|
1
[स] समुथीर्णं ततॊ थृष्ट्वा सांग्रामं कुरुमुख्ययॊः अदाब्रवीथ अर्जुनस तु वासुथेवं यशस्विनम 2 अनयॊर वीरयॊर युथ्धे कॊ जयायान भवतॊ मतः कस्य वा कॊ गुणॊ भूयान एतथ वथ जनार्थन 3 [वा] उपथेशॊ ऽनयॊस तुल्यॊ भीमस तु बलवत्तरः कृतयत्नतरस तव एष धार्तराष्ट्रॊ वृकॊथरात 4 भीमसेनस तु धर्मेण युध्यमानॊ न जेष्यति अन्यायेन तु युध्यन वै हन्याथ एष सुयॊधनम 5 मायया निर्जिता थेवैर असुरा इति नः शरुतम विरॊचनश च शक्रेण मायया निर्जितः सखे मायया चाक्षिपत तेजॊ वृत्रस्य बलसूथनः 6 परतिज्ञातं तु भीमेन थयूतकाले धनंजय ऊरू भेत्स्यामि ते संख्ये गथयेति सुयॊधनम 7 सॊ ऽयं परतिज्ञां तां चापि पारयित्वारि कर्शनः मायाविनं च राजानं माययैव निकृन्ततु 8 यथ्य एष बलम आस्दाय नयायेन परहरिष्यति विषामस्दस ततॊ राजा भविष्यति युधिष्ठिरः 9 पुनर एव च वक्ष्यामि पाण्डवेथं निबॊध मे धर्मराजापराधेन भयं नः पुनरागतम 10 कृत्वा हि सुमहत कर्महत्वा भीष्म मुखान कुरून जयः पराप्तॊ यशश चाग्र्यं वैरं च परतियातितम तथ एवं विजयः पराप्तः पुनः संशयितः कृतः 11 अबुथ्धिर एषा महती धर्मराजस्य पाण्डव यथ एकविजये युथ्धे पणितं कृतम ईथृशम सुयॊधनः कृती वीर एकायनगतस तदा 12 अपि चॊशनसा गीतः शरूयते ऽयं पुरातनः शलॊकस तत्त्वार्द सहितस तन मे निगथतः शृणु 13 पुनरावर्तमानानां भग्नानां जीवितैषिणाम भतव्यम अरिशेषाणाम एकायनगता हि ते 14 सुयॊधनम इमं भग्नं हतसैन्यं हरथं गतम पराजितं वनप्रेप्सुं निराशं राज्यलम्भने 15 कॊ नव एष समयुगे पराज्ञः पुनर थवंथ्वे समाह्वयेत अपि वॊ निर्जितं राज्यं न हरेत सुयॊधनः 16 यस तरयॊथश वर्षाणि गथया कृतनिश्रमः चरत्य ऊर्ध्वं च तिर्यक च भीमसेनजिघांसया 17 एवं चेन न महाबाहुर अन्यायेन हनिष्यति एष वः कौरवॊ राजा धार्तराष्ट्रॊ भविष्यति 18 धनंजयस तु शरुत्वैतत केशवस्य महात्मनः परेक्षतॊ भीमसेनस्य हस्तेनॊरुम अताडयत 19 गृह्य संज्ञां ततॊ भीमॊ गथया वयचरथ रणे मण्डलानि विचित्राणि यमकानीतराणि च 20 थक्षिणं मण्डलं सव्यं गॊमूत्रकम अदापि च वयचरत पाण्डवॊ राजन्न अरिं संमॊहयन्न इव 21 तदैव तव पुत्रॊ ऽपि गथा मार्गविशारथः वयचरल लघुचित्रं च भीमसेनजिघांसया 22 आधुन्वन्तौ गथे घॊरे चन्थनागरुरूषिते वैरस्यान्तं परीप्सन्तौ रणे करुथ्धाव इवान्तकौ 23 अन्यॊन्यं तौ जिघांसन्तौ परवीरौ पुरुषर्षभौ युयुधाते गरुत्मन्तौ यदा नागामिषैषिणौ 24 मण्डलानि विचित्राणि चरतॊर नृप भीमयॊः गथा संपातजास तत्र परजज्ञुः पावकार्चिषः 25 समं परहरतॊस तत्र शूरयॊर बलिनॊर मृधे कषुब्धयॊर वायुना राजन थवयॊर इव समौथ्रयॊः 26 तयॊः परहरतॊस तुल्यं मत्तकुञ्जरयॊर इव गथा निर्घातसंह्राथः परहाराणाम अजायत 27 तस्मिंस तथा संप्रहारे थारुणे संकुले भृशम उभाव अपि परिश्रान्तौ युध्यमानाव अरिंथमौ 28 तौ मुहूर्तं समाश्वस्य पुनर एव परंतपौ अभ्यहारयतां करुथ्धौ परगृह्य महती गथे 29 तयॊः समभवथ युथ्धं घॊररूपम असंवृतम गथा निपातै राजेन्थ्र तक्षतॊर वै परस्परम 30 वयायामप्रथ्रुतौ तौ तु वृषभाक्षौ तरस्विनौ अन्यॊन्यं जघ्नतुर वीरौ पङ्कस्दौ महिषाव इव 31 जर्जरीकृतसर्वाङ्गौ रुधिरेणाभिसंप्लुतौ थथृशाते हिमवति पुष्पिताव इव किंशुकौ 32 थुर्यॊधनेन पार्दस तु विवरे संप्रथर्शिते ईषथ उत्स्मयमानस तु सहसा परससाह ह 33 तम अभ्याशगतं पराज्ञॊ रणे परेक्ष्य वृकॊथरः अवाक्षिपथ गथां तस्मै वेगेन महता बली 34 अवक्षेपं तु तं थृष्ट्वा पुत्रस तव विशां पते अपासर्पत ततः सदानात सा मॊघा नयपतथ भुवि 35 मॊक्षयित्वा परहारं तं सुतस तव स संभ्रमात भीमसेनं च गथया पराहरत कुरुसत्तमः 36 तस्य विष्यन्थमानेन रुधिरेणामितौजसः परहार गुरु पाताच च मूर्छेव समजायत 37 थुर्यॊधनस तं च वेथ पीडितं पाण्डवं रणे धारयाम आस भीमॊ ऽपि शरीरम अतिपीडितम 38 अमन्यत सदितं हय एनं परहरिष्यन्तम आहवे अतॊ न पराहरत तस्मै पुनर एव तवात्मजः 39 ततॊ मुहूर्तम आश्वस्य थुर्यॊधनम अवस्दितम वेगेनाभ्यथ्रवथ राजन भीमसेनः परतापवान 40 तम आपतन्तं संप्रेक्ष्य संरब्धम अमितौजसम मॊघम अस्य परहारं तं चिकीर्षुर भरतर्षभ 41 अवस्दाने मतिं कृत्वा पुत्रस तव महामनाः इयेषॊत्पतितुं राजंश छलयिष्यन वृकॊथरम 42 अबुध्यथ भीमसेनस तथ राज्ञस तस्य चिकीर्षितम अदास्य समभिथ्रुत्य समुत्क्रम्य च सिंहवत 43 सृत्या वञ्चयतॊ राजन पुनर एवॊत्पतिष्यतः ऊरुभ्यां पराहिणॊथ राजङ्गथां वेगेन पाण्डवः 44 सा वज्रनिष्पेष समा परहिता भीमकर्मणा ऊरू थुर्यॊधनस्याद बभञ्जे परियथर्शनौ 45 स पपात नरव्याघ्रॊ वसुधाम अनुनाथयन भग्नॊरुर भीमसेनेन पुत्रस तव महीपते 46 ववुर वाताः सनिर्घाताः पांसुवर्षं पपात च चचाल पृदिवी चापि सवृक्षक्षुप पर्वता 47 तस्मिन निपतिते वीरे पत्यौ सर्वमहीक्षिताम महास्वना पुनर थीप्ता सनिर्घाता भयंकरी पपात चॊल्का महती पतिते पृदिवीपतौ 48 तदा शॊणितवर्षं च पांसुवर्षं च भारत ववर्ष मघवांस तत्र तव पुत्रे निपातिते 49 यक्षाणां राक्षसानां च पिशाचानां तदैव च अन्तरिक्षे महानाथः शरूयते भरतर्षभ 50 तेन शब्थेन घॊरेण मृगाणाम अद पक्षिणाम जज्ञे घॊरतमः शब्थॊ बहूनां सर्वतॊथिशम 51 ये तत्र वाजिनः शेषा गजाश च मनुजैः सह मुमुचुस ते महानाथं तव पुत्रे निपातिते 52 भेरीशङ्खमृथङ्गानाम अभवच च सवनॊ महान अन्तर्भूमि गतश चैव तव पुत्रे निपातिते 53 बहु पाथैर बहु भुजैः कबन्धैर घॊरथर्शनैः नृत्यथ्भिर भयथैर वयाप्ता थिशस तत्राभवन नृप 54 धवजवन्तॊ ऽसत्रवन्तश च शस्त्रवन्तस तदैव च पराकम्पन्त ततॊ राजंस तव पुत्रे निपातिते 55 हरथाः कूपाश च रुधिरम उथ्वेमुर नृपसत्तम नथ्यश च सुमहावेगाः परतिस्रॊतॊ वहाभवन 56 पुल्लिङ्गा इव नार्यस तु सत्रीलिङ्गाः पुरुषाभवन थुर्यॊधने तथा राजन पतिते तनये तव 57 थृष्ट्वा तान अथ्भुतॊत्पातान पाञ्चालाः पाण्डवैः सह आविग्नमनसः सर्वे बभूवुर भरतर्षभ 58 ययुर थेवा यदाकामं गन्धर्वाप्सरसस तदा कदयन्तॊ ऽथभुतं युथ्धं सुतयॊस तव भारत 59 तदैव सिथ्धा राजेन्थ्र तदा वातिक चारणाः नरसिंहौ परशंसन्तौ विप्रजग्मुर यदागतम |
1
[s] samudīrṇaṃ tato dṛṣṭvā sāṃgrāmaṃ kurumukhyayoḥ athābravīd arjunas tu vāsudevaṃ yaśasvinam 2 anayor vīrayor yuddhe ko jyāyān bhavato mataḥ kasya vā ko guṇo bhūyān etad vada janārdana 3 [vā] upadeśo 'nayos tulyo bhīmas tu balavattaraḥ kṛtayatnataras tv eṣa dhārtarāṣṭro vṛkodarāt 4 bhīmasenas tu dharmeṇa yudhyamāno na jeṣyati anyāyena tu yudhyan vai hanyād eṣa suyodhanam 5 māyayā nirjitā devair asurā iti naḥ śrutam virocanaś ca śakreṇa māyayā nirjitaḥ sakhe māyayā cākṣipat tejo vṛtrasya balasūdanaḥ 6 pratijñātaṃ tu bhīmena dyūtakāle dhanaṃjaya ūrū bhetsyāmi te saṃkhye gadayeti suyodhanam 7 so 'yaṃ pratijñāṃ tāṃ cāpi pārayitvāri karśanaḥ māyāvinaṃ ca rājānaṃ māyayaiva nikṛntatu 8 yady eṣa balam āsthāya nyāyena prahariṣyati viṣāmasthas tato rājā bhaviṣyati yudhiṣṭhiraḥ 9 punar eva ca vakṣyāmi pāṇḍavedaṃ nibodha me dharmarājāparādhena bhayaṃ naḥ punarāgatam 10 kṛtvā hi sumahat karmahatvā bhīṣma mukhān kurūn jayaḥ prāpto yaśaś cāgryaṃ vairaṃ ca pratiyātitam tad evaṃ vijayaḥ prāptaḥ punaḥ saṃśayitaḥ kṛtaḥ 11 abuddhir eṣā mahatī dharmarājasya pāṇḍava yad ekavijaye yuddhe paṇitaṃ kṛtam īdṛśam suyodhanaḥ kṛtī vīra ekāyanagatas tathā 12 api cośanasā gītaḥ śrūyate 'yaṃ purātanaḥ ślokas tattvārtha sahitas tan me nigadataḥ śṛṇu 13 punarāvartamānānāṃ bhagnānāṃ jīvitaiṣiṇām bhatavyam ariśeṣāṇām ekāyanagatā hi te 14 suyodhanam imaṃ bhagnaṃ hatasainyaṃ hradaṃ gatam parājitaṃ vanaprepsuṃ nirāśaṃ rājyalambhane 15 ko nv eṣa smayuge prājñaḥ punar dvaṃdve samāhvayet api vo nirjitaṃ rājyaṃ na hareta suyodhanaḥ 16 yas trayodaśa varṣāṇi gadayā kṛtaniśramaḥ caraty ūrdhvaṃ ca tiryak ca bhīmasenajighāṃsayā 17 evaṃ cen na mahābāhur anyāyena haniṣyati eṣa vaḥ kauravo rājā dhārtarāṣṭro bhaviṣyati 18 dhanaṃjayas tu śrutvaitat keśavasya mahātmanaḥ prekṣato bhīmasenasya hastenorum atāḍayat 19 gṛhya saṃjñāṃ tato bhīmo gadayā vyacarad raṇe maṇḍalāni vicitrāṇi yamakānītarāṇi ca 20 dakṣiṇaṃ maṇḍalaṃ savyaṃ gomūtrakam athāpi ca vyacarat pāṇḍavo rājann ariṃ saṃmohayann iva 21 tathaiva tava putro 'pi gadā mārgaviśāradaḥ vyacaral laghucitraṃ ca bhīmasenajighāṃsayā 22 ādhunvantau gade ghore candanāgarurūṣite vairasyāntaṃ parīpsantau raṇe kruddhāv ivāntakau 23 anyonyaṃ tau jighāṃsantau pravīrau puruṣarṣabhau yuyudhāte garutmantau yathā nāgāmiṣaiṣiṇau 24 maṇḍalāni vicitrāṇi carator nṛpa bhīmayoḥ gadā saṃpātajās tatra prajajñuḥ pāvakārciṣaḥ 25 samaṃ praharatos tatra śūrayor balinor mṛdhe kṣubdhayor vāyunā rājan dvayor iva samaudrayoḥ 26 tayoḥ praharatos tulyaṃ mattakuñjarayor iva gadā nirghātasaṃhrādaḥ prahārāṇām ajāyata 27 tasmiṃs tadā saṃprahāre dāruṇe saṃkule bhṛśam ubhāv api pariśrāntau yudhyamānāv ariṃdamau 28 tau muhūrtaṃ samāśvasya punar eva paraṃtapau abhyahārayatāṃ kruddhau pragṛhya mahatī gade 29 tayoḥ samabhavad yuddhaṃ ghorarūpam asaṃvṛtam gadā nipātai rājendra takṣator vai parasparam 30 vyāyāmapradrutau tau tu vṛṣabhākṣau tarasvinau anyonyaṃ jaghnatur vīrau paṅkasthau mahiṣāv iva 31 jarjarīkṛtasarvāṅgau rudhireṇābhisaṃplutau dadṛśāte himavati puṣpitāv iva kiṃśukau 32 duryodhanena pārthas tu vivare saṃpradarśite īṣad utsmayamānas tu sahasā prasasāha ha 33 tam abhyāśagataṃ prājño raṇe prekṣya vṛkodaraḥ avākṣipad gadāṃ tasmai vegena mahatā balī 34 avakṣepaṃ tu taṃ dṛṣṭvā putras tava viśāṃ pate apāsarpat tataḥ sthānāt sā moghā nyapatad bhuvi 35 mokṣayitvā prahāraṃ taṃ sutas tava sa saṃbhramāt bhīmasenaṃ ca gadayā prāharat kurusattamaḥ 36 tasya viṣyandamānena rudhireṇāmitaujasaḥ prahāra guru pātāc ca mūrcheva samajāyata 37 duryodhanas taṃ ca veda pīḍitaṃ pāṇḍavaṃ raṇe dhārayām āsa bhīmo 'pi śarīram atipīḍitam 38 amanyata sthitaṃ hy enaṃ prahariṣyantam āhave ato na prāharat tasmai punar eva tavātmajaḥ 39 tato muhūrtam āśvasya duryodhanam avasthitam vegenābhyadravad rājan bhīmasenaḥ pratāpavān 40 tam āpatantaṃ saṃprekṣya saṃrabdham amitaujasam mogham asya prahāraṃ taṃ cikīrṣur bharatarṣabha 41 avasthāne matiṃ kṛtvā putras tava mahāmanāḥ iyeṣotpatituṃ rājaṃś chalayiṣyan vṛkodaram 42 abudhyad bhīmasenas tad rājñas tasya cikīrṣitam athāsya samabhidrutya samutkramya ca siṃhavat 43 sṛtyā vañcayato rājan punar evotpatiṣyataḥ ūrubhyāṃ prāhiṇod rājaṅgadāṃ vegena pāṇḍavaḥ 44 sā vajraniṣpeṣa samā prahitā bhīmakarmaṇā ūrū duryodhanasyātha babhañje priyadarśanau 45 sa papāta naravyāghro vasudhām anunādayan bhagnorur bhīmasenena putras tava mahīpate 46 vavur vātāḥ sanirghātāḥ pāṃsuvarṣaṃ papāta ca cacāla pṛthivī cāpi savṛkṣakṣupa parvatā 47 tasmin nipatite vīre patyau sarvamahīkṣitām mahāsvanā punar dīptā sanirghātā bhayaṃkarī papāta colkā mahatī patite pṛthivīpatau 48 tathā śoṇitavarṣaṃ ca pāṃsuvarṣaṃ ca bhārata vavarṣa maghavāṃs tatra tava putre nipātite 49 yakṣāṇāṃ rākṣasānāṃ ca piśācānāṃ tathaiva ca antarikṣe mahānādaḥ śrūyate bharatarṣabha 50 tena śabdena ghoreṇa mṛgāṇām atha pakṣiṇām jajñe ghoratamaḥ śabdo bahūnāṃ sarvatodiśam 51 ye tatra vājinaḥ śeṣā gajāś ca manujaiḥ saha mumucus te mahānādaṃ tava putre nipātite 52 bherīśaṅkhamṛdaṅgānām abhavac ca svano mahān antarbhūmi gataś caiva tava putre nipātite 53 bahu pādair bahu bhujaiḥ kabandhair ghoradarśanaiḥ nṛtyadbhir bhayadair vyāptā diśas tatrābhavan nṛpa 54 dhvajavanto 'stravantaś ca śastravantas tathaiva ca prākampanta tato rājaṃs tava putre nipātite 55 hradāḥ kūpāś ca rudhiram udvemur nṛpasattama nadyaś ca sumahāvegāḥ pratisroto vahābhavan 56 pulliṅgā iva nāryas tu strīliṅgāḥ puruṣābhavan duryodhane tadā rājan patite tanaye tava 57 dṛṣṭvā tān adbhutotpātān pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha āvignamanasaḥ sarve babhūvur bharatarṣabha 58 yayur devā yathākāmaṃ gandharvāpsarasas tathā kathayanto 'dbhutaṃ yuddhaṃ sutayos tava bhārata 59 tathaiva siddhā rājendra tathā vātika cāraṇāḥ narasiṃhau praśaṃsantau viprajagmur yathāgatam |