|
1
यया वृत्त्या महीपालॊ विवर्धयति मानवान पुण्यांश च लॊकाञ जयति तन मे बरूहि पिता मह 2 थानशीलॊ भवेथ राजा यज्ञशीलश च भारत उपवासतपः शीलः परजानां पालने रतः 3 सराश चैव परजा नित्यं राजा धर्मेण पालयेत उत्दानेनाप्रमाथेन पूजयेच चैव धार्मिकान 4 राज्ञा हि पूजितॊ धर्मस ततः सर्वत्र पूज्यते यथ यथ आचरते राजा तत परजानां हि रॊचते 5 नित्यम उथ्यतथण्डश च भवेन मृत्युर इवारिषु निहन्यात सर्वतॊ थस्यून न कामात कस्य चित कषमेत 6 यं हि धर्मं चरन्तीह परजा राज्ञा सुरक्षिताः चतुर्दं तस्य धर्मस्य राजा भारत विन्थति 7 यथ अधीते यथ यजते यथ थथाति यथ अर्चति राजा चतुर्द भाक तस्य परजा धर्मेण पालयन 8 यथ राष्ट्रे ऽकुशलं किं चिथ राज्ञॊ ऽरक्षयतः परजाः चतुर्दं तस्य पापस्य राजा भारत विन्थति 9 अप्य आहुः सर्वम एवेति भूयॊ ऽरधम इति निश्चयः कर्मणः पृदिवीपाल नृशंसॊ ऽनृतवाग अपि ताथृशात किल्बिषाथ राजा शृणु येन परमुच्यते 10 परत्याहर्तुम अशक्यं सयाथ धनं चॊरैर हृतं यथि सवकॊशात तत परथेयं सयाथ अशक्तेनॊपजीवता 11 सर्ववर्णैः सथा रक्ष्यं बरह्म सवं बराह्मणास तदा न सदेयं विषये तेषु यॊ ऽपकुर्याथ थविजातिषु 12 बरह्म सवे रक्ष्यमाणे हि सर्वं भवति रक्षितम तेषां परसाथे निर्वृत्ते कृतकृत्यॊ भवेन नृपः 13 पर्जन्यम इव भूतानि महाथ्रुमम इव थविजाः नरास तम उपजीवन्ति नृपं सर्वार्दसाधकम 14 न हि कामात्मना राज्ञा सततं शठबुथ्धिना नृशंसेनाति लुब्धेन शक्याः पालयितुं परजाः 15 नाहं राज्यसुखान्वेषी राज्यम इच्छाम्य अपि कषणम धर्मार्दं रॊचये राज्यं धर्मश चात्र न विथ्यते 16 तथ अलं मम राज्येन यत्र धर्मॊ न विथ्यते वनम एव गमिष्यामि तस्माथ धर्मचिकीर्षया 17 तत्र मेध्येष्व अरण्येषु नयस्तथण्डॊ जितेन्थ्रियः धर्मम आराधयिष्यामि मुनिर मूलफलाशनः 18 वेथाहं तव या बुथ्धिर आनृशंस्य गुणैव सा न च शुथ्धानृशंस्येन शक्यं महथ उपासितुम 19 अपि तु तवा मृथुं थान्तम अत्य आर्यम अति धार्मिकम कलीबं धर्मघृणायुक्तं न लॊकॊ बहु मन्यते 20 राजधर्मान अवेक्षस्व पितृपैतामहॊचितान नैतथ राज्ञाम अदॊ वृत्तं यदा तवं सदातुम इच्छसि 21 न हि वैक्लव्य संसृष्टम आनृशंस्यम इहास्दितः परजापालनसंभूतं पराप्ता धर्मफलं हय असि 22 न हय एताम आशिषं पाण्डुर न च कुन्त्य अन्वयाचत न चैतां परज्ञतां तात यया चरसि मेधया 23 शौर्यं बलं च सत्त्वं च पिता तव सथाब्रवीत माहात्म्यं बलम औथार्यं तव कुन्त्य अन्वयाचत 24 नित्यं सवाहा सवधा नित्यम उभे मानुषथैवते पुत्रेष्व आशासते नित्यं पितरॊ थैवतानि च 25 थानम अध्ययनं यज्ञः परजानां परिपालनम धर्मम एतम अधर्मं वा जन्मनैवाभ्यजायिदाः 26 काले धुरि नियुक्तानां वहतां भार आहिते सीथताम अपि कौन्तेय न कीर्तिर अवसीथति 27 समन्ततॊ विनियतॊ वहत्य अस्खलितॊ हि यः निर्थॊषकर्मवचनात सिथ्धिः कर्मण एव सा 28 नैकान्त विनिपातेन विचचारेह कश चन धर्मी गृही वा राजा वा बरह्म चार्य अद वा पुनः 29 अल्पं तु साधु भूयिष्ठं यत कर्मॊथारम एव तत कृतम एवाकृताच छरेयॊ न पापीयॊ ऽसत्य अकर्मणः 30 यथा कुलीनॊ धर्मज्ञः पराप्नॊत्य ऐश्वर्यम उत्तमम यॊगक्षेमस तथा राजन कुशलायैव कल्पते 31 थानेनान्यं बलेनान्यम अन्यं सूनृतया गिरा सर्वतः परिगृह्णीयाथ राज्यं पराप्येह धार्मिकः 32 यं हि वैथ्याः कुले जाता अवृत्ति भयपीडिताः पराप्य तृप्ताः परतिष्ठन्ति धर्मः कॊ ऽभयधिकस ततः 33 किं नव अतः परमं सवर्ग्यं का नव अतः परीतिर उत्तमा किं नव अतः परमैश्वर्यं बरूहि मे यथि मन्यसे 34 यस्मिन परतिष्ठिताः सम्यक कषेमं विन्थन्ति तत्क्षणम सस्वर्गजित तमॊ ऽसमाकं सत्यम एतथ बरवीमि ते 35 तवम एव परीतिमांस तस्मात कुरूणां कुरुसत्तम भव राजा जय सवर्गं सतॊ रक्षासतॊ जहि 36 अनु तवा तात जीवन्तु सुहृथः साधुभिः सह पर्जन्यम इव भूतानि सवाथु थरुमम इवाण्ड जाः 37 धृष्टं शूरं परहर्तारम अनृशंसं जितेन्थ्रियम वत्सलं संविभक्तारम अनु जीवन्तु तवां जनाः |
1
yayā vṛttyā mahīpālo vivardhayati mānavān puṇyāṃś ca lokāñ jayati tan me brūhi pitā maha 2 dānaśīlo bhaved rājā yajñaśīlaś ca bhārata upavāsatapaḥ śīlaḥ prajānāṃ pālane rataḥ 3 sarāś caiva prajā nityaṃ rājā dharmeṇa pālayet utthānenāpramādena pūjayec caiva dhārmikān 4 rājñā hi pūjito dharmas tataḥ sarvatra pūjyate yad yad ācarate rājā tat prajānāṃ hi rocate 5 nityam udyatadaṇḍaś ca bhaven mṛtyur ivāriṣu nihanyāt sarvato dasyūn na kāmāt kasya cit kṣamet 6 yaṃ hi dharmaṃ carantīha prajā rājñā surakṣitāḥ caturthaṃ tasya dharmasya rājā bhārata vindati 7 yad adhīte yad yajate yad dadāti yad arcati rājā caturtha bhāk tasya prajā dharmeṇa pālayan 8 yad rāṣṭre 'kuśalaṃ kiṃ cid rājño 'rakṣayataḥ prajāḥ caturthaṃ tasya pāpasya rājā bhārata vindati 9 apy āhuḥ sarvam eveti bhūyo 'rdham iti niścayaḥ karmaṇaḥ pṛthivīpāla nṛśaṃso 'nṛtavāg api tādṛśāt kilbiṣād rājā śṛṇu yena pramucyate 10 pratyāhartum aśakyaṃ syād dhanaṃ corair hṛtaṃ yadi svakośāt tat pradeyaṃ syād aśaktenopajīvatā 11 sarvavarṇaiḥ sadā rakṣyaṃ brahma svaṃ brāhmaṇās tathā na stheyaṃ viṣaye teṣu yo 'pakuryād dvijātiṣu 12 brahma sve rakṣyamāṇe hi sarvaṃ bhavati rakṣitam teṣāṃ prasāde nirvṛtte kṛtakṛtyo bhaven nṛpaḥ 13 parjanyam iva bhūtāni mahādrumam iva dvijāḥ narās tam upajīvanti nṛpaṃ sarvārthasādhakam 14 na hi kāmātmanā rājñā satataṃ śaṭhabuddhinā nṛśaṃsenāti lubdhena śakyāḥ pālayituṃ prajāḥ 15 nāhaṃ rājyasukhānveṣī rājyam icchāmy api kṣaṇam dharmārthaṃ rocaye rājyaṃ dharmaś cātra na vidyate 16 tad alaṃ mama rājyena yatra dharmo na vidyate vanam eva gamiṣyāmi tasmād dharmacikīrṣayā 17 tatra medhyeṣv araṇyeṣu nyastadaṇḍo jitendriyaḥ dharmam ārādhayiṣyāmi munir mūlaphalāśanaḥ 18 vedāhaṃ tava yā buddhir ānṛśaṃsya guṇaiva sā na ca śuddhānṛśaṃsyena śakyaṃ mahad upāsitum 19 api tu tvā mṛduṃ dāntam aty āryam ati dhārmikam klībaṃ dharmaghṛṇāyuktaṃ na loko bahu manyate 20 rājadharmān avekṣasva pitṛpaitāmahocitān naitad rājñām atho vṛttaṃ yathā tvaṃ sthātum icchasi 21 na hi vaiklavya saṃsṛṣṭam ānṛśaṃsyam ihāsthitaḥ prajāpālanasaṃbhūtaṃ prāptā dharmaphalaṃ hy asi 22 na hy etām āśiṣaṃ pāṇḍur na ca kunty anvayācata na caitāṃ prajñatāṃ tāta yayā carasi medhayā 23 śauryaṃ balaṃ ca sattvaṃ ca pitā tava sadābravīt māhātmyaṃ balam audāryaṃ tava kunty anvayācata 24 nityaṃ svāhā svadhā nityam ubhe mānuṣadaivate putreṣv āśāsate nityaṃ pitaro daivatāni ca 25 dānam adhyayanaṃ yajñaḥ prajānāṃ paripālanam dharmam etam adharmaṃ vā janmanaivābhyajāyithāḥ 26 kāle dhuri niyuktānāṃ vahatāṃ bhāra āhite sīdatām api kaunteya na kīrtir avasīdati 27 samantato viniyato vahaty askhalito hi yaḥ nirdoṣakarmavacanāt siddhiḥ karmaṇa eva sā 28 naikānta vinipātena vicacāreha kaś cana dharmī gṛhī vā rājā vā brahma cāry atha vā punaḥ 29 alpaṃ tu sādhu bhūyiṣṭhaṃ yat karmodāram eva tat kṛtam evākṛtāc chreyo na pāpīyo 'sty akarmaṇaḥ 30 yadā kulīno dharmajñaḥ prāpnoty aiśvaryam uttamam yogakṣemas tadā rājan kuśalāyaiva kalpate 31 dānenānyaṃ balenānyam anyaṃ sūnṛtayā girā sarvataḥ parigṛhṇīyād rājyaṃ prāpyeha dhārmikaḥ 32 yaṃ hi vaidyāḥ kule jātā avṛtti bhayapīḍitāḥ prāpya tṛptāḥ pratiṣṭhanti dharmaḥ ko 'bhyadhikas tataḥ 33 kiṃ nv ataḥ paramaṃ svargyaṃ kā nv ataḥ prītir uttamā kiṃ nv ataḥ paramaiśvaryaṃ brūhi me yadi manyase 34 yasmin pratiṣṭhitāḥ samyak kṣemaṃ vindanti tatkṣaṇam sasvargajit tamo 'smākaṃ satyam etad bravīmi te 35 tvam eva prītimāṃs tasmāt kurūṇāṃ kurusattama bhava rājā jaya svargaṃ sato rakṣāsato jahi 36 anu tvā tāta jīvantu suhṛdaḥ sādhubhiḥ saha parjanyam iva bhūtāni svādu drumam ivāṇḍa jāḥ 37 dhṛṣṭaṃ śūraṃ prahartāram anṛśaṃsaṃ jitendriyam vatsalaṃ saṃvibhaktāram anu jīvantu tvāṃ janāḥ |