|
1
[स] अर्जुनस तु रणे शल्यं यतमानं महारदम छाथयाम आस समरे शरैः संनतपर्वभिः 2 सुशर्माणं कृपं चैव तरिभिस तरिभिर अविध्यत पराग्ज्यॊतिषं च समरे सैन्धवं च जयथ्रदम 3 चित्रसेनं विकर्णं च कृतवर्माणम एव च थुर्मर्षणं च राजेन्थ्र आवन्त्यौ च महारदौ 4 एकैकं तरिभिर आनर्छत कङ्कबर्हिण वाजितैः शरैर अतिरदॊ युथ्धे पीडयन वाहिनीं तव 5 जयथ्रदॊ रणे पार्दं भित्त्वा भारत सायकैः भीमं विव्याध तरसा चित्रसेन रदे सदितः 6 शल्यश च समरे जिष्णुं कृपश च रदिनां वरः विव्यधाते महाबाहुं बहुधा मर्मभेथिभिः 7 चित्रसेनाथयश चैव पुत्रास तव विशां पते पञ्चभिः पञ्चभिस तूर्णं संयुगे निशितैः शरैः आजघ्नुर अर्जुनं संख्ये भीमसेनं च मारिष 8 तौ तत्र रदिनां शरेष्ठौ कौन्तेयौ भरतर्षभौ अपीडयेतां समरे तरिगर्तानां महथ बलम 9 सुशर्मापि रणे पार्दं विथ्ध्वा बहुभिर आयसैः ननाथ बलवन नाथं नाथयन वै नभस्तलम 10 अन्ये च रदिनः शूरा भीमसेनधनंजयौ विव्यधुर निशितैर बाणै रुक्मपुङ्खैर अजिह्मगैः 11 तेषां तु रदिनां मध्ये कौन्तेयौ रदिनां वरौ करीडमानौ रदॊथारौ चित्ररूपौ वयरॊचताम आमिषेप्सू गवां मध्ये सिंहाव इव बलॊत्कटौ 12 छित्त्वा धनूंषि वीराणां शरांश च बहुधा रणे पातयाम आसतुर वीरौ शिरांसि शतशॊ नृणाम 13 रदाश च बहवॊ भग्ना हयाश च शतशॊ हताः गजाश च स गजारॊहाः पेतुर उर्व्यां महामृधे 14 रदिनः साथिनश चैव तत्र तत्र निसूथिताः थृश्यन्ते बहुधा राजन वेष्टमानाः समन्ततः 15 हतैर गजपथात्य ओघैर वाजिभिश च निसूथितैः रदैश च बहुधा भग्नैः समास्तीर्यत मेथिनी 16 छत्रैश च बहुधा छिन्नैर धवजैश च विनिपातितैः अङ्कुशैर अपविथ्धैश च परिस्तॊमैश च भारत 17 केयूरैर अङ्गथैर हारै राङ्कवैर मृथितैस तदा उष्णीषैर अपविथ्धैश च चामरव्यजनैर अपि 18 तत्र तत्रापविथ्धैश च बाहुभिश चन्थनॊक्षितैः ऊरुभिश च नरेन्थ्राणां समास्तीर्यत मेथिनी 19 तत्राथ्भुतम अपश्याम रणे पार्दस्य विक्रमम शरैः संवार्य तान वीरान निजघान बलं तव 20 पुत्रस तु तव तं थृष्ट्वा भीमार्जुनसमागमम गाङ्गेयस्य रदाभ्याशम उपजग्मे महाभये 21 कृपश च कृतवर्मा च सैन्धवश च जयथ्रदः विन्थानुविन्थाव आवन्त्याव आजग्मुः संयुगं तथा 22 ततॊ भीमॊ महेष्वासः फल्गुनश च महारदः कौरवाणां चमूं घॊरां भृशं थुथ्रुवतू रणे 23 ततॊ बर्हिणवाजानाम अयुतान्य अर्बुथानि च धनंजयरदे तूर्णं पातयन्ति सम संयुगे 24 ततस ताञ शरजालेन संनिवार्य महारदान पार्दः समन्तात समरे परेषयाम आस मृत्यवे 25 शल्यस तु समरे जिष्णुं करीडन्न इव महारदः आजघानॊरसि करुथ्धॊ भल्लैः संनतपर्वभिः 26 तस्य पार्दॊ धनुश छित्त्वा हस्तावापं च पञ्चभिः अदैनं सायकैस तीक्ष्णैर भृशं विव्याध मर्मणि 27 अदान्यथ धनुर आथाय समरे भर साधनम मथ्रेश्वरॊ रणे जिष्णुं ताडयाम आस रॊषितः 28 तरिभिः शरैर महाराज वासुथेवं च पञ्चभिः भीमसेनं च नवभिर बाह्वॊर उरसि चार्पयत 29 ततॊ थरॊणॊ महाराज मागधश च महारदः थुर्यॊधन समाथिष्टौ तं थेशम उपजग्मतुः 30 यत्र पार्दॊ महाराज भीमसेनश च पाण्डवः कौरव्यस्य महासेनां जघ्नतुस तौ महारदौ 31 जयत्सेनस तु समरे भीमं भीमायुधं युवा विव्याध निशितैर बाणैर अष्टभिर भरतर्षभ 32 तं भीमॊ थशभिर विथ्ध्वा पुनर विव्याध सप्तभिः सारदिं चास्य भल्लेन रदनीडाथ अपाहरत 33 उथ्भ्रान्तैस तुरगैः सॊ ऽत थरवमाणैः समन्ततः मागधॊ ऽपहृतॊ राजा सर्वसैन्यस्य पश्यतः 34 थरॊणस तु विवरं लब्ध्वा भीमसेनं शिलीमुखैः विव्याध बाणैः सुशितैः पञ्चषष्ट्या तम आयसैः 35 तं भीमः समरश्लाघी गुरुं पितृसमं रणे विव्याध नवभिर भल्लैस तदा षष्ट्या च भारत 36 अर्जुनस तु सुशर्माणं विथ्ध्वा बहुभिर आयसैः वयधमत तस्य तत सैन्यं महाभ्राणि यदानिलः 37 ततॊ भीष्मश च राजा च सौबलश च बृहथ्बलः अभ्यथ्रवन्त संक्रुथ्धा भीमसेनधनंजयौ 38 तदैव पाण्डवाः शूरा धृष्टथ्युम्नश च पार्षतः अभ्यथ्रवन रणे भीष्मं वयाथितास्यम इवान्तकम 39 शिखण्डी तु समासाथ्य भारतानां पितामहम अभ्यथ्रवत संहृष्टॊ भयं तयक्त्वा यतव्रतम 40 युधिष्ठिर मुखाः पार्दाः पुरस्कृत्य शिखण्डिनम अयॊधयन रणे भीष्मं संहता सह सृञ्जयैः 41 तदैव तावकाः सर्वे पुरस्कृत्य यतव्रतम शिखण्डिप्रमुखान पार्दान यॊधयन्ति सम संयुगे 42 ततः परववृते युथ्धं कौरवाणां भयावहम तत्र पाण्डुसुतैः सार्धं भीष्मस्य विजयं परति 43 तावकानां रणे भीष्मॊ गलह आसीथ विशां पते तत्र हि थयूतम आयातं विजयायेतराय वा 44 धृष्टथ्युम्नॊ महाराज सर्वसैन्यान्य अचॊथयत अभिथ्रवत गाङ्गेयं मा भैष्ट नरसत्तमाः 45 सेनापतिवचः शरुत्वा पाण्डवानां वरूदिनी भीष्मम एवाभ्ययात तूर्णं पराणांस तयक्त्वा महाहवे 46 भीष्मॊ ऽपि रदिनां शरेष्ठः परतिजग्राह तां चमूम आपतन्तीं महाराज वेलाम इव महॊथधिः |
1
[s] arjunas tu raṇe śalyaṃ yatamānaṃ mahāratham chādayām āsa samare śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 2 suśarmāṇaṃ kṛpaṃ caiva tribhis tribhir avidhyata prāgjyotiṣaṃ ca samare saindhavaṃ ca jayadratham 3 citrasenaṃ vikarṇaṃ ca kṛtavarmāṇam eva ca durmarṣaṇaṃ ca rājendra āvantyau ca mahārathau 4 ekaikaṃ tribhir ānarchat kaṅkabarhiṇa vājitaiḥ śarair atiratho yuddhe pīḍayan vāhinīṃ tava 5 jayadratho raṇe pārthaṃ bhittvā bhārata sāyakaiḥ bhīmaṃ vivyādha tarasā citrasena rathe sthitaḥ 6 śalyaś ca samare jiṣṇuṃ kṛpaś ca rathināṃ varaḥ vivyadhāte mahābāhuṃ bahudhā marmabhedibhiḥ 7 citrasenādayaś caiva putrās tava viśāṃ pate pañcabhiḥ pañcabhis tūrṇaṃ saṃyuge niśitaiḥ śaraiḥ ājaghnur arjunaṃ saṃkhye bhīmasenaṃ ca māriṣa 8 tau tatra rathināṃ śreṣṭhau kaunteyau bharatarṣabhau apīḍayetāṃ samare trigartānāṃ mahad balam 9 suśarmāpi raṇe pārthaṃ viddhvā bahubhir āyasaiḥ nanāda balavan nādaṃ nādayan vai nabhastalam 10 anye ca rathinaḥ śūrā bhīmasenadhanaṃjayau vivyadhur niśitair bāṇai rukmapuṅkhair ajihmagaiḥ 11 teṣāṃ tu rathināṃ madhye kaunteyau rathināṃ varau krīḍamānau rathodārau citrarūpau vyarocatām āmiṣepsū gavāṃ madhye siṃhāv iva balotkaṭau 12 chittvā dhanūṃṣi vīrāṇāṃ śarāṃś ca bahudhā raṇe pātayām āsatur vīrau śirāṃsi śataśo nṛṇām 13 rathāś ca bahavo bhagnā hayāś ca śataśo hatāḥ gajāś ca sa gajārohāḥ petur urvyāṃ mahāmṛdhe 14 rathinaḥ sādinaś caiva tatra tatra nisūditāḥ dṛśyante bahudhā rājan veṣṭamānāḥ samantataḥ 15 hatair gajapadāty oghair vājibhiś ca nisūditaiḥ rathaiś ca bahudhā bhagnaiḥ samāstīryata medinī 16 chatraiś ca bahudhā chinnair dhvajaiś ca vinipātitaiḥ aṅkuśair apaviddhaiś ca paristomaiś ca bhārata 17 keyūrair aṅgadair hārai rāṅkavair mṛditais tathā uṣṇīṣair apaviddhaiś ca cāmaravyajanair api 18 tatra tatrāpaviddhaiś ca bāhubhiś candanokṣitaiḥ ūrubhiś ca narendrāṇāṃ samāstīryata medinī 19 tatrādbhutam apaśyāma raṇe pārthasya vikramam śaraiḥ saṃvārya tān vīrān nijaghāna balaṃ tava 20 putras tu tava taṃ dṛṣṭvā bhīmārjunasamāgamam gāṅgeyasya rathābhyāśam upajagme mahābhaye 21 kṛpaś ca kṛtavarmā ca saindhavaś ca jayadrathaḥ vindānuvindāv āvantyāv ājagmuḥ saṃyugaṃ tadā 22 tato bhīmo maheṣvāsaḥ phalgunaś ca mahārathaḥ kauravāṇāṃ camūṃ ghorāṃ bhṛśaṃ dudruvatū raṇe 23 tato barhiṇavājānām ayutāny arbudāni ca dhanaṃjayarathe tūrṇaṃ pātayanti sma saṃyuge 24 tatas tāñ śarajālena saṃnivārya mahārathān pārthaḥ samantāt samare preṣayām āsa mṛtyave 25 śalyas tu samare jiṣṇuṃ krīḍann iva mahārathaḥ ājaghānorasi kruddho bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ 26 tasya pārtho dhanuś chittvā hastāvāpaṃ ca pañcabhiḥ athainaṃ sāyakais tīkṣṇair bhṛśaṃ vivyādha marmaṇi 27 athānyad dhanur ādāya samare bhara sādhanam madreśvaro raṇe jiṣṇuṃ tāḍayām āsa roṣitaḥ 28 tribhiḥ śarair mahārāja vāsudevaṃ ca pañcabhiḥ bhīmasenaṃ ca navabhir bāhvor urasi cārpayat 29 tato droṇo mahārāja māgadhaś ca mahārathaḥ duryodhana samādiṣṭau taṃ deśam upajagmatuḥ 30 yatra pārtho mahārāja bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ kauravyasya mahāsenāṃ jaghnatus tau mahārathau 31 jayatsenas tu samare bhīmaṃ bhīmāyudhaṃ yuvā vivyādha niśitair bāṇair aṣṭabhir bharatarṣabha 32 taṃ bhīmo daśabhir viddhvā punar vivyādha saptabhiḥ sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat 33 udbhrāntais turagaiḥ so 'ta dravamāṇaiḥ samantataḥ māgadho 'pahṛto rājā sarvasainyasya paśyataḥ 34 droṇas tu vivaraṃ labdhvā bhīmasenaṃ śilīmukhaiḥ vivyādha bāṇaiḥ suśitaiḥ pañcaṣaṣṭyā tam āyasaiḥ 35 taṃ bhīmaḥ samaraślāghī guruṃ pitṛsamaṃ raṇe vivyādha navabhir bhallais tathā ṣaṣṭyā ca bhārata 36 arjunas tu suśarmāṇaṃ viddhvā bahubhir āyasaiḥ vyadhamat tasya tat sainyaṃ mahābhrāṇi yathānilaḥ 37 tato bhīṣmaś ca rājā ca saubalaś ca bṛhadbalaḥ abhyadravanta saṃkruddhā bhīmasenadhanaṃjayau 38 tathaiva pāṇḍavāḥ śūrā dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ abhyadravan raṇe bhīṣmaṃ vyāditāsyam ivāntakam 39 śikhaṇḍī tu samāsādya bhāratānāṃ pitāmaham abhyadravata saṃhṛṣṭo bhayaṃ tyaktvā yatavratam 40 yudhiṣṭhira mukhāḥ pārthāḥ puraskṛtya śikhaṇḍinam ayodhayan raṇe bhīṣmaṃ saṃhatā saha sṛñjayaiḥ 41 tathaiva tāvakāḥ sarve puraskṛtya yatavratam śikhaṇḍipramukhān pārthān yodhayanti sma saṃyuge 42 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ kauravāṇāṃ bhayāvaham tatra pāṇḍusutaiḥ sārdhaṃ bhīṣmasya vijayaṃ prati 43 tāvakānāṃ raṇe bhīṣmo glaha āsīd viśāṃ pate tatra hi dyūtam āyātaṃ vijayāyetarāya vā 44 dhṛṣṭadyumno mahārāja sarvasainyāny acodayat abhidravata gāṅgeyaṃ mā bhaiṣṭa narasattamāḥ 45 senāpativacaḥ śrutvā pāṇḍavānāṃ varūthinī bhīṣmam evābhyayāt tūrṇaṃ prāṇāṃs tyaktvā mahāhave 46 bhīṣmo 'pi rathināṃ śreṣṭhaḥ pratijagrāha tāṃ camūm āpatantīṃ mahārāja velām iva mahodadhiḥ |