|
1
[य] बराह्मणक्षत्रियविशां शूथ्राणां च परंतप धर्मॊ वृत्तं च वृत्तिश च वृत्त्युपायफलानि च 2 राज्ञां वृत्तं च कॊशश च कॊशसंजननं महत अमात्यगुणवृथ्धिश च परकृतीनां च वर्धनम 3 षाड्गुण्य गुणकल्पश च सेना नीतिस तदैव च थुष्टस्य च परिज्ञानम अथुष्टस्य च लक्षणम 4 समहीनाधिकानां च यदावल लक्षणॊच्चयः मध्यमस्य च तुष्ट्यर्दं यदा सदेयं विवर्धता 5 कषीणसंग्रह वृत्तिश च यदावत संप्रकीर्तिता लभुनाथेश रूपेण गरन्द यॊगेन भारत 6 विजिगीषॊस तदा वृत्तम उक्तं चैव तदैव ते गणानां वृत्तिम इच्छामि शरॊतुं मतिमतां वर 7 यदा गणाः परवर्धन्ते न भिथ्यन्ते च भारत अरीन हि विजिगीषन्ते सुहृथः पराप्नुवन्ति च 8 भेथमूलॊ विनाशॊ हि गणानाम उपलभ्यते मन्त्रसंवरणं थुःखं बहूनाम इति मे मतिः 9 एतथ इच्छाम्य अहं शरॊतुं निखिलेन परंतप यदा च ते न भिथ्येरंस तच च मे बरूहि पार्दिव 10 [भ] गणानां च कुलानां च राज्ञां च भरतर्षभ वैरसंथीपनाव एतौ लॊभामर्षौ जनाधिप 11 लॊभम एकॊ हि वृणुते ततॊ ऽमर्षम अनन्तरम तौ कषयव्यय संयुक्ताव अन्यॊन्यजनिताश्रयौ 12 चारमन्त्रबलाथानैः सामथानविभेथनैः कषयव्यय भयॊपायैः कर्शयन्तीतरेतरम 13 तत्र थानेन भिथ्यन्ते गणाः संघातवृत्तयः भिन्ना विमनसः सर्वे गच्छन्त्य अरिवशं भयात 14 भेथाथ गणा विनश्यन्ति भिन्नाः सूपजपाः परैः तस्मात संघातयॊगेषु परयतेरन गणाः सथा 15 अर्दा हय एवाधिगम्यन्ते संघातबलपौरुषात बाह्याश च मैत्रीं कुर्वन्ति तेषु संघातवृत्तिषु 16 जञानवृथ्धान परशंसन्तः शुश्रूषन्तः परस्परम विनिवृत्ताभिसंधानाः सुखम एधन्ति सर्वशः 17 धर्मिष्ठान वयवहारांश च सदापयन्तश च शास्त्रतः यदावत संप्रवर्तन्तॊ विवर्धन्ते गणॊत्तमाः 18 पुत्रान भरातॄन निगृह्णन्तॊ विनये च सथा रताः विनीतांश च परगृह्णन्तॊ विवर्धन्ते गणॊत्तमाः 19 चारमन्त्रविधानेषु कॊशसंनिचयेषु च नित्ययुक्ता महाबाहॊ वर्धन्ते सर्वतॊ गणाः 20 पराज्ञाञ शूरान महेष्वासान कर्मसु सदिरपौरुषान मानयन्तः सथा युक्ता विवर्धन्ते गणा नृप 21 थरव्यवन्तश च शूराश च शस्त्रज्ञाः शास्त्रपारगाः कृच्छ्रास्व आपत्सु संमूढान गणान उत्तारयन्ति ते 22 करॊधॊ भेथॊ भयॊ थण्डः कर्शनं निग्रहॊ वधः नयन्त्य अरिवशं सथ्यॊ गणान भरतसत्तम 23 तस्मान मानयितव्यास ते गणमुख्याः परधानतः लॊकयात्रा समायत्ता भूयसी तेषु पार्दिव 24 मन्त्रगुप्तिः परधानेषु चारश चामित्रकर्शन न गणाः कृत्स्नशॊ मन्त्रं शरॊतुम अर्हन्ति भारत 25 गणमुख्यैस तु संभूय कार्यं गणहितं मिदः पृदग गणस्य भिन्नस्य विमतस्य ततॊ ऽनयदा अर्दाः परत्यवसीथन्ति तदानर्दा भवन्ति च 26 तेषाम अन्यॊन्यभिन्नानां सवशक्तिम अनुतिष्ठताम निग्रहः पण्डितैः कार्यः कषिप्रम एव परधानतः 27 कुलेषु कलहा जाताः कुलवृथ्धैर उपेक्षिताः गॊत्रस्य राजन कुर्वन्ति गणसंभेथ कारिकाम 28 आभ्यन्तरं भयं रक्ष्यं सुरक्ष्यं बाह्यतॊ भयम अभ्यन्तराथ भयं जातं सथ्यॊ मूलं निकृन्तति 29 अकस्मात करॊधलॊभाथ वा मॊहाथ वापि सवभावजात अन्यॊन्यं नाभिभाषन्ते तत्पराभव लक्षणम 30 जात्या च सथृशाः सर्वे कुलेन सथृशास तदा न तु शौर्येण बुथ्ध्या वा रूपथ्रव्येण वा पुनः 31 भेथाच चैव परमाथाच च नाम्यन्ते रिपुभिर गणाः तस्मात संघातम एवाहुर गणानां शरणं महत |
1
[y] brāhmaṇakṣatriyaviśāṃ śūdrāṇāṃ ca paraṃtapa dharmo vṛttaṃ ca vṛttiś ca vṛttyupāyaphalāni ca 2 rājñāṃ vṛttaṃ ca kośaś ca kośasaṃjananaṃ mahat amātyaguṇavṛddhiś ca prakṛtīnāṃ ca vardhanam 3 ṣāḍguṇya guṇakalpaś ca senā nītis tathaiva ca duṣṭasya ca parijñānam aduṣṭasya ca lakṣaṇam 4 samahīnādhikānāṃ ca yathāval lakṣaṇoccayaḥ madhyamasya ca tuṣṭyarthaṃ yathā stheyaṃ vivardhatā 5 kṣīṇasaṃgraha vṛttiś ca yathāvat saṃprakīrtitā labhunādeśa rūpeṇa grantha yogena bhārata 6 vijigīṣos tathā vṛttam uktaṃ caiva tathaiva te gaṇānāṃ vṛttim icchāmi śrotuṃ matimatāṃ vara 7 yathā gaṇāḥ pravardhante na bhidyante ca bhārata arīn hi vijigīṣante suhṛdaḥ prāpnuvanti ca 8 bhedamūlo vināśo hi gaṇānām upalabhyate mantrasaṃvaraṇaṃ duḥkhaṃ bahūnām iti me matiḥ 9 etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ nikhilena paraṃtapa yathā ca te na bhidyeraṃs tac ca me brūhi pārthiva 10 [bh] gaṇānāṃ ca kulānāṃ ca rājñāṃ ca bharatarṣabha vairasaṃdīpanāv etau lobhāmarṣau janādhipa 11 lobham eko hi vṛṇute tato 'marṣam anantaram tau kṣayavyaya saṃyuktāv anyonyajanitāśrayau 12 cāramantrabalādānaiḥ sāmadānavibhedanaiḥ kṣayavyaya bhayopāyaiḥ karśayantītaretaram 13 tatra dānena bhidyante gaṇāḥ saṃghātavṛttayaḥ bhinnā vimanasaḥ sarve gacchanty arivaśaṃ bhayāt 14 bhedād gaṇā vinaśyanti bhinnāḥ sūpajapāḥ paraiḥ tasmāt saṃghātayogeṣu prayateran gaṇāḥ sadā 15 arthā hy evādhigamyante saṃghātabalapauruṣāt bāhyāś ca maitrīṃ kurvanti teṣu saṃghātavṛttiṣu 16 jñānavṛddhān praśaṃsantaḥ śuśrūṣantaḥ parasparam vinivṛttābhisaṃdhānāḥ sukham edhanti sarvaśaḥ 17 dharmiṣṭhān vyavahārāṃś ca sthāpayantaś ca śāstrataḥ yathāvat saṃpravartanto vivardhante gaṇottamāḥ 18 putrān bhrātṝn nigṛhṇanto vinaye ca sadā ratāḥ vinītāṃś ca pragṛhṇanto vivardhante gaṇottamāḥ 19 cāramantravidhāneṣu kośasaṃnicayeṣu ca nityayuktā mahābāho vardhante sarvato gaṇāḥ 20 prājñāñ śūrān maheṣvāsān karmasu sthirapauruṣān mānayantaḥ sadā yuktā vivardhante gaṇā nṛpa 21 dravyavantaś ca śūrāś ca śastrajñāḥ śāstrapāragāḥ kṛcchrāsv āpatsu saṃmūḍhān gaṇān uttārayanti te 22 krodho bhedo bhayo daṇḍaḥ karśanaṃ nigraho vadhaḥ nayanty arivaśaṃ sadyo gaṇān bharatasattama 23 tasmān mānayitavyās te gaṇamukhyāḥ pradhānataḥ lokayātrā samāyattā bhūyasī teṣu pārthiva 24 mantraguptiḥ pradhāneṣu cāraś cāmitrakarśana na gaṇāḥ kṛtsnaśo mantraṃ śrotum arhanti bhārata 25 gaṇamukhyais tu saṃbhūya kāryaṃ gaṇahitaṃ mithaḥ pṛthag gaṇasya bhinnasya vimatasya tato 'nyathā arthāḥ pratyavasīdanti tathānarthā bhavanti ca 26 teṣām anyonyabhinnānāṃ svaśaktim anutiṣṭhatām nigrahaḥ paṇḍitaiḥ kāryaḥ kṣipram eva pradhānataḥ 27 kuleṣu kalahā jātāḥ kulavṛddhair upekṣitāḥ gotrasya rājan kurvanti gaṇasaṃbheda kārikām 28 ābhyantaraṃ bhayaṃ rakṣyaṃ surakṣyaṃ bāhyato bhayam abhyantarād bhayaṃ jātaṃ sadyo mūlaṃ nikṛntati 29 akasmāt krodhalobhād vā mohād vāpi svabhāvajāt anyonyaṃ nābhibhāṣante tatparābhava lakṣaṇam 30 jātyā ca sadṛśāḥ sarve kulena sadṛśās tathā na tu śauryeṇa buddhyā vā rūpadravyeṇa vā punaḥ 31 bhedāc caiva pramādāc ca nāmyante ripubhir gaṇāḥ tasmāt saṃghātam evāhur gaṇānāṃ śaraṇaṃ mahat |