|
1
[वै] यत्रेजिवान उडुपती राजसूयेन भारत तस्मिन वृत्ते महान आसीत संग्रामस तारकामयः 2 तत्राप्य उपस्पृश्य बलॊ थत्त्वा थानानि चात्मवान सारस्वतस्य धर्मात्मा मुनेस तीर्दं जगाम ह 3 यत्र थवाथश वार्षिक्याम अनावृष्ट्यां थविजॊत्तमान वेथान अध्यापयाम आस पुरा सारस्वतॊ मुनिः 4 [ज] कदं थवाथश वार्षिक्याम अनावृष्ट्यां तपॊधनः वेथान अध्यापयाम आस पुरा सारस्वतॊ मुनिः 5 [वै] आसीत पूरं महाराज मुनिर धीमान महातपाः थधीच इति विख्यातॊ बरह्म चारी जितेन्थ्रियः 6 तस्यातितपसः शक्रॊ बिभेति सततं विभॊ न स लॊभयितुं शक्यः फलैर बहुविधैर अपि 7 परलॊभनार्दं तस्याद परहिणॊत पाकशासनः थिव्याम अप्सरसं पुण्यां थर्शनीयाम अलम्बुसाम 8 तस्य तर्पयतॊ थेवान सरस्वत्यां महात्मनः समीपतॊ महाराज सॊपातिष्ठत भामिनी 9 तां थिव्यवपुषं थृष्ट्वा तस्यैषेर भावितात्मनः रेतः सकन्नं सरस्वत्यां तत सा जग्राह निम्नगा 10 कुक्षौ चाप्य अथधथ थृष्ट्वा तथ रेतः पुरुषर्षभ सा थधार च तं गर्भं पुत्र हेतॊर महानथी 11 सुषुवे चापि समये पुत्रं सा सारितां वरा जगाम पुत्रम आथाय तम ऋषिं परति च परभॊ 12 ऋषिसंसथि तं थृष्ट्वा सा नथी मुनिसत्तमम ततः परॊवाच राजेन्थ्र थथती पुत्रम अस्य तम बरह्मर्षे तव पुत्रॊ ऽयं तवथ्भक्त्या धारितॊ मया 13 थृष्ट्वा ते ऽपसरसं रेतॊ यत सकन्नं पराग अलम्बुसाम तत कुक्षिणा वै बरह्मर्षे तवथ्भक्त्या धृतवत्य अहम 14 न विनाशम इथं गच्छेत तवत तेज इति निश्चयात परतिगृह्णीष्व पुत्रं सवं मया थत्तम अनिन्थितम 15 इत्य उक्तः परतिजग्राह परीतिं चावाप उत्तमा मन्त्रवच चॊपजिघ्रत तं मूर्ध्नि परेम्णा थविजॊत्तमः 16 परिष्वज्य चिरं कालं तथा भरतसत्तम सरस्वत्यै वरं पराथात परीयमाणॊ महामुनिः 17 विश्वे थेवाः सपितरॊ गन्धर्वाप्सरसां गणाः तृप्तिं यास्यन्ति सुभगे तर्प्यमाणास तवाम्भसा 18 इत्य उक्त्वा स तु तुष्टाव वचॊभिर वै महानथीम परीतः परमहृष्टात्मा यदावच छृणु पार्दिव 19 परसृतासि महाभागे सरसॊ बरह्मणः पुरा जानन्ति तवां सरिच्छ्रेष्ठे मुनयः संशितव्रताः 20 मम परियकरी चापि सततं परियथर्शने तस्मात सारस्वतः पुत्रॊ महांस ते वरवर्णिनि 21 तवैव नाम्ना परदितः पुत्रस ते लॊकभावनः सारस्वत इति खयातॊ भविष्यति महातपाः 22 एष थवाथश वार्षिक्याम अनावृष्ट्यां थविजर्षभान सारस्वतॊ महाभागे वेथान अध्यापयिष्यति 23 पुण्याभ्यश च सरिथ्भ्यस तवं सथा पुण्यतमा शुभे भविष्यसि महाभागे मत्प्रसाथात सरस्वति 24 एवं सा संस्तुता तेन वरं लब्ध्वा महानथी पुत्रम आथाय मुथिता जगाम भरतर्षभ 25 एतस्मिन्न एव काले तु विरॊधे थेवथानवैः शक्रः परहरणान्वेषी लॊकांस तरीन विचचार ह 26 न चॊपलेभे भगवाञ शक्रः परहरणं तथा यथ वै तेषां भवेथ यॊग्यं वधाय विबुधथ्विषाम 27 ततॊ ऽबरवीत सुराञ शक्रॊ न मे शक्या महासुराः ऋते ऽसदिभिर थधीचस्य निहन्तुं तरिथशथ्विषः 28 तस्माथ गत्वा ऋषिश्रेष्ठॊ याच्यतां सुरसत्तमाः थधीचास्दीनि थेहीति तैर वधिष्यामहे रिपून 29 स थेवैर याचितॊ ऽसदीनि यत्नाथ ऋषिवरस तथा पराणत्यागं कुरुष्वेति चकारैवाविचारयन स लॊकान अक्षयान पराप्तॊ थेवप्रिय करस तथा 30 तस्यास्दिभिर अदॊ शक्रः संप्रहृष्टमनास तथा कारयाम आस थिव्यानि नानाप्रहरणान्य उत वज्राणि चक्राणि गथा गुरु थण्डांश च पुष्कलान 31 सा हि तीव्रेण तपसा संभृतः परमर्षिणा परजापतिसुतेनाद भृगुणा लॊकभावनः 32 अतिकायः स तेजस्वी लॊकसार विनिर्मितः जज्ञे शैलगुरुः परांशुर महिम्ना परदितः परभुः नित्यम उथ्विजते चास्य तेजसा पाकशासनः 33 तेन वज्रेण भगवान मन्त्रयुक्तेन भारत भृशं करॊधविषृष्टेन बरह्मतेजॊ भवेन च थैत्यथानव वीराणां जघान नवतीर नव 34 अद काले वयतिक्रन्ते महत्य अतिभयं करे अनावृष्टिर अनुप्राप्ता राजन थवाथश वार्षिकी 35 तस्यां थवाथश वार्षिक्याम अनावृष्ट्यां महर्षयः वृत्त्यर्दं पराथ्रवन राजन कषुधार्ताः सार्वतॊ थिशम 36 थिग्भ्यस तान परथ्रुतान थृष्ट्वा मुनिः सारस्वतस तथा गमनाय मतिं चक्रे तं परॊवाच सरस्वती 37 न गन्तव्यम इतः पुत्र तवाहारम अहं सथा थास्यामि मत्स्यप्रवरान उष्यताम इह भारत 38 इत्य उक्तस तर्पयाम आस स पितॄन थेवतास तदा आहारम अकरॊन नित्यं पराणान वेथांश च धारयन 39 अद तस्याम अतीतायाम अनावृष्ट्यां महर्षयः अन्यॊन्यं परिपप्रच्छुः पुनः सवाध्यायकारणात 40 तेषां कषुधा परीतानां नष्टा वेथा विधावताम सर्वेषाम एव राजेन्थ्र अन कश चित परतिभानवान 41 अद कश चिथ ऋषिस तेषां सारस्वतम उपेयिवान कुर्वाणं संशिथ आत्मानं सवाध्यायम ऋषिसत्तमम 42 स गत्वाचष्ट तेभ्यश च सारस्वतम अतिप्रभम सवाध्यायम अमरप्रख्यं कुर्वाणं विजने जने 43 ततः सर्वे समाजग्मुस तत्र राजन महर्षयः सारस्वतं मुनिश्रेष्ठम इथम ऊचुः समागताः 44 अस्मान अध्यापयस्वेति तनॊवाच ततॊ मुनिः शिष्यत्वम उपगच्छध्वं विधिवथ भॊ ममेत्य उत 45 ततॊ ऽबरवीथ ऋषिगणॊ बालस तवम असि पुत्रक स तान आह न मे धर्मॊ नश्येथ इति पुनर मुनीन 46 यॊ हय अधर्मेण विब्रूयाथ गृह्णीयाथ वाप्य अधर्मतः मरियतां ताव उभौ कषिप्रं सयातां वा वैरिणाव उभौ 47 न हायनैर न पलितैर न वित्तेन न बन्धुभिः ऋषयश चक्रिरे धर्मं यॊ ऽनूचानः स नॊ महान 48 एतच छरुत्वा वचस तस्य मुनयस ते विधानतः तस्माथ वेथान अनुप्राप्य पुनर धर्मं परचक्रिरे 49 षष्टिर मुनिसहस्राणि शिष्यत्वं परतिपेथिरे सारस्वतस्य विप्रर्षेर वेथ सवाध्यायकारणात 50 मुष्टिं मुष्टिं ततः सर्वे थर्भाणां ते ऽभयुपाहरन तस्यासनार्दं विप्रर्षेर बालस्यापि वशे सदिताः 51 तत्रापि थत्त्वा वसु रौहिणेयॊ; महाबलः केशव पूर्वजॊ ऽद जगाम तीर्दं मुथितः करमेण; खयातं महथ वृथ्धकन्या सम यत्र |
1
[vai] yatrejivān uḍupatī rājasūyena bhārata tasmin vṛtte mahān āsīt saṃgrāmas tārakāmayaḥ 2 tatrāpy upaspṛśya balo dattvā dānāni cātmavān sārasvatasya dharmātmā munes tīrthaṃ jagāma ha 3 yatra dvādaśa vārṣikyām anāvṛṣṭyāṃ dvijottamān vedān adhyāpayām āsa purā sārasvato muniḥ 4 [j] kathaṃ dvādaśa vārṣikyām anāvṛṣṭyāṃ tapodhanaḥ vedān adhyāpayām āsa purā sārasvato muniḥ 5 [vai] āsīt pūraṃ mahārāja munir dhīmān mahātapāḥ dadhīca iti vikhyāto brahma cārī jitendriyaḥ 6 tasyātitapasaḥ śakro bibheti satataṃ vibho na sa lobhayituṃ śakyaḥ phalair bahuvidhair api 7 pralobhanārthaṃ tasyātha prahiṇot pākaśāsanaḥ divyām apsarasaṃ puṇyāṃ darśanīyām alambusām 8 tasya tarpayato devān sarasvatyāṃ mahātmanaḥ samīpato mahārāja sopātiṣṭhata bhāminī 9 tāṃ divyavapuṣaṃ dṛṣṭvā tasyaiṣer bhāvitātmanaḥ retaḥ skannaṃ sarasvatyāṃ tat sā jagrāha nimnagā 10 kukṣau cāpy adadhad dṛṣṭvā tad retaḥ puruṣarṣabha sā dadhāra ca taṃ garbhaṃ putra hetor mahānadī 11 suṣuve cāpi samaye putraṃ sā sāritāṃ varā jagāma putram ādāya tam ṛṣiṃ prati ca prabho 12 ṛṣisaṃsadi taṃ dṛṣṭvā sā nadī munisattamam tataḥ provāca rājendra dadatī putram asya tam brahmarṣe tava putro 'yaṃ tvadbhaktyā dhārito mayā 13 dṛṣṭvā te 'psarasaṃ reto yat skannaṃ prāg alambusām tat kukṣiṇā vai brahmarṣe tvadbhaktyā dhṛtavaty aham 14 na vināśam idaṃ gacchet tvat teja iti niścayāt pratigṛhṇīṣva putraṃ svaṃ mayā dattam aninditam 15 ity uktaḥ pratijagrāha prītiṃ cāvāpa uttamā mantravac copajighrat taṃ mūrdhni premṇā dvijottamaḥ 16 pariṣvajya ciraṃ kālaṃ tadā bharatasattama sarasvatyai varaṃ prādāt prīyamāṇo mahāmuniḥ 17 viśve devāḥ sapitaro gandharvāpsarasāṃ gaṇāḥ tṛptiṃ yāsyanti subhage tarpyamāṇās tavāmbhasā 18 ity uktvā sa tu tuṣṭāva vacobhir vai mahānadīm prītaḥ paramahṛṣṭātmā yathāvac chṛṇu pārthiva 19 prasṛtāsi mahābhāge saraso brahmaṇaḥ purā jānanti tvāṃ saricchreṣṭhe munayaḥ saṃśitavratāḥ 20 mama priyakarī cāpi satataṃ priyadarśane tasmāt sārasvataḥ putro mahāṃs te varavarṇini 21 tavaiva nāmnā prathitaḥ putras te lokabhāvanaḥ sārasvata iti khyāto bhaviṣyati mahātapāḥ 22 eṣa dvādaśa vārṣikyām anāvṛṣṭyāṃ dvijarṣabhān sārasvato mahābhāge vedān adhyāpayiṣyati 23 puṇyābhyaś ca saridbhyas tvaṃ sadā puṇyatamā śubhe bhaviṣyasi mahābhāge matprasādāt sarasvati 24 evaṃ sā saṃstutā tena varaṃ labdhvā mahānadī putram ādāya muditā jagāma bharatarṣabha 25 etasminn eva kāle tu virodhe devadānavaiḥ śakraḥ praharaṇānveṣī lokāṃs trīn vicacāra ha 26 na copalebhe bhagavāñ śakraḥ praharaṇaṃ tadā yad vai teṣāṃ bhaved yogyaṃ vadhāya vibudhadviṣām 27 tato 'bravīt surāñ śakro na me śakyā mahāsurāḥ ṛte 'sthibhir dadhīcasya nihantuṃ tridaśadviṣaḥ 28 tasmād gatvā ṛṣiśreṣṭho yācyatāṃ surasattamāḥ dadhīcāsthīni dehīti tair vadhiṣyāmahe ripūn 29 sa devair yācito 'sthīni yatnād ṛṣivaras tadā prāṇatyāgaṃ kuruṣveti cakāraivāvicārayan sa lokān akṣayān prāpto devapriya karas tadā 30 tasyāsthibhir atho śakraḥ saṃprahṛṣṭamanās tadā kārayām āsa divyāni nānāpraharaṇāny uta vajrāṇi cakrāṇi gadā guru daṇḍāṃś ca puṣkalān 31 sā hi tīvreṇa tapasā saṃbhṛtaḥ paramarṣiṇā prajāpatisutenātha bhṛguṇā lokabhāvanaḥ 32 atikāyaḥ sa tejasvī lokasāra vinirmitaḥ jajñe śailaguruḥ prāṃśur mahimnā prathitaḥ prabhuḥ nityam udvijate cāsya tejasā pākaśāsanaḥ 33 tena vajreṇa bhagavān mantrayuktena bhārata bhṛśaṃ krodhaviṣṛṣṭena brahmatejo bhavena ca daityadānava vīrāṇāṃ jaghāna navatīr nava 34 atha kāle vyatikrante mahaty atibhayaṃ kare anāvṛṣṭir anuprāptā rājan dvādaśa vārṣikī 35 tasyāṃ dvādaśa vārṣikyām anāvṛṣṭyāṃ maharṣayaḥ vṛttyarthaṃ prādravan rājan kṣudhārtāḥ sārvato diśam 36 digbhyas tān pradrutān dṛṣṭvā muniḥ sārasvatas tadā gamanāya matiṃ cakre taṃ provāca sarasvatī 37 na gantavyam itaḥ putra tavāhāram ahaṃ sadā dāsyāmi matsyapravarān uṣyatām iha bhārata 38 ity uktas tarpayām āsa sa pitṝn devatās tathā āhāram akaron nityaṃ prāṇān vedāṃś ca dhārayan 39 atha tasyām atītāyām anāvṛṣṭyāṃ maharṣayaḥ anyonyaṃ paripapracchuḥ punaḥ svādhyāyakāraṇāt 40 teṣāṃ kṣudhā parītānāṃ naṣṭā vedā vidhāvatām sarveṣām eva rājendr ana kaś cit pratibhānavān 41 atha kaś cid ṛṣis teṣāṃ sārasvatam upeyivān kurvāṇaṃ saṃśid ātmānaṃ svādhyāyam ṛṣisattamam 42 sa gatvācaṣṭa tebhyaś ca sārasvatam atiprabham svādhyāyam amaraprakhyaṃ kurvāṇaṃ vijane jane 43 tataḥ sarve samājagmus tatra rājan maharṣayaḥ sārasvataṃ muniśreṣṭham idam ūcuḥ samāgatāḥ 44 asmān adhyāpayasveti tanovāca tato muniḥ śiṣyatvam upagacchadhvaṃ vidhivad bho mamety uta 45 tato 'bravīd ṛṣigaṇo bālas tvam asi putraka sa tān āha na me dharmo naśyed iti punar munīn 46 yo hy adharmeṇa vibrūyād gṛhṇīyād vāpy adharmataḥ mriyatāṃ tāv ubhau kṣipraṃ syātāṃ vā vairiṇāv ubhau 47 na hāyanair na palitair na vittena na bandhubhiḥ ṛṣayaś cakrire dharmaṃ yo 'nūcānaḥ sa no mahān 48 etac chrutvā vacas tasya munayas te vidhānataḥ tasmād vedān anuprāpya punar dharmaṃ pracakrire 49 ṣaṣṭir munisahasrāṇi śiṣyatvaṃ pratipedire sārasvatasya viprarṣer veda svādhyāyakāraṇāt 50 muṣṭiṃ muṣṭiṃ tataḥ sarve darbhāṇāṃ te 'bhyupāharan tasyāsanārthaṃ viprarṣer bālasyāpi vaśe sthitāḥ 51 tatrāpi dattvā vasu rauhiṇeyo; mahābalaḥ keśava pūrvajo 'tha jagāma tīrthaṃ muditaḥ krameṇa; khyātaṃ mahad vṛddhakanyā sma yatra |