|
1
[भीम] शरॊत्रियस्येव ते राजन मन्थकस्याविपश्चितः अनुवाक हता बुथ्धिर नैषा तत्त्वार्द थर्शिनी 2 आलस्ये कृतचित्तस्य राजधर्मानसूयतः विनाशे धार्तराष्ट्राणां किं फलं भरतर्षभ 3 कषमानुकम्पा कारुण्यम आनृशंस्यं न विथ्यते कषात्रम आचरतॊ मार्गम अपि बन्धॊस तवथ अन्तरे 4 यथीमां भवतॊ बुथ्धिं विथ्याम वयम ईथृशीम शस्त्रं नैव गरहीष्यामॊ न वधिष्याम कं चन 5 भैक्ष्यम एवाचरिष्याम शरीरस्या विमॊक्षणात न चेथं थारुणं युथ्धम अभविष्यन महीक्षिताम 6 पराणस्यान्नम इथं सर्वम इति वै कवयॊ विथुः सदावरं जङ्गमं चैव सर्वं पराणस्य भॊजनम 7 आथथानस्य चेथ राज्यं ये के चित परिपन्दिनः हन्तव्यास त इति पराज्ञाः कषत्रधर्मविथॊ विथुः 8 ते स थॊषा हतास्माभी राज्यस्य परिपन्दिनः तान हत्वा भुङ्क्ष्व धर्मेण युधिष्ठिर महीम इमाम 9 यदा हि पुरुषः खात्वा कूपम अप्राप्य चॊथकम पङ्कथिग्धॊ निवर्तेत कर्मेथं नस तदॊपमम 10 यदारुह्य महावृक्षम अपहृत्य ततॊ मधु अप्राश्य निधनं गच्छेत कर्मेथं नस तदॊपमम 11 यदा महान्तम अध्वानम आशया पुरुषः पतन स निराशॊ निवर्तेत कर्मेथं नस तदॊपमम 12 यदा शत्रून घातयित्वा पुरुषः कुरुसत्तम आत्मानं घातयेत पश्चात कर्मेथं नस तदाविधम 13 यदान्नं कषुधितॊ लब्ध्वा न भुञ्जीत यथृच्छया कामी च कामिनीं लब्ध्वा कर्मेथं नस तदाविधम 14 वयम एवात्र गर्ह्या हि ये वयं मन्थचेतसः तवां राजन्न अनुगच्छामॊ जयेष्ठॊ ऽयम इति भारत 15 वयं हि बाहुबलिनः कृतविथ्या मनस्विनः कलीबस्य वाक्ये तिष्ठामॊ यदैवाशक्तयस तदा 16 अगतीन कागतीन अस्मान नष्टार्दान अर्दसिथ्धये कदं वै नानुपश्येयुर जनाः पश्यन्ति याथृशम 17 आपत्काले हि संन्यासः कर्तव्य इति शिष्यते जरयाभिपरीतेन शत्रुभिर वयंसितेन च 18 तस्माथ इह कृतप्रज्ञास तयागं न परिचक्षते धर्मव्यतिक्रमं चेथं मन्यन्ते सूक्ष्मथर्शिनः 19 कदं तस्मात समुत्पन्नस तन्निष्ठस तथ उपाश्रयः तथ एव निन्थन्न आसीत शरथ्धा वान्यत्र गृह्यते 20 शरिया विहीनैर अधनैर नास्तिकैः संप्रवर्तितम वेथवाथस्य विज्ञानं सत्याभासम इवानृतम 21 शक्यं तु मौण्ड्यम आस्दाय बिभ्रतात्मानम आत्मना धर्मच छथ्म समास्दाय आसितुं न तु जीवितुम 22 शक्यं पुनर अरण्येषु सुखम एकेन जीवितुम अबिभ्रता पुत्रपौत्रान थेवर्षीन अतिदीन पितॄन 23 नेमे मृगाः सवर्गजितॊ न वराहा न पक्षिणः अदैतेन परकारेण पुण्यम आहुर न ताञ जनाः 24 यथि संन्यासतः सिथ्धिं राजन कश चिथ अवाप्नुयात पर्वताश च थरुमाश चैव कषिप्रं सिथ्धिम अवाप्नुयुः 25 एते हि नित्यसंन्यासा थृश्यन्ते निरुपथ्रवाः अपरिग्रहवन्तश च सततं चात्मचारिणः 26 अद चेथ आत्मभाग्येषु नान्येषां सिथ्धिम अश्नुते तस्मात कर्मैव कर्तव्यं नास्ति सिथ्धिर अकर्मणः 27 औथकाः सृष्टयश चैव जन्तवः सिथ्धिम आप्नुयुः येषाम आत्मैव भर्तव्यॊ नान्यः कश चन विथ्यते 28 अवेक्षस्व यदा सवैः सवैः कर्मभिर वयापृतं जगत तस्मात कर्मैव कर्तव्यं नास्ति सिथ्धिर अकर्मणः |
1
[bhīma] śrotriyasyeva te rājan mandakasyāvipaścitaḥ anuvāka hatā buddhir naiṣā tattvārtha darśinī 2 ālasye kṛtacittasya rājadharmānasūyataḥ vināśe dhārtarāṣṭrāṇāṃ kiṃ phalaṃ bharatarṣabha 3 kṣamānukampā kāruṇyam ānṛśaṃsyaṃ na vidyate kṣātram ācarato mārgam api bandhos tvad antare 4 yadīmāṃ bhavato buddhiṃ vidyāma vayam īdṛśīm śastraṃ naiva grahīṣyāmo na vadhiṣyāma kaṃ cana 5 bhaikṣyam evācariṣyāma śarīrasyā vimokṣaṇāt na cedaṃ dāruṇaṃ yuddham abhaviṣyan mahīkṣitām 6 prāṇasyānnam idaṃ sarvam iti vai kavayo viduḥ sthāvaraṃ jaṅgamaṃ caiva sarvaṃ prāṇasya bhojanam 7 ādadānasya ced rājyaṃ ye ke cit paripanthinaḥ hantavyās ta iti prājñāḥ kṣatradharmavido viduḥ 8 te sa doṣā hatāsmābhī rājyasya paripanthinaḥ tān hatvā bhuṅkṣva dharmeṇa yudhiṣṭhira mahīm imām 9 yathā hi puruṣaḥ khātvā kūpam aprāpya codakam paṅkadigdho nivarteta karmedaṃ nas tathopamam 10 yathāruhya mahāvṛkṣam apahṛtya tato madhu aprāśya nidhanaṃ gacchet karmedaṃ nas tathopamam 11 yathā mahāntam adhvānam āśayā puruṣaḥ patan sa nirāśo nivarteta karmedaṃ nas tathopamam 12 yathā śatrūn ghātayitvā puruṣaḥ kurusattama ātmānaṃ ghātayet paścāt karmedaṃ nas tathāvidham 13 yathānnaṃ kṣudhito labdhvā na bhuñjīta yadṛcchayā kāmī ca kāminīṃ labdhvā karmedaṃ nas tathāvidham 14 vayam evātra garhyā hi ye vayaṃ mandacetasaḥ tvāṃ rājann anugacchāmo jyeṣṭho 'yam iti bhārata 15 vayaṃ hi bāhubalinaḥ kṛtavidyā manasvinaḥ klībasya vākye tiṣṭhāmo yathaivāśaktayas tathā 16 agatīn kāgatīn asmān naṣṭārthān arthasiddhaye kathaṃ vai nānupaśyeyur janāḥ paśyanti yādṛśam 17 āpatkāle hi saṃnyāsaḥ kartavya iti śiṣyate jarayābhiparītena śatrubhir vyaṃsitena ca 18 tasmād iha kṛtaprajñās tyāgaṃ na paricakṣate dharmavyatikramaṃ cedaṃ manyante sūkṣmadarśinaḥ 19 kathaṃ tasmāt samutpannas tanniṣṭhas tad upāśrayaḥ tad eva nindann āsīta śraddhā vānyatra gṛhyate 20 śriyā vihīnair adhanair nāstikaiḥ saṃpravartitam vedavādasya vijñānaṃ satyābhāsam ivānṛtam 21 śakyaṃ tu mauṇḍyam āsthāya bibhratātmānam ātmanā dharmac chadma samāsthāya āsituṃ na tu jīvitum 22 śakyaṃ punar araṇyeṣu sukham ekena jīvitum abibhratā putrapautrān devarṣīn atithīn pitṝn 23 neme mṛgāḥ svargajito na varāhā na pakṣiṇaḥ athaitena prakāreṇa puṇyam āhur na tāñ janāḥ 24 yadi saṃnyāsataḥ siddhiṃ rājan kaś cid avāpnuyāt parvatāś ca drumāś caiva kṣipraṃ siddhim avāpnuyuḥ 25 ete hi nityasaṃnyāsā dṛśyante nirupadravāḥ aparigrahavantaś ca satataṃ cātmacāriṇaḥ 26 atha ced ātmabhāgyeṣu nānyeṣāṃ siddhim aśnute tasmāt karmaiva kartavyaṃ nāsti siddhir akarmaṇaḥ 27 audakāḥ sṛṣṭayaś caiva jantavaḥ siddhim āpnuyuḥ yeṣām ātmaiva bhartavyo nānyaḥ kaś cana vidyate 28 avekṣasva yathā svaiḥ svaiḥ karmabhir vyāpṛtaṃ jagat tasmāt karmaiva kartavyaṃ nāsti siddhir akarmaṇaḥ |