|
1
[धृ] सुथुष्करम इथं कर्मकृतं भीमेन संजय येन कर्णॊ महाबाहू रदॊपस्दे निपातितः 2 कर्णॊ हय एकॊ रणे हन्ता सृञ्जयान पाण्डवैः सह इति थुर्यॊधनः सूत पराब्रवीन मां मुहुर मुहुः 3 पराजितं तु राधेयं थृष्ट्वा भीमेन संयुगे ततः परं किम अकरॊत पुत्रॊ थुर्यॊधनॊ मम 4 [स] विभ्रान्तं परेक्ष्य राधेयं सूतपुत्रं महाहवे महत्या सेनया राजन सॊथर्यान समभाषत 5 शीघ्रं गच्छत भथ्रं वॊ राधेयं परिरक्षत भीमसेनभयागाधे मज्जन्तं वयसनार्णवे 6 ते तु राज्ञः समाथिष्टा भीमसेनजिघांसवः अभ्यवर्तन्त संक्रुथ्धाः पतंगा इव पावकम 7 शरुतायुर थुर्धरः करादॊ विवित्सुर विकटः समः निषङ्गी कवची पाशी तदा नन्थॊपनन्थकौ 8 थुष्प्रधर्षः सुबाहुश च वातवेगसुवर्चसौ धनुर गराहॊ थुर्मथश च तदा सत्त्वसमः सहः 9 एते रदैः परिवृता वीर्यवन्तॊ महाबलाः भीमसेनं समासाथ्य समन्तात पर्यवारयन ते वयमुञ्चञ शरव्रातान नाना लिङ्गान समन्ततः 10 स तैर अभ्यर्थ्यमानस तु भीमसेनॊ महाबलः तेषाम आपततां कषिप्रं सुतानां ते नराधिप रदैः पञ्चाशता सार्धं पञ्चाशन नयहनथ रदान 11 विवित्सॊस तु ततः करुथ्धॊ भल्लेनापाहरच छिरः सकुण्डल शिरस तराणं पूर्णचन्थ्रॊपमं तथा भीमेन च महाराज स पपात हतॊ भुवि 12 तं थृष्ट्वा निहतं शूरं भरातरः सर्वतः परभॊ अब्भ्यथ्रवन्त समरे भीमं भीमपराक्रमम 13 ततॊ ऽपराभ्यां भल्लाभ्यां पुत्रयॊस ते महाहवे जहार समरे पराणान भीमॊ भीमपराक्रमः 14 तौ धराम अन्वपथ्येतां वातरुग्णाव इव थरुमौ विकटश च समश चॊभौ थेवगर्भसमौ नृप 15 ततस तु तवरितॊ भीमः करादं निन्ये यमक्षयम नाराचेन सुतीक्ष्णेन स हतॊ नयपतथ भुवि 16 हाहाकारस ततस तीव्रः संबभूव जनेश्वर वध्यमानेषु ते राजंस तथा पुत्रेषु धन्विषु 17 तेषां संलुलिते सैन्ये भीमसेनॊ महाबलः नन्थॊपनन्थौ समरे परापयथ यमसाथनम 18 ततस ते पराथ्रवन भीताः पुत्रास ते विह्वली कृताः भीमसेनं रणे थृष्ट्वा कालान्तकयमॊपमम 19 पुत्रांस ते निहतान थृष्ट्वा सूतपुत्रॊ महामनाः हंसवर्णान हयान भूयः पराहिणॊथ यत्र पाण्डवः 20 ते परेषिता महाराज मथ्रराजेन वाजिनः भीमसेनरदं पराप्य समसज्जन्त वेगिताः 21 स संनिपातस तुमुलॊ घॊररूपॊ विशां पते आसीथ रौथ्रॊ महाराज कर्ण पाण्डवयॊर मृधे 22 थृष्ट्वा मम महाराज तौ समेतौ महारदौ आसीथ बुथ्धिः कदं नूनम एतथ अथ्य भविष्यति 23 ततॊ मुहूर्ताथ राजेन्थ्र नातिकृच्छ्राथ धसन्न इव विरदं भीमकर्माणं भीमं कर्णश चकार ह 24 विरदॊ भरतश्रेष्ठः परहसन्न अनिलॊपमः गथाहस्तॊ महाबाहुर अपतत सयन्थनॊत्तमात 25 नागान सप्तशतान राजान्न ईष थन्तान परहारिणः वयधमत सहसा भीमः करुथ्ध रूपाः परंतपः 26 थन्तवेष्टेषु नेत्रेषु कम्भेषु स कटेषु च मर्मस्व अपि च मर्मज्ञॊ निनथन वयधमथ भृशम 27 ततस ते पराथ्रवन भीताः परतीपं परहिताः पुनः महामात्रैस तम आवव्रुर मेघा इव थिवाकरम 28 तान स सप्तशतान नागान सारॊहायुध केतनान भूमिष्ठॊ गथया जघ्ने शरन मेघान इवानिलः 29 ततः सुबल पुत्रस्य नागान अतिबलान पुनः पॊदयाम आस कौन्तेयॊ थवापञ्चाशतम आहवे 30 तदा रदशतं साग्रं पत्तींश च शतशॊ ऽपरान नयहनत पाण्डवॊ युथ्धे तापयंस तव वाहिनीम 31 परताप्यमानं सूर्येण भीमेन च महात्मना तव सैन्यं संच्चुकॊच चर्म वह्नि गतं यदा 32 ते भीम भयसंत्रस्तास तावका भरतर्षभ विहाय समरे भीमं थुथ्रुवुर वै थिशॊ थश 33 रदाः पञ्चशताश चान्ये हराथिनश चर्म वर्मिणः भीमम अभ्यथ्रवंस तूर्णं शरपूगैः समन्ततः 34 तान ससूत रदान सर्वान सपताका धवजायुधान पॊदयाम आस गथया भीमॊ विष्णुर इवासुरान 35 ततः शकुनिनिर्थिष्टाः साथिनः शूर संमताः तरिसाहस्रा ययुर भीमं शक्त्यृष्टि परासपाणयः 36 तान परत्युथ्गम्य यवनान अश्वारॊहान वरारिहा विचरन विविधान मार्गान घातयाम आस पॊदयन 37 तेषाम आसीन महाञ शब्थस ताडितानां च सार्वशः असिभिश छिथ्यमानानां नडानाम इव भारत 38 एवं सुबल पुत्रस्य तरिसाहस्रान हयॊत्तमान हत्वान्यं रदम आस्दाय करुथ्धॊ राधेयम अभ्ययात 39 कर्णॊ ऽपि समरे राजन धर्मपुत्रम अरिंथमम शरैः परच्छाथयाम आस सारदिं चाप्य अपातयत 40 ततः संम्प्रथ्रुतं संख्ये रदं थृष्ट्वा महारदः अन्वधावत किरन बाणैः कङ्कपत्रैर अजिह्मगैः 41 राजानम अभि धावन्तं शरैर आवृत्य रॊथसी करुथ्धः परच्छाथयाम आस शरजालेन मारुतिः 42 संनिवृत्तस ततस तूर्णं राधेयः शत्रुकर्शनः भीमं परच्छाथयाम आस समन्तान निशितैः शरैः 43 भीमसेनरदव्यग्रं कर्णं भारत सात्यकिः अभ्यर्थयथ अमेयात्मा पार्ष्णिग्रहणकारणात अभ्यवर्तत कर्णस तम अर्थितॊ ऽपि शरैर भृशम 44 ताव अन्यॊन्यं समासाथ्य वृषाभौ सर्वधन्विनाम विसृजन्तौ शरांश चित्रान विभ्राजेतां मनस्विनौ 45 ताभ्यां वियति राजेन्थ्र विततं भीमथर्शनम करौञ्चपृष्ठारुणं रौथ्रं बाणजालं वयथृश्यत 46 नैव सूर्यप्रभां खं वा न थिशः परथिशः कुतः पराज्ञासिष्म वयं ताभ्यां शरैर मुक्तैः सहस्रशः 47 मध्याह्ने तपतॊ राजन भास्करस्य महाप्रभाः हृताः सर्वाः शरौघैस तैः कर्णम आधवयॊस तथा 48 सौबलं कृतवर्माणं थरौणिम आधिरदिं कृपम संसक्तान पाण्डवैर थृष्ट्वा निवृत्ताः कुरवः पुनः 49 तेषाम आपततां शब्थस तीव्र आसीथ विशां पते उथ्धूतानां यदा वृष्ट्या सागराणां भयावहः 50 ते सेने भृशसंविग्ने थृष्ट्वान्यॊन्यं महारणे हर्षेण महता युक्ते परिगृह्य परस्परम 51 ततः परववृते युथ्धं मध्यं पराप्ते थिवाकरे याथृशं न कथाचिथ धि थृष्टपूर्वं न च शरुतम 52 बलौघस तु समासाथ्य बलौघं सहसा रणे उपासर्पत वेगेन जलौघ इव सागरम 53 आसीन निनाथः सुमहान बलौघानां परस्परम गर्जतां सागरौघाणां यदा सयान निस्वनॊ महान 54 ते तु सेने समासाथ्य वेगवत्यौ परस्परम एकीभावम अनुप्राप्ते नथ्याव इव समागमे 55 ततः परववृते युथ्धं घॊररूपं विशां पते कुरूणां पाण्डवानां च लिप्सतां सुमहथ यशः 56 कुरूणां गर्जतां तत्र अविच्छेथ कृता गिरः शरूयन्ते विविधा राजन नामान्य उथ्थिश्य भारत 57 यस्य यथ धि रणे नयङ्गं पितृतॊ मातृतॊ ऽपि वा कर्मतः शीलतॊ वापि स तच छरावयते युधि 58 तान थृष्ट्वा समरे शूरांस तर्जयानान परस्परम अब्भवन मे मती राजन्न एषाम अस्तीति जीवितम 59 तेषां थृष्ट्वा तु करुथ्धानां वपूंष्य अमिततेजसाम अभवन मे भयं तीव्रं कदम एतथ भविष्यति 60 ततस ते पाण्डवा राजन कौरवाश च महारदाः ततक्षुः सायकैस तीक्ष्णैर निघ्नन्तॊ हि परस्परम |
1
[dhṛ] suduṣkaram idaṃ karmakṛtaṃ bhīmena saṃjaya yena karṇo mahābāhū rathopasthe nipātitaḥ 2 karṇo hy eko raṇe hantā sṛñjayān pāṇḍavaiḥ saha iti duryodhanaḥ sūta prābravīn māṃ muhur muhuḥ 3 parājitaṃ tu rādheyaṃ dṛṣṭvā bhīmena saṃyuge tataḥ paraṃ kim akarot putro duryodhano mama 4 [s] vibhrāntaṃ prekṣya rādheyaṃ sūtaputraṃ mahāhave mahatyā senayā rājan sodaryān samabhāṣata 5 śīghraṃ gacchata bhadraṃ vo rādheyaṃ parirakṣata bhīmasenabhayāgādhe majjantaṃ vyasanārṇave 6 te tu rājñaḥ samādiṣṭā bhīmasenajighāṃsavaḥ abhyavartanta saṃkruddhāḥ pataṃgā iva pāvakam 7 śrutāyur durdharaḥ krātho vivitsur vikaṭaḥ samaḥ niṣaṅgī kavacī pāśī tathā nandopanandakau 8 duṣpradharṣaḥ subāhuś ca vātavegasuvarcasau dhanur grāho durmadaś ca tathā sattvasamaḥ sahaḥ 9 ete rathaiḥ parivṛtā vīryavanto mahābalāḥ bhīmasenaṃ samāsādya samantāt paryavārayan te vyamuñcañ śaravrātān nānā liṅgān samantataḥ 10 sa tair abhyardyamānas tu bhīmaseno mahābalaḥ teṣām āpatatāṃ kṣipraṃ sutānāṃ te narādhipa rathaiḥ pañcāśatā sārdhaṃ pañcāśan nyahanad rathān 11 vivitsos tu tataḥ kruddho bhallenāpāharac chiraḥ sakuṇḍala śiras trāṇaṃ pūrṇacandropamaṃ tadā bhīmena ca mahārāja sa papāta hato bhuvi 12 taṃ dṛṣṭvā nihataṃ śūraṃ bhrātaraḥ sarvataḥ prabho abbhyadravanta samare bhīmaṃ bhīmaparākramam 13 tato 'parābhyāṃ bhallābhyāṃ putrayos te mahāhave jahāra samare prāṇān bhīmo bhīmaparākramaḥ 14 tau dharām anvapadyetāṃ vātarugṇāv iva drumau vikaṭaś ca samaś cobhau devagarbhasamau nṛpa 15 tatas tu tvarito bhīmaḥ krāthaṃ ninye yamakṣayam nārācena sutīkṣṇena sa hato nyapatad bhuvi 16 hāhākāras tatas tīvraḥ saṃbabhūva janeśvara vadhyamāneṣu te rājaṃs tadā putreṣu dhanviṣu 17 teṣāṃ saṃlulite sainye bhīmaseno mahābalaḥ nandopanandau samare prāpayad yamasādanam 18 tatas te prādravan bhītāḥ putrās te vihvalī kṛtāḥ bhīmasenaṃ raṇe dṛṣṭvā kālāntakayamopamam 19 putrāṃs te nihatān dṛṣṭvā sūtaputro mahāmanāḥ haṃsavarṇān hayān bhūyaḥ prāhiṇod yatra pāṇḍavaḥ 20 te preṣitā mahārāja madrarājena vājinaḥ bhīmasenarathaṃ prāpya samasajjanta vegitāḥ 21 sa saṃnipātas tumulo ghorarūpo viśāṃ pate āsīd raudro mahārāja karṇa pāṇḍavayor mṛdhe 22 dṛṣṭvā mama mahārāja tau sametau mahārathau āsīd buddhiḥ kathaṃ nūnam etad adya bhaviṣyati 23 tato muhūrtād rājendra nātikṛcchrād dhasann iva virathaṃ bhīmakarmāṇaṃ bhīmaṃ karṇaś cakāra ha 24 viratho bharataśreṣṭhaḥ prahasann anilopamaḥ gadāhasto mahābāhur apatat syandanottamāt 25 nāgān saptaśatān rājānn īṣa dantān prahāriṇaḥ vyadhamat sahasā bhīmaḥ kruddha rūpāḥ paraṃtapaḥ 26 dantaveṣṭeṣu netreṣu kambheṣu sa kaṭeṣu ca marmasv api ca marmajño ninadan vyadhamad bhṛśam 27 tatas te prādravan bhītāḥ pratīpaṃ prahitāḥ punaḥ mahāmātrais tam āvavrur meghā iva divākaram 28 tān sa saptaśatān nāgān sārohāyudha ketanān bhūmiṣṭho gadayā jaghne śaran meghān ivānilaḥ 29 tataḥ subala putrasya nāgān atibalān punaḥ pothayām āsa kaunteyo dvāpañcāśatam āhave 30 tathā rathaśataṃ sāgraṃ pattīṃś ca śataśo 'parān nyahanat pāṇḍavo yuddhe tāpayaṃs tava vāhinīm 31 pratāpyamānaṃ sūryeṇa bhīmena ca mahātmanā tava sainyaṃ saṃccukoca carma vahni gataṃ yathā 32 te bhīma bhayasaṃtrastās tāvakā bharatarṣabha vihāya samare bhīmaṃ dudruvur vai diśo daśa 33 rathāḥ pañcaśatāś cānye hrādinaś carma varmiṇaḥ bhīmam abhyadravaṃs tūrṇaṃ śarapūgaiḥ samantataḥ 34 tān sasūta rathān sarvān sapatākā dhvajāyudhān pothayām āsa gadayā bhīmo viṣṇur ivāsurān 35 tataḥ śakuninirdiṣṭāḥ sādinaḥ śūra saṃmatāḥ trisāhasrā yayur bhīmaṃ śaktyṛṣṭi prāsapāṇayaḥ 36 tān pratyudgamya yavanān aśvārohān varārihā vicaran vividhān mārgān ghātayām āsa pothayan 37 teṣām āsīn mahāñ śabdas tāḍitānāṃ ca sārvaśaḥ asibhiś chidyamānānāṃ naḍānām iva bhārata 38 evaṃ subala putrasya trisāhasrān hayottamān hatvānyaṃ ratham āsthāya kruddho rādheyam abhyayāt 39 karṇo 'pi samare rājan dharmaputram ariṃdamam śaraiḥ pracchādayām āsa sārathiṃ cāpy apātayat 40 tataḥ saṃmpradrutaṃ saṃkhye rathaṃ dṛṣṭvā mahārathaḥ anvadhāvat kiran bāṇaiḥ kaṅkapatrair ajihmagaiḥ 41 rājānam abhi dhāvantaṃ śarair āvṛtya rodasī kruddhaḥ pracchādayām āsa śarajālena mārutiḥ 42 saṃnivṛttas tatas tūrṇaṃ rādheyaḥ śatrukarśanaḥ bhīmaṃ pracchādayām āsa samantān niśitaiḥ śaraiḥ 43 bhīmasenarathavyagraṃ karṇaṃ bhārata sātyakiḥ abhyardayad ameyātmā pārṣṇigrahaṇakāraṇāt abhyavartata karṇas tam ardito 'pi śarair bhṛśam 44 tāv anyonyaṃ samāsādya vṛṣābhau sarvadhanvinām visṛjantau śarāṃś citrān vibhrājetāṃ manasvinau 45 tābhyāṃ viyati rājendra vitataṃ bhīmadarśanam krauñcapṛṣṭhāruṇaṃ raudraṃ bāṇajālaṃ vyadṛśyata 46 naiva sūryaprabhāṃ khaṃ vā na diśaḥ pradiśaḥ kutaḥ prājñāsiṣma vayaṃ tābhyāṃ śarair muktaiḥ sahasraśaḥ 47 madhyāhne tapato rājan bhāskarasya mahāprabhāḥ hṛtāḥ sarvāḥ śaraughais taiḥ karṇam ādhavayos tadā 48 saubalaṃ kṛtavarmāṇaṃ drauṇim ādhirathiṃ kṛpam saṃsaktān pāṇḍavair dṛṣṭvā nivṛttāḥ kuravaḥ punaḥ 49 teṣām āpatatāṃ śabdas tīvra āsīd viśāṃ pate uddhūtānāṃ yathā vṛṣṭyā sāgarāṇāṃ bhayāvahaḥ 50 te sene bhṛśasaṃvigne dṛṣṭvānyonyaṃ mahāraṇe harṣeṇa mahatā yukte parigṛhya parasparam 51 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ madhyaṃ prāpte divākare yādṛśaṃ na kadācid dhi dṛṣṭapūrvaṃ na ca śrutam 52 balaughas tu samāsādya balaughaṃ sahasā raṇe upāsarpata vegena jalaugha iva sāgaram 53 āsīn ninādaḥ sumahān balaughānāṃ parasparam garjatāṃ sāgaraughāṇāṃ yathā syān nisvano mahān 54 te tu sene samāsādya vegavatyau parasparam ekībhāvam anuprāpte nadyāv iva samāgame 55 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ ghorarūpaṃ viśāṃ pate kurūṇāṃ pāṇḍavānāṃ ca lipsatāṃ sumahad yaśaḥ 56 kurūṇāṃ garjatāṃ tatra aviccheda kṛtā giraḥ śrūyante vividhā rājan nāmāny uddiśya bhārata 57 yasya yad dhi raṇe nyaṅgaṃ pitṛto mātṛto 'pi vā karmataḥ śīlato vāpi sa tac chrāvayate yudhi 58 tān dṛṣṭvā samare śūrāṃs tarjayānān parasparam abbhavan me matī rājann eṣām astīti jīvitam 59 teṣāṃ dṛṣṭvā tu kruddhānāṃ vapūṃṣy amitatejasām abhavan me bhayaṃ tīvraṃ katham etad bhaviṣyati 60 tatas te pāṇḍavā rājan kauravāś ca mahārathāḥ tatakṣuḥ sāyakais tīkṣṇair nighnanto hi parasparam |