  10 atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
     kāmandasya ca saṃvādam aṅgāriṣṭhasya cobhayoḥ
 11 kāmandam ṛṣim āsīnam abhivādya narādhipaḥ
     aṅgāriṣṭho 'tha papraccha kṛtvā samayaparyayam
 12 yaḥ pāpaṃ kurute rājā kāmamohabalāt kṛtaḥ
     pratyāsannasya tasyarṣe kiṃ syāt pāpapraṇāśanam
 13 adharmo dharma iti hi yo 'jñānād ācared iha
     taṃ cāpi prathitaṃ loke kathaṃ rājā nivartayet
 14 [k]
     yo dharmārthau samutsṛjya kāmam evānuvartate
     sa dharmārthaparityāgāt prajñā nāśam ihārchati
 15 prajñā praṇāśako mohas tathā dharmārthanāśakaḥ
     tasmān nāstikatā caiva durācāraś ca jāyate
 16 durācārān yadā rājā praduṣṭān na niyacchati
     tasmād udvijate lokaḥ sarpād veśma gatād iva
 17 taṃ prajā nānuvartante brāhmaṇā na ca sādhavaḥ
     tataḥ saṃkṣayam āpnoti tathā vadhyatvam eti ca
 18 apadhvastas tv avamato duḥkhaṃ jīvati jīvitam
     jīvec ca yad apadhvastas tac chuddhaṃ maraṇaṃ bhavet
 19 atraitad āhur ācāryāḥ pāpasya ca nibarhaṇam
     sevitavyā trayī vidyā satkāro brāhmaṇeṣu ca
 20 mahāmanā bhaved dharme vivahec ca mahākule
     brāhmaṇāṃś cāpi seveta kṣamā yuktān manasvinaḥ
 21 japed udakaśīlaḥ syāt sumukho nānyad āsthitaḥ
     dharmānvitān saṃpraviśed bahiḥ kṛtvaiva duṣkṛtīn
 22 prasādayen madhuraya vācāpy atha ca karmaṇā
     ity asmīti vaden nityaṃ pareṣāṃ kīrtayan guṇān
 23 apāpo hy evam ācāraḥ kṣipraṃ bahumato bhavet
     pāpāny api ca kṛcchrāṇi śamayen nātra saṃśayaḥ
 24 guravo 'pi paraṃ dharmaṃ yad brūyus tat tathā kuru
     gurūṇāṃ hi prasādād dhi śreyaḥ param avāpsyasi


Next: Chapter 124