|
1
चातुराश्रम्य उक्तॊ ऽतर चातुर्वर्ण्यस तदैव च राष्ट्रस्य यत्कृत्य तमं तन मे बरूहि पिता मह 2 राष्ट्रस्यैतत कृत्यतमं राज्ञ एवाभिषेचनम अनिन्थ्रम अबलं राष्ट्रं थस्यवॊ ऽभिभवन्ति च 3 अराजकेषु राष्ट्रेषु धर्मॊ न वयवतिष्ठते परस्परं च खाथन्ति सर्वदा धिग अराजकम 4 इन्थ्रम एनं परवृणुते यथ राजानम इतिः शरुतिः यदैवेन्थ्रस तदा राजा संपूज्यॊ भूतिम इच्छता 5 नाराजकेषु राष्ट्रेषु वस्तव्यम इति वैथिकम नाराजकेषु राष्ट्रेषु हव्यम अग्निर वहत्य अपि 6 अद चेथ अभिवर्तेत राज्यार्दी बलवत तरः अराजकानि राष्ट्राणि हतराजानि वा पुनः 7 परत्युथ्गम्याभिपूज्यः सयाथ एतथ अत्र सुमन्त्रितम न हि पापात पापतरम अस्ति किं चिथ अराजकात 8 स चेत समनुपश्येत समग्रं कुशलं भवेत बलवान हि परकुपितः कुर्यान निःशेषताम अपि 9 भूयांसं लभते कलेशं या गौर भवति थुर थुहा सुथुहा या तु भवति नैव तां कलेशयन्त्य उत 10 यथ अतप्तं परणमति न तत संतापयन्त्य उत यच च सवयं नतं थारु न तत संनामयन्त्य अपि 11 एतयॊपमया धीरः संनमेत बलीयसे इन्थ्राय स परणमते नमते यॊ बलीयसे 12 तस्माथ राजैव कर्तव्यः सततं भूतिम इच्छता न धनार्दॊ न थारार्दस तेषां येषाम अराजकम 13 परीयते हि हरन पापः परवित्तम अराजके यथास्य उथ्धरन्त्य अन्ये तथा राजानम इच्छति 14 पापा अपि तथा कषेमं न लभन्ते कथा चन एकस्य हि थवौ हरतॊ थवयॊश च बहवॊ ऽपरे 15 अथासः करियते थासॊ हरियन्ते च बलात सत्रियः एतस्मात कारणाथ थेवाः परजा पालान परचक्रिरे 16 राजा चेन न भवे लॊके पृदिव्यां थण्डधारकः शूले मत्स्यान इवापक्ष्यन थुर बलान बलवत तराः 17 अराजकाः परजाः पूर्वं विनेशुर इति नः शरुतम परस्परं भक्षयन्तॊ मत्स्या इव जले कृशान 18 ताः समेत्य ततश चक्रुः समयान इति नः शरुतम वाक करूरॊ थण्डपुरुषॊ यश च सयात पारथारिकः यश च न सवम अदाथथ्यात तयाज्या नस ताथृशा इति 19 विश्वासनार्दं वर्णानां सर्वेषाम अविशेषतः तास तदा समयं कृत्वा समये नावतस्दिरे 20 सहितास तास तथा जग्मुर असुखार्ताः पिता महम अनीश्वरा विनश्यामॊ भगवन्न ईश्वरं थिश 21 यं पूजयेम संभूय यश च नः परिपालयेत ताभ्यॊ मनुं वयाथिथेश मनुर नाभिननन्थ ताः 22 बिभेमि कर्मणः करूराथ राज्यं हि भृशथुष्करम विशेषतॊ मनुष्येषु मिद्यावृत्तिषु नित्यथा 23 तम अब्रुवन परजा मा भैः कर्मणैनॊ गमिष्यति पशूनाम अधिपञ्चा शथ धिरण्यस्य तदैव च धान्यस्य थशमं भागं थास्यामः कॊशवर्धनम 24 मुख्येन शस्त्रपत्रेण ये मनुष्याः परधानतः भवन्तं ते ऽनुयास्यन्ति महेन्थ्रम इव थेवताः 25 स तवं जातबलॊ राजन थुष्प्रधर्षः परताप वान सुखे धास्यसि नः सर्वान कुबेर इव नैरृतान 26 यं च धर्मं चरिष्यन्ति परजा राज्ञा सुरक्षिताः चतुर्दं तस्य धर्मस्य तवत संस्दं नॊ भविष्यति 27 तेन धर्मेण महता सुखलब्धेन भावितः पाह्य अस्मान सर्वतॊ राजन थेवान इव शतक्रतुः 28 विजयायाशु निर्याहि परतपन रश्मिमान इव मानं विधम शत्रूणां धर्मॊ जयतु नः सथा 29 स निर्ययौ महातेजा बलेन महता वृतः महाभिजन संपन्नस तेजसा परज्वलन्न इव 30 तस्य तां महिमां थृष्ट्वा महेन्थ्रस्येव थेवताः अपतत्रसिरे सर्वे सवधर्मे च थधुर मनः 31 ततॊ महीं परिययौ पर्जन्य इव वृष्टिमान शमयन सर्वतः पापान सवकर्मसु च यॊजयन 32 एवं ये भूतिम इच्छेयुः पृदिव्यां मानवाः कव चित कुर्यू राजानम एवाग्रे परजानुग्रह कारणात 33 नमस्येयुश च तं भक्त्या शिष्या इव गुरुं सथा थेवा इव सहस्राक्षं परजा राजानम अन्तिके 34 सत्कृतं सवजनेनेह परॊ ऽपि बहु मन्यते सवजनेन तव अवज्ञातं परे परिभवन्त्य उत 35 राज्ञः परैः परिभवः सर्वेषाम असुखावहः तस्माच छत्रं च पत्रं च वासांस्य आभरणानि च 36 भॊजनान्य अद पानानि राज्ञे थथ्युर गृहाणि च आसनानि च शय्याश च सर्वॊपकरणानि च 37 गुप्तात्मा सयाथ थुर आधर्षः समितपूर्वाभिभाषिता आभाषितश च मधुरं परतिभाषेत मानवान 38 कृतज्ञॊ थृढभक्तिः सयात संविभागी जितेन्थ्रियः ईक्षितः परतिवीक्षेत मृथु चर्जु च वल्गु च |
1
cāturāśramya ukto 'tra cāturvarṇyas tathaiva ca rāṣṭrasya yatkṛtya tamaṃ tan me brūhi pitā maha 2 rāṣṭrasyaitat kṛtyatamaṃ rājña evābhiṣecanam anindram abalaṃ rāṣṭraṃ dasyavo 'bhibhavanti ca 3 arājakeṣu rāṣṭreṣu dharmo na vyavatiṣṭhate parasparaṃ ca khādanti sarvathā dhig arājakam 4 indram enaṃ pravṛṇute yad rājānam itiḥ śrutiḥ yathaivendras tathā rājā saṃpūjyo bhūtim icchatā 5 nārājakeṣu rāṣṭreṣu vastavyam iti vaidikam nārājakeṣu rāṣṭreṣu havyam agnir vahaty api 6 atha ced abhivarteta rājyārthī balavat taraḥ arājakāni rāṣṭrāṇi hatarājāni vā punaḥ 7 pratyudgamyābhipūjyaḥ syād etad atra sumantritam na hi pāpāt pāpataram asti kiṃ cid arājakāt 8 sa cet samanupaśyeta samagraṃ kuśalaṃ bhavet balavān hi prakupitaḥ kuryān niḥśeṣatām api 9 bhūyāṃsaṃ labhate kleśaṃ yā gaur bhavati dur duhā suduhā yā tu bhavati naiva tāṃ kleśayanty uta 10 yad ataptaṃ praṇamati na tat saṃtāpayanty uta yac ca svayaṃ nataṃ dāru na tat saṃnāmayanty api 11 etayopamayā dhīraḥ saṃnameta balīyase indrāya sa praṇamate namate yo balīyase 12 tasmād rājaiva kartavyaḥ satataṃ bhūtim icchatā na dhanārtho na dārārthas teṣāṃ yeṣām arājakam 13 prīyate hi haran pāpaḥ paravittam arājake yadāsya uddharanty anye tadā rājānam icchati 14 pāpā api tadā kṣemaṃ na labhante kadā cana ekasya hi dvau harato dvayoś ca bahavo 'pare 15 adāsaḥ kriyate dāso hriyante ca balāt striyaḥ etasmāt kāraṇād devāḥ prajā pālān pracakrire 16 rājā cen na bhave loke pṛthivyāṃ daṇḍadhārakaḥ śūle matsyān ivāpakṣyan dur balān balavat tarāḥ 17 arājakāḥ prajāḥ pūrvaṃ vineśur iti naḥ śrutam parasparaṃ bhakṣayanto matsyā iva jale kṛśān 18 tāḥ sametya tataś cakruḥ samayān iti naḥ śrutam vāk krūro daṇḍapuruṣo yaś ca syāt pāradārikaḥ yaś ca na svam athādadyāt tyājyā nas tādṛśā iti 19 viśvāsanārthaṃ varṇānāṃ sarveṣām aviśeṣataḥ tās tathā samayaṃ kṛtvā samaye nāvatasthire 20 sahitās tās tadā jagmur asukhārtāḥ pitā maham anīśvarā vinaśyāmo bhagavann īśvaraṃ diśa 21 yaṃ pūjayema saṃbhūya yaś ca naḥ paripālayet tābhyo manuṃ vyādideśa manur nābhinananda tāḥ 22 bibhemi karmaṇaḥ krūrād rājyaṃ hi bhṛśaduṣkaram viśeṣato manuṣyeṣu mithyāvṛttiṣu nityadā 23 tam abruvan prajā mā bhaiḥ karmaṇaino gamiṣyati paśūnām adhipañcā śad dhiraṇyasya tathaiva ca dhānyasya daśamaṃ bhāgaṃ dāsyāmaḥ kośavardhanam 24 mukhyena śastrapatreṇa ye manuṣyāḥ pradhānataḥ bhavantaṃ te 'nuyāsyanti mahendram iva devatāḥ 25 sa tvaṃ jātabalo rājan duṣpradharṣaḥ pratāpa vān sukhe dhāsyasi naḥ sarvān kubera iva nairṛtān 26 yaṃ ca dharmaṃ cariṣyanti prajā rājñā surakṣitāḥ caturthaṃ tasya dharmasya tvat saṃsthaṃ no bhaviṣyati 27 tena dharmeṇa mahatā sukhalabdhena bhāvitaḥ pāhy asmān sarvato rājan devān iva śatakratuḥ 28 vijayāyāśu niryāhi pratapan raśmimān iva mānaṃ vidhama śatrūṇāṃ dharmo jayatu naḥ sadā 29 sa niryayau mahātejā balena mahatā vṛtaḥ mahābhijana saṃpannas tejasā prajvalann iva 30 tasya tāṃ mahimāṃ dṛṣṭvā mahendrasyeva devatāḥ apatatrasire sarve svadharme ca dadhur manaḥ 31 tato mahīṃ pariyayau parjanya iva vṛṣṭimān śamayan sarvataḥ pāpān svakarmasu ca yojayan 32 evaṃ ye bhūtim iccheyuḥ pṛthivyāṃ mānavāḥ kva cit kuryū rājānam evāgre prajānugraha kāraṇāt 33 namasyeyuś ca taṃ bhaktyā śiṣyā iva guruṃ sadā devā iva sahasrākṣaṃ prajā rājānam antike 34 satkṛtaṃ svajaneneha paro 'pi bahu manyate svajanena tv avajñātaṃ pare paribhavanty uta 35 rājñaḥ paraiḥ paribhavaḥ sarveṣām asukhāvahaḥ tasmāc chatraṃ ca patraṃ ca vāsāṃsy ābharaṇāni ca 36 bhojanāny atha pānāni rājñe dadyur gṛhāṇi ca āsanāni ca śayyāś ca sarvopakaraṇāni ca 37 guptātmā syād dur ādharṣaḥ smitapūrvābhibhāṣitā ābhāṣitaś ca madhuraṃ pratibhāṣeta mānavān 38 kṛtajño dṛḍhabhaktiḥ syāt saṃvibhāgī jitendriyaḥ īkṣitaḥ prativīkṣeta mṛdu carju ca valgu ca |