|
1
[जनमेजय] धर्मात्मनि महासत्त्वे सत्यसंधे जितात्मनि थेवव्रते महाभागे शरतल्पगते ऽचयुते 2 शयाने वीरशयने भीष्मे शंतनुनन्थने गाङ्गेये पुरुषव्याघ्रे पाण्डवैः पर्युपस्दिते 3 काः कदाः समवर्तन्त तस्मिन वीर समागमे हतेषु सर्वसैन्येषु तन मे शंस महामुने 4 [वैष] शरतल्पगते भीष्मे कौरवाणां धुरंधरे आजग्मुर ऋषयः सिथ्धा नारथप्रमुखा नृप 5 हतशिष्टाश च राजानॊ युधिष्ठिरपुरॊगमाः धृतराष्ट्रश च कृष्णश च भीमार्जुनयमास तदा 6 ते ऽभिगम्य महात्मानॊ भरतानां पिता महम अन्वशॊचन्त गाङ्गेयम आथित्यं पतितं यदा 7 मुहूर्तम इव च धयात्वा नारथॊ थेव थर्शनः उवाच पाण्डवान सर्वान हतशिष्टांश च पार्दिवान 8 पराप्तकालं च आचक्षे भीष्मॊ ऽयम अनुयुज्यताम अस्तम एति हि गाङ्गेयॊ भानुमान इव भारत 9 अयं पराणान उत्सिसृक्षुस तं सर्वे ऽभयेत्य पृच्छत कृत्स्नान हि विविधान धर्मांश चातुर्वर्ण्यस्य वेत्त्य अयम 10 एष वृथ्धः पुरा लॊकान संप्राप्नॊति तनुत्यजाम तं शीघ्रम अनुयुञ्जध्वं संशयान मनसि सदितान 11 एवम उक्ता नारथेन भीष्मम ईयुर नराधिपाः परष्टुं चाशक्नुवन्तस ते वीक्षां चक्रुः परस्परम 12 अदॊवाच हृषीकेशं पाण्डुपुत्रॊ युधिष्ठिरः नान्यस तवथ थेवकीपुत्र शक्तः परष्टुं पिता महम 13 परव्याहरय थुर्धर्ष तवम अग्रे मधुसूथन तवं हि नस तात सर्वेषां सर्वधर्मविथ उत्तमः 14 एवम उक्तः पाण्डवेन भगवान केशवस तथा अभिगम्य थुराधर्षं परव्याहरयथ अच्युतः 15 कच चित सुखेन रजनी वयुष्टा ते राजसत्तम विस्पष्ट लक्षणा बुथ्धिः कच चिच चॊपस्दिता तव 16 कच चिज जञाननि सर्वाणि परतिभान्ति च ते ऽनघ न गलायते च हृथयं न च ते वयाकुलं मनः 17 थाहॊ मॊहः शरमश चैव कलमॊ गलानिस तदा रुजा तव परसाथाथ गॊविन्थ सथ्यॊ वयपगतानघ 18 यच च भूतं भविष्यच च भवच च परमथ्युते तत सर्वम अनुपश्यामि पाणौ फलम इवाहितम 19 वेथॊक्ताश चैव ये धर्मा वेथान्तनिहिताश च ये तान सर्वान संप्रपश्यामि वरथानात तवाच्युत 20 शिष्टैश च धर्मॊ यः परॊक्तः स च मे हृथि वर्तते थेशजातिकुलानां च धर्मज्ञॊ ऽसमि जनार्थन 21 चतुर्ष्व आश्रमधर्मेषु यॊ ऽरदः स च हृथि सदितः राजधर्मांश च सकलान अवगच्छामि केशव 22 यत्र यत्र च वक्तव्यं तथ वक्ष्यामि जनार्थन तव परसाथाथ धि शुभा मनॊ मे बुथ्धिर आविशत 23 युवेव चास्मि संवृत्तस तवथ अनुध्यान बृंहितः वक्तुं शरेयः समर्दॊ ऽसमि तवत्प्रसाथाज जनार्थन 24 सवयं किमर्दं तुभवाञ शरेयॊ न पराह पाण्डवम किं ते विवक्षितं चात्र तथ आशु वथ माधव 25 यशसः शरेयसश चैव मूलं मां विथ्धि कौरव मत्तः सर्वे ऽभिनिर्वृत्ता भावाः सथसथ आत्मकाः 26 शीतांशुश चन्थ्र इत्य उक्ते कॊ लॊके विस्मयिष्यति तदैव यशसा पूर्णे मयि कॊ विस्मयिष्यति 27 आधेयं तु मया भूयॊ यशस तव महाथ्युते ततॊ मे विपुला बुथ्धिस तवयि भीष्म समाहिता 28 यावथ धि पृतिवी पाल पृदिवी सदास्यते धरुवा तावत तवाक्षया कीर्तिर लॊकान अनु चरिष्यति 29 यच च तवं वक्ष्यसे भीष्म पाण्डवायानुपृच्छते वेथ परवाथा इव ते सदास्यन्ति वसुधातले 30 यश चैतेन परमाणेन यॊक्ष्यत्य आत्मानम आत्मना सफलं सर्वपुण्यानां परेत्य चानुभविष्यति 31 एतस्मात कारणाथ भीष्म मतिर थिव्या महाहिते थत्ता यशॊ विप्रदेत कदं भूयस तवेति ह 32 यावथ धि परदते लॊके पुरुषस्य यशॊ भुवि तावत तस्याक्षयं सदानं भवतीति विनिश्चितम 33 राजानॊ हतशिष्टास तवां राजन्न अभित आसते धर्मान अनुयुयुक्षन्तस तेभ्यः परब्रूहि भारत 34 भवान हि वयसा वृथ्धः शरुताचार समन्वितः कुशलॊ राजधर्माणां पूर्वेषाम अपराश च ये 35 जन्मप्रभृति ते कश चिथ वृजिनं न थथर्श ह जञातारम अनुधर्माणां तवां विथुः सर्वपार्दिवाः 36 तेभ्यः पितेव पुत्रेभ्यॊ राजन बरूहि परं नयम ऋषयश च हि थेवाश च तवया नित्यम उपासिताः 37 तस्माथ वक्तव्यम एवेह तवया पश्याम्य अशेषतः धर्माञ शुश्रूषमाणेभ्यः पृष्टेन च सता पुनः 38 वक्तव्यं विथुषा चेति धर्मम आहुर मनीषिणः अप्रतिब्रुवतः कष्टॊ थॊषॊ हि भवति परभॊ 39 तस्मात पुत्रैश च पौत्रैश च धर्मान पृष्टः सनातनान विथ्वाञ जिज्ञासमानैस तवं परब्रूहि भरतर्षभ |
1
[janamejaya] dharmātmani mahāsattve satyasaṃdhe jitātmani devavrate mahābhāge śaratalpagate 'cyute 2 śayāne vīraśayane bhīṣme śaṃtanunandane gāṅgeye puruṣavyāghre pāṇḍavaiḥ paryupasthite 3 kāḥ kathāḥ samavartanta tasmin vīra samāgame hateṣu sarvasainyeṣu tan me śaṃsa mahāmune 4 [vaiṣ] śaratalpagate bhīṣme kauravāṇāṃ dhuraṃdhare ājagmur ṛṣayaḥ siddhā nāradapramukhā nṛpa 5 hataśiṣṭāś ca rājāno yudhiṣṭhirapurogamāḥ dhṛtarāṣṭraś ca kṛṣṇaś ca bhīmārjunayamās tathā 6 te 'bhigamya mahātmāno bharatānāṃ pitā maham anvaśocanta gāṅgeyam ādityaṃ patitaṃ yathā 7 muhūrtam iva ca dhyātvā nārado deva darśanaḥ uvāca pāṇḍavān sarvān hataśiṣṭāṃś ca pārthivān 8 prāptakālaṃ ca ācakṣe bhīṣmo 'yam anuyujyatām astam eti hi gāṅgeyo bhānumān iva bhārata 9 ayaṃ prāṇān utsisṛkṣus taṃ sarve 'bhyetya pṛcchata kṛtsnān hi vividhān dharmāṃś cāturvarṇyasya vetty ayam 10 eṣa vṛddhaḥ purā lokān saṃprāpnoti tanutyajām taṃ śīghram anuyuñjadhvaṃ saṃśayān manasi sthitān 11 evam uktā nāradena bhīṣmam īyur narādhipāḥ praṣṭuṃ cāśaknuvantas te vīkṣāṃ cakruḥ parasparam 12 athovāca hṛṣīkeśaṃ pāṇḍuputro yudhiṣṭhiraḥ nānyas tvad devakīputra śaktaḥ praṣṭuṃ pitā maham 13 pravyāharaya durdharṣa tvam agre madhusūdana tvaṃ hi nas tāta sarveṣāṃ sarvadharmavid uttamaḥ 14 evam uktaḥ pāṇḍavena bhagavān keśavas tadā abhigamya durādharṣaṃ pravyāharayad acyutaḥ 15 kac cit sukhena rajanī vyuṣṭā te rājasattama vispaṣṭa lakṣaṇā buddhiḥ kac cic copasthitā tava 16 kac cij jñānani sarvāṇi pratibhānti ca te 'nagha na glāyate ca hṛdayaṃ na ca te vyākulaṃ manaḥ 17 dāho mohaḥ śramaś caiva klamo glānis tathā rujā tava prasādād govinda sadyo vyapagatānagha 18 yac ca bhūtaṃ bhaviṣyac ca bhavac ca paramadyute tat sarvam anupaśyāmi pāṇau phalam ivāhitam 19 vedoktāś caiva ye dharmā vedāntanihitāś ca ye tān sarvān saṃprapaśyāmi varadānāt tavācyuta 20 śiṣṭaiś ca dharmo yaḥ proktaḥ sa ca me hṛdi vartate deśajātikulānāṃ ca dharmajño 'smi janārdana 21 caturṣv āśramadharmeṣu yo 'rthaḥ sa ca hṛdi sthitaḥ rājadharmāṃś ca sakalān avagacchāmi keśava 22 yatra yatra ca vaktavyaṃ tad vakṣyāmi janārdana tava prasādād dhi śubhā mano me buddhir āviśat 23 yuveva cāsmi saṃvṛttas tvad anudhyāna bṛṃhitaḥ vaktuṃ śreyaḥ samartho 'smi tvatprasādāj janārdana 24 svayaṃ kimarthaṃ tubhavāñ śreyo na prāha pāṇḍavam kiṃ te vivakṣitaṃ cātra tad āśu vada mādhava 25 yaśasaḥ śreyasaś caiva mūlaṃ māṃ viddhi kaurava mattaḥ sarve 'bhinirvṛttā bhāvāḥ sadasad ātmakāḥ 26 śītāṃśuś candra ity ukte ko loke vismayiṣyati tathaiva yaśasā pūrṇe mayi ko vismayiṣyati 27 ādheyaṃ tu mayā bhūyo yaśas tava mahādyute tato me vipulā buddhis tvayi bhīṣma samāhitā 28 yāvad dhi pṛtivī pāla pṛthivī sthāsyate dhruvā tāvat tavākṣayā kīrtir lokān anu cariṣyati 29 yac ca tvaṃ vakṣyase bhīṣma pāṇḍavāyānupṛcchate veda pravādā iva te sthāsyanti vasudhātale 30 yaś caitena pramāṇena yokṣyaty ātmānam ātmanā saphalaṃ sarvapuṇyānāṃ pretya cānubhaviṣyati 31 etasmāt kāraṇād bhīṣma matir divyā mahāhite dattā yaśo vipratheta kathaṃ bhūyas taveti ha 32 yāvad dhi prathate loke puruṣasya yaśo bhuvi tāvat tasyākṣayaṃ sthānaṃ bhavatīti viniścitam 33 rājāno hataśiṣṭās tvāṃ rājann abhita āsate dharmān anuyuyukṣantas tebhyaḥ prabrūhi bhārata 34 bhavān hi vayasā vṛddhaḥ śrutācāra samanvitaḥ kuśalo rājadharmāṇāṃ pūrveṣām aparāś ca ye 35 janmaprabhṛti te kaś cid vṛjinaṃ na dadarśa ha jñātāram anudharmāṇāṃ tvāṃ viduḥ sarvapārthivāḥ 36 tebhyaḥ piteva putrebhyo rājan brūhi paraṃ nayam ṛṣayaś ca hi devāś ca tvayā nityam upāsitāḥ 37 tasmād vaktavyam eveha tvayā paśyāmy aśeṣataḥ dharmāñ śuśrūṣamāṇebhyaḥ pṛṣṭena ca satā punaḥ 38 vaktavyaṃ viduṣā ceti dharmam āhur manīṣiṇaḥ apratibruvataḥ kaṣṭo doṣo hi bhavati prabho 39 tasmāt putraiś ca pautraiś ca dharmān pṛṣṭaḥ sanātanān vidvāñ jijñāsamānais tvaṃ prabrūhi bharatarṣabha |