|
1
[वै] ततॊ वाग युथ्धम अभवत तुमुलं जनमेजय यत्र थुःखान्वितॊ राजा धृतराष्ट्रॊ ऽबरवीथ इथम 2 धिग अस्तु खलु मानुष्यं यस्य निष्ठेयम ईथृशी एकाथश चमू भर्ता यत्र पुत्रॊ ममाभिभूः 3 आज्ञाप्य सर्वान नृपतीन भुक्त्वा चेमां वसुंधराम गथाम आथाय वेगेन पथातिः परदितॊ रणम 4 भूत्वा हि जगतॊ नादॊ हय अनाद इव मे सुतः गथाम उथ्यम्य यॊ याति किम अन्यथ भागधेयतः 5 अहॊ थुःखं महत पराप्तं पुत्रेण मम संजय एवम उक्त्वा स थुःखार्तॊ विरराम जनाधिपः 6 [स] स मेघनिनथॊ हर्षाथ विनथन्न इव गॊवृषः आजुहाव ततः पार्दं युथ्धाय युधि वीर्यवान 7 भीमम आह्वयमाने तु कुरुराजे महात्मनि पराथुरासन सुघॊराणि रूपाणि विविधान्य उत 8 ववुर वाताः सनिर्घाताः पांसुवर्षं पपात च बभूवुश च थिशः सर्वास तिमिरेण समावृताः 9 महास्वनाः सनिर्घातास तुमुला लॊमहर्षणाः पेतुस तदॊल्काः शतशः सफॊटयन्त्यॊ नभस्तलम 10 राहुश चाग्रसथ आथित्यम अपर्वणि विशां पते चकम्पे च महाकम्पं पृदिवी सवनथ्रुमा 11 रूक्षाश च वाताः परववुर नीचैः शर्कर वर्षिणः गिरीणां शिखराण्य एव नयपतन्त महीतले 12 मृगा बहुविधाकाराः संपतन्ति थिशॊ थश थीप्ताः शिवाश चाप्य अनथन घॊररूपाः सुथारुणाः 13 निर्घाताश च महाघॊरा बभूवुर लॊमहर्षणाः थीप्तायां थिशि राजेन्थ्र मृगाश चाशुभ वाथिनः 14 उथपानगताश चापॊ वयवर्धन्त समन्ततः अशरीरा महानाथाः शरूयन्ते सम तथा नृप 15 एवमाथीनि थृष्ट्वाद निमित्तानि वृकॊथरः उवाच भरातरं जयेष्ठं धर्मराजं युधिष्ठिरम 16 नैष शक्तॊ रणे जेतुं मन्थात्मा मां सुयॊधनः अथ्य करॊधं विमॊक्ष्यामि निगूढं हृथये चिरम सुयॊधने कौरवेन्थ्रे खाण्डवे पावकॊ यदा 17 शल्यम अथ्यॊथ्धरिष्यामि तव पाण्डव हृच्छयम निहत्य गथया पापम इमं कुरु कुलाधमम 18 अथ्य कीर्तिमयीं मालां परतिमॊक्ष्याम्य अहं तवयि हत्वेमं पापकर्माणं गथया रणमूर्धनि 19 अथ्यास्य शतधा थेहं भिनथ्मि गथयानया नायं परवेष्टा नगरं पुनर वारणसाह्वयम 20 सर्पॊत्सर्गस्य शयने विषथानस्य भॊजने परमाण कॊट्यां पातस्या थाहस्य जतु वेश्मनि 21 सभायाम अवहासस्य सर्वस्वहरणस्य च वर्षम अज्ञातवासस्य वनवासस्य चानघ 22 अथ्यान्तम एषां थुःखानां गन्ता भरतसत्तम एकाह्ना विनिहत्येमं भविष्याम्य आत्मनॊ ऽनृणः 23 अथ्यायुर धार्तराष्ट्रस्य थुर्मतेर अकृतात्मनः समाप्तं भरतश्रेष्ठ मातापित्रॊश च थर्शनम 24 अथ्यायं कुरुराजस्य शंतनॊः कुलपांसनः पराणाञ शरियं च राज्यं च तयक्त्वा शेष्यति भूतले 25 राजा च धृतराष्ट्रॊ ऽथय शरुत्वा पुत्रं मया हतम समरिष्यत्य अशुभं कर्म यत तच छकुनि बुथ्धिजम 26 इत्य उक्त्वा राजशार्थूल गथाम आथाय वीर्यवान अवातिष्ठत युथ्धाय शक्रॊ वृत्रम इवाह्वयन 27 तम उथ्यतगथां थृष्ट्वा कैलासम इव शृङ्गिणम भीमसेनः पुनः करुथ्धॊ थुर्यॊधनम उवाच ह 28 राज्ञश च धृतराष्ट्रस्य तदा तवम अपि चात्मनः समर तथ थुष्कृतं कर्म यथ्वृत्तं वारणावते 29 थरौपथी च परिक्लिष्टा सभायां यथ रजस्वला थयूते च वञ्चितॊ राजा यत तवया सौबलेन च 30 वने थुःखं च यत पराप्तम अस्माभिस तवत्कृतं महत विराटनगरे चैव यॊन्यन्तरगतैर इव तत सर्वं यातयाम्य अथ्य थिष्ट्या थृष्टॊ ऽसि थुर्मते 31 तवत्कृते ऽसौ हतः शेते शरतल्पे परतापवान गाङ्गेयॊ रदिनां शरेष्ठॊ निहतॊ याज्ञसेनिना 32 हतॊ थरॊणश च कर्णश च तदा शल्यः परतापवान वैराग्नेर आथिकर्ता च शकुनिः सौबलॊ हतः 33 परातिकामी तदा पापॊ थरौपथ्याः कलेशकृथ धतः भरातरस ते हताः सर्वे शूरा विक्रान्तयॊधिनः 34 एते चान्ये च बहवॊ निहतास तवत्कृते नृपाः तवाम अथ्य निहनिष्यामि गथया नात्र संशयः 35 इत्य एवम उच्चै राजेन्थ्र भाषमाणं वृकॊथरम उवाच वीतभी राजन पुत्रस ते सत्यविक्रमः 36 किं कत्दितेन बहुधा युध्यस्व तवं वृकॊथर अथ्य ते ऽहं विनेष्यामि युथ्धश्रथ्धां कुलाधम 37 नैव थुर्यॊधनः कषुथ्र केन चित तवथ्विधेन वै शक्त्यस तरासयितुं वाचा यदान्यः पराकृतॊ नरः 38 चिरकालेप्सितं थिष्ट्या हृथयस्दम इथं मम तवया सह गथायुथ्धं तरिथशैर उपपाथितम 39 किं वाचा बहुनॊक्तेन कत्दितेन च थुर्मते वाणी संपथ्यताम एषा कर्मणा माचिरं कृदाः 40 तस्या तथ वचनं शरुत्वा सर्व एवाभ्यपूजयन राजानः सॊमकाश चैव ये तत्रासन समागताः 41 ततः संपूजितः सर्वैः संप्रहृष्टतनू रुहः भूयॊ धीरं मनश चक्रे युथ्धाय कुरुनन्थनः 42 तं मत्तम इव मातङ्गं तलतालैर नराधिपाः भूयः संहर्षयां चक्रुर थुर्यॊधनम अमर्षणम 43 तं महात्मा महात्मानं गथाम उथ्यम्य पाण्डवः अभिथुथ्राव वेगेन धार्तराष्ट्रं वृकॊथरः 44 बृंहन्ति कुञ्जरास तत्र हया हेषन्ति चासकृत शस्त्राणि चाप्य अथीप्यन्त पाण्डवानां जयैषिणाम |
1
[vai] tato vāg yuddham abhavat tumulaṃ janamejaya yatra duḥkhānvito rājā dhṛtarāṣṭro 'bravīd idam 2 dhig astu khalu mānuṣyaṃ yasya niṣṭheyam īdṛśī ekādaśa camū bhartā yatra putro mamābhibhūḥ 3 ājñāpya sarvān nṛpatīn bhuktvā cemāṃ vasuṃdharām gadām ādāya vegena padātiḥ prathito raṇam 4 bhūtvā hi jagato nātho hy anātha iva me sutaḥ gadām udyamya yo yāti kim anyad bhāgadheyataḥ 5 aho duḥkhaṃ mahat prāptaṃ putreṇa mama saṃjaya evam uktvā sa duḥkhārto virarāma janādhipaḥ 6 [s] sa meghaninado harṣād vinadann iva govṛṣaḥ ājuhāva tataḥ pārthaṃ yuddhāya yudhi vīryavān 7 bhīmam āhvayamāne tu kururāje mahātmani prādurāsan sughorāṇi rūpāṇi vividhāny uta 8 vavur vātāḥ sanirghātāḥ pāṃsuvarṣaṃ papāta ca babhūvuś ca diśaḥ sarvās timireṇa samāvṛtāḥ 9 mahāsvanāḥ sanirghātās tumulā lomaharṣaṇāḥ petus tatholkāḥ śataśaḥ sphoṭayantyo nabhastalam 10 rāhuś cāgrasad ādityam aparvaṇi viśāṃ pate cakampe ca mahākampaṃ pṛthivī savanadrumā 11 rūkṣāś ca vātāḥ pravavur nīcaiḥ śarkara varṣiṇaḥ girīṇāṃ śikharāṇy eva nyapatanta mahītale 12 mṛgā bahuvidhākārāḥ saṃpatanti diśo daśa dīptāḥ śivāś cāpy anadan ghorarūpāḥ sudāruṇāḥ 13 nirghātāś ca mahāghorā babhūvur lomaharṣaṇāḥ dīptāyāṃ diśi rājendra mṛgāś cāśubha vādinaḥ 14 udapānagatāś cāpo vyavardhanta samantataḥ aśarīrā mahānādāḥ śrūyante sma tadā nṛpa 15 evamādīni dṛṣṭvātha nimittāni vṛkodaraḥ uvāca bhrātaraṃ jyeṣṭhaṃ dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram 16 naiṣa śakto raṇe jetuṃ mandātmā māṃ suyodhanaḥ adya krodhaṃ vimokṣyāmi nigūḍhaṃ hṛdaye ciram suyodhane kauravendre khāṇḍave pāvako yathā 17 śalyam adyoddhariṣyāmi tava pāṇḍava hṛcchayam nihatya gadayā pāpam imaṃ kuru kulādhamam 18 adya kīrtimayīṃ mālāṃ pratimokṣyāmy ahaṃ tvayi hatvemaṃ pāpakarmāṇaṃ gadayā raṇamūrdhani 19 adyāsya śatadhā dehaṃ bhinadmi gadayānayā nāyaṃ praveṣṭā nagaraṃ punar vāraṇasāhvayam 20 sarpotsargasya śayane viṣadānasya bhojane pramāṇa koṭyāṃ pātasyā dāhasya jatu veśmani 21 sabhāyām avahāsasya sarvasvaharaṇasya ca varṣam ajñātavāsasya vanavāsasya cānagha 22 adyāntam eṣāṃ duḥkhānāṃ gantā bharatasattama ekāhnā vinihatyemaṃ bhaviṣyāmy ātmano 'nṛṇaḥ 23 adyāyur dhārtarāṣṭrasya durmater akṛtātmanaḥ samāptaṃ bharataśreṣṭha mātāpitroś ca darśanam 24 adyāyaṃ kururājasya śaṃtanoḥ kulapāṃsanaḥ prāṇāñ śriyaṃ ca rājyaṃ ca tyaktvā śeṣyati bhūtale 25 rājā ca dhṛtarāṣṭro 'dya śrutvā putraṃ mayā hatam smariṣyaty aśubhaṃ karma yat tac chakuni buddhijam 26 ity uktvā rājaśārdūla gadām ādāya vīryavān avātiṣṭhata yuddhāya śakro vṛtram ivāhvayan 27 tam udyatagadāṃ dṛṣṭvā kailāsam iva śṛṅgiṇam bhīmasenaḥ punaḥ kruddho duryodhanam uvāca ha 28 rājñaś ca dhṛtarāṣṭrasya tathā tvam api cātmanaḥ smara tad duṣkṛtaṃ karma yadvṛttaṃ vāraṇāvate 29 draupadī ca parikliṣṭā sabhāyāṃ yad rajasvalā dyūte ca vañcito rājā yat tvayā saubalena ca 30 vane duḥkhaṃ ca yat prāptam asmābhis tvatkṛtaṃ mahat virāṭanagare caiva yonyantaragatair iva tat sarvaṃ yātayāmy adya diṣṭyā dṛṣṭo 'si durmate 31 tvatkṛte 'sau hataḥ śete śaratalpe pratāpavān gāṅgeyo rathināṃ śreṣṭho nihato yājñaseninā 32 hato droṇaś ca karṇaś ca tathā śalyaḥ pratāpavān vairāgner ādikartā ca śakuniḥ saubalo hataḥ 33 prātikāmī tathā pāpo draupadyāḥ kleśakṛd dhataḥ bhrātaras te hatāḥ sarve śūrā vikrāntayodhinaḥ 34 ete cānye ca bahavo nihatās tvatkṛte nṛpāḥ tvām adya nihaniṣyāmi gadayā nātra saṃśayaḥ 35 ity evam uccai rājendra bhāṣamāṇaṃ vṛkodaram uvāca vītabhī rājan putras te satyavikramaḥ 36 kiṃ katthitena bahudhā yudhyasva tvaṃ vṛkodara adya te 'haṃ vineṣyāmi yuddhaśraddhāṃ kulādhama 37 naiva duryodhanaḥ kṣudra kena cit tvadvidhena vai śaktyas trāsayituṃ vācā yathānyaḥ prākṛto naraḥ 38 cirakālepsitaṃ diṣṭyā hṛdayastham idaṃ mama tvayā saha gadāyuddhaṃ tridaśair upapāditam 39 kiṃ vācā bahunoktena katthitena ca durmate vāṇī saṃpadyatām eṣā karmaṇā māciraṃ kṛthāḥ 40 tasyā tad vacanaṃ śrutvā sarva evābhyapūjayan rājānaḥ somakāś caiva ye tatrāsan samāgatāḥ 41 tataḥ saṃpūjitaḥ sarvaiḥ saṃprahṛṣṭatanū ruhaḥ bhūyo dhīraṃ manaś cakre yuddhāya kurunandanaḥ 42 taṃ mattam iva mātaṅgaṃ talatālair narādhipāḥ bhūyaḥ saṃharṣayāṃ cakrur duryodhanam amarṣaṇam 43 taṃ mahātmā mahātmānaṃ gadām udyamya pāṇḍavaḥ abhidudrāva vegena dhārtarāṣṭraṃ vṛkodaraḥ 44 bṛṃhanti kuñjarās tatra hayā heṣanti cāsakṛt śastrāṇi cāpy adīpyanta pāṇḍavānāṃ jayaiṣiṇām |