|
1
संजय उवाच ततः पिता तव करुथ्धॊ निशितैः सायकॊत्तमैः आजघान रणे पार्दान सहसेनान समन्ततः 2 भीमं थवाथशभिर विथ्ध्वा सात्यकिं नवभिः शरैः नकुलं च तरिभिर बाणैः सहथेवं च सप्तभिः 3 युधिष्ठिरं थवाथशभिर बाह्वॊर उरसि चार्पयत धृष्टथ्युम्नं ततॊ विथ्ध्वा विननाथ महाबलः 4 तं थवाथशार्धैर नकुलॊ माधवश च तरिभिः शरैः धृष्टथ्युम्नश च सप्तत्या भीमसेनश च पञ्चभिः युधिष्ठिरॊ थवाथशभिः परत्यविध्यत पितामहम 5 थरॊणस तु सात्यकिं विथ्ध्वा भीमसेनम अविध्यत एकैकं पञ्चभिर बाणैर यमथण्डॊपमैः शितैः 6 तौ च तं परत्यविध्येतां तरिभिस तरिभिर अजिह्मगैः तॊत्त्रैर इव महानागं थरॊणं बराह्मणपुंगवम 7 सौवीराः कितवाः पराच्याः परतीच्यॊथीच्यमालवाः अभीषाहाः शूरसेनाः शिबयॊ ऽद वसातयः संग्रामे नाजहुर भीष्मं वध्यमानाः शितैः शरैः 8 तदैवान्ये वध्यमानाः पाण्डवेयैर महात्मभिः पाण्डवान अभ्यवर्तन्त विविधायुधपाणयः तदैव पाण्डवा राजन परिवव्रुः पितामहम 9 स समन्तात परिवृतॊ रदौघैर अपराजितः गहने ऽगनिर इवॊत्सृष्टः परजज्वाल थहन परान 10 रदाग्न्यगारश चापार्चिर असिशक्तिगथेन्धनः शरस्फुलिङ्गॊ भीष्माग्निर थथाह कषत्रियर्षभान 11 सुवर्णपुङ्खैर इषुभिर गार्ध्रपक्षैः सुतेजनैः कर्णिनालीकनाराचैश छाथयाम आस तथ बलम 12 अपातयथ धवजांश चैव रदिनश च शितैः शरैः मुण्डतालवनानीव चकार स रदव्रजान 13 निर्मनुष्यान रदान राजन गजान अश्वांश च संयुगे अकरॊत स महाबाहुः सर्वशस्त्रभृतां वरः 14 तस्य जयातलनिर्घॊषं विस्फूर्जितम इवाशनेः निशम्य सर्वभूतानि समकम्पन्त भारत 15 अमॊघा हय अपतन बाणाः पितुस ते भरतर्षभ नासज्जन्त तनुत्रेषु भीष्मचापच्युताः शराः 16 हतवीरान रदान राजन संयुक्ताञ जवनैर हयैः अपश्याम महाराज हरियमाणान रणाजिरे 17 चेथिकाशिकरूषाणां सहस्राणि चतुर्थश महारदाः समाख्याताः कुलपुत्रास तनुत्यजः अपरावर्तिनः सर्वे सुवर्णविकृतध्वजाः 18 संग्रामे भीष्मम आसाथ्य वयाथितास्यम इवान्तकम निमग्नाः परलॊकाय स वाजिरदकुञ्जराः 19 भग्नाक्षॊपस्करान कांश चिथ भग्नचक्रांश च सर्वशः अपश्याम रदान राजञ शतशॊ ऽद सहस्रशः 20 सवरूदै रदैर भग्नै रदिभिश च निपातितैः शरैः सुकवचैश छिन्नैः पट्टिशैश च विशां पते 21 गथाभिर मुसलैश चैव निस्त्रिंशैश च शिलीमुखैः अनुकर्षैर उपासङ्गैश चक्रैर भग्नैश च मारिष 22 बाहुभिः कार्मुकैः खड्गैः शिरॊभिश च सकुण्डलैः तलत्रैर अङ्गुलित्रैश च धवजैश च विनिपातितैः चापैश च बहुधा छिन्नैः समास्तीर्यत मेथिनी 23 हतारॊहा गजा राजन हयाश च हतसाथिनः परिपेतुर थरुतं तत्र शतशॊ ऽद सहस्रशः 24 यतमानाश च ते वीरा थरवमाणान महारदान नाशक्नुवन वारयितुं भीष्मबाणप्रपीडितान 25 महेन्थ्रसमवीर्येण वध्यमाना महाचमूः अभज्यत महाराज न च थवौ सह धावतः 26 आविथ्धरदनागाश्वं पतितध्वजकूबरम अनीकं पाण्डुपुत्राणां हाहाभूतम अचेतनम 27 जघानात्र पिता पुत्रं पुत्रश च पितरं तदा परियं सखायं चाक्रन्थे सखा थैवबलात्कृतः 28 विमुच्य कवचान अन्ये पाण्डुपुत्रस्य सैनिकाः परकीर्य केशान धावन्तः परत्यथृश्यन्त भारत 29 तथ गॊकुलम इवॊथ्भ्रान्तम उथ्भ्रान्तरदकुञ्जरम थथृशे पाण्डुपुत्रस्य सैन्यम आर्तस्वरं तथा 30 परभज्यमानं सैन्यं तु थृष्ट्वा याथवनन्थनः उवाच पार्दं बीभत्सुं निगृह्य रदम उत्तमम 31 अयं स कालः संप्राप्तः पार्द यः काङ्क्षितस तव परहरास्मै नरव्याघ्र न चेन मॊहात परमुह्यसे 32 यत पुरा कदितं वीर तवया राज्ञां समागमे विराटनगरे पार्द संजयस्य समीपतः 33 भीष्मथ्रॊणमुखान सर्वान धार्तराष्ट्रस्य सैनिकान सानुबन्धान हनिष्यामि ये मां यॊत्स्यन्ति संयुगे 34 इति तत कुरु कौन्तेय सत्यं वाक्यम अरिंथम कषत्रधर्मम अनुस्मृत्य युध्यस्व भरतर्षभ 35 इत्य उक्तॊ वासुथेवेन तिर्यग्थृष्टिर अधॊमुखः अकाम इव बीभत्सुर इथं वचनम अब्रवीत 36 अवध्यानां वधं कृत्वा राज्यं वा नरकॊत्तरम थुःखानि वनवासे वा किं नु मे सुकृतं भवेत 37 चॊथयाश्वान यतॊ भीष्मः करिष्ये वचनं तव पातयिष्यामि थुर्धर्षं वृथ्धं कुरुपितामहम 38 ततॊ ऽशवान रजतप्रख्यांश चॊथयाम आस माधवः यतॊ भीष्मस ततॊ राजन थुष्प्रेक्ष्यॊ रश्मिवान इव 39 ततस तत पुनर आवृत्तं युधिष्ठिरबलं महत थृष्ट्वा पार्दं महाबाहुं भीष्मायॊथ्यन्तम आहवे 40 ततॊ भीष्मः कुरुश्रेष्ठः सिंहवथ विनथन मुहुः धनंजयरदं शीघ्रं शरवर्षैर अवाकिरत 41 कषणेन स रदस तस्य सहयः सहसारदिः शरवर्षेण महता न परज्ञायत किं चन 42 वासुथेवस तव असंभ्रान्तॊ धैर्यम आस्दाय सात्वतः चॊथयाम आस तान अश्वान वितुन्नान भीष्मसायकैः 43 ततः पार्दॊ धनुर गृह्य थिव्यं जलथनिस्वनम पातयाम आस भीष्मस्य धनुश छित्त्वा शितैः शरैः 44 स चछिन्नधन्वा कौरव्यः पुनर अन्यन महथ धनुः निमेषान्तरमात्रेण सज्यं चक्रे पिता तव 45 विचकर्ष ततॊ थॊर्भ्यां धनुर जलथनिस्वनम अदास्य तथ अपि करुथ्धश चिच्छेथ धनुर अर्जुनः 46 तस्य तत पूजयाम आस लाघवं शंतनॊः सुतः साधु पार्द महाबाहॊ साधु कुन्तीसुतेति च 47 समाभाष्यैनम अपरं परगृह्य रुचिरं धनुः मुमॊच समरे भीष्मः शरान पार्दरदं परति 48 अथर्शयथ वासुथेवॊ हययाने परं बलम मॊघान कुर्वञ शरांस तस्य मण्डलानि विथर्शयन 49 शुशुभाते नरव्याघ्रौ भीष्मपार्दौ शरक्षतौ गॊवृषाव इव संरब्धौ विषाणॊल्लिखिताङ्कितौ 50 वासुथेवस तु संप्रेक्ष्य पार्दस्य मृथुयुथ्धताम भीष्मं च शरवर्षाणि सृजन्तम अनिशं युधि 51 परतपन्तम इवाथित्यं मध्यम आसाथ्य सेनयॊः वरान वरान विनिघ्नन्तं पाण्डुपुत्रस्य सैनिकान 52 युगान्तम इव कुर्वाणं भीष्मं यौधिष्ठिरे बले नामृष्यत महाबाहुर माधवः परवीरहा 53 उत्सृज्य रजतप्रख्यान हयान पार्दस्य मारिष करुथ्धॊ नाम महायॊगी परचस्कन्थ महारदात अभिथुथ्राव भीष्मं स भुजप्रहरणॊ बली 54 परतॊथपाणिस तेजस्वी सिंहवथ विनथन मुहुः थारयन्न इव पथ्भ्यां स जगतीं जगतीश्वरः 55 करॊधताम्रेक्षणः कृष्णॊ जिघांसुर अमितथ्युतिः गरसन्न इव च चेतांसि तावकानां महाहवे 56 थृष्ट्वा माधवम आक्रन्थे भीष्मायॊथ्यन्तम आहवे हतॊ भीष्मॊ हतॊ भीष्म इति तत्र सम सैनिकाः करॊशन्तः पराथ्रवन सर्वे वासुथेवभयान नराः 57 पीतकौशेयसंवीतॊ मणिश्यामॊ जनार्थनः शुशुभे विथ्रवन भीष्मं विथ्युन्माली यदाम्बुथः 58 स सिंह इव मातङ्गं यूदर्षभ इवर्षभम अभिथुथ्राव तेजस्वी विनथन याथवर्षभः 59 तम आपतन्तं संप्रेक्ष्य पुण्डरीकाक्षम आहवे असंभ्रमं रणे भीष्मॊ विचकर्ष महथ धनुः उवाच चैनं गॊविन्थम असंभ्रान्तेन चेतसा 60 एह्य एहि पुण्डरीकाक्ष थेवथेव नमॊ ऽसतु ते माम अथ्य सात्वतश्रेष्ठ पातयस्व महाहवे 61 तवया हि थेव संग्रामे हतस्यापि ममानघ शरेय एव परं कृष्ण लॊके ऽमुष्मिन्न इहैव च संभावितॊ ऽसमि गॊविन्थ तरैलॊक्येनाथ्य संयुगे 62 अन्वग एव ततः पार्दस तम अनुथ्रुत्य केशवम निजग्राह महाबाहुर बाहुभ्याम परिगृह्य वै 63 निगृह्यमाणः पार्देन कृष्णॊ राजीवलॊचनः जगाम चैनम आथाय वेगेन पुरुषॊत्तमः 64 पार्दस तु विष्टभ्य बलाच चरणौ परवीरहा निजघ्राह हृषीकेशं कदं चिथ थशमे पथे 65 तत एनम उवाचार्तः करॊधपर्याकुलेक्षणम निःश्वसन्तं यदा नागम अर्जुनः परवीरहा 66 निवर्तस्व महाबाहॊ नानृतं कर्तुम अर्हसि यत तवया कदितं पूर्वं न यॊत्स्यामीति केशव 67 मिद्यावाथीति लॊकस तवां कदयिष्यति माधव ममैष भारः सर्वॊ हि हनिष्यामि यतव्रतम 68 शपे माधव सख्येन सत्येन सुकृतेन च अन्तं यदा गमिष्यामि शत्रूणां शत्रुकर्शन 69 अथ्यैव पश्य थुर्धर्षं पात्यमानं महाव्रतम तारापतिम इवापूर्णम अन्तकाले यथृच्छया 70 माधवस तु वचः शरुत्वा फल्गुनस्य महात्मनः न किं चिथ उक्त्वा सक्रॊध आरुरॊह रदं पुनः 71 तौ रदस्दौ नरव्याघ्रौ भीष्मः शांतनवः पुनः ववर्ष शरवर्षेण मेघॊ वृष्ट्या यदाचलौ 72 पराणांश चाथत्त यॊधानां पिता थेवव्रतस तव गभस्तिभिर इवाथित्यस तेजांसि शिशिरात्यये 73 यदा कुरूणां सैन्यानि बभञ्ज युधि पाण्डवः तदा पाण्डवसैन्यानि बभञ्ज युधि ते पिता 74 हतविथ्रुतसैन्यास तु निरुत्साहा विचेतसः निरीक्षितुं न शेकुस ते भीष्मम अप्रतिमं रणे मध्यं गतम इवाथित्यं परतपन्तं सवतेजसा 75 ते वध्यमाना भीष्मेण कालेनेव युगक्षये वीक्षां चक्रुर महाराज पाण्डवा भयपीडिताः 76 तरातारं नाध्यगच्छन्त गावः पङ्कगता इव पिपीलिका इव कषुण्णा थुर्बला बलिना रणे 77 महारदं भारत थुष्प्रधर्षं; शरौघिणं परतपन्तं नरेन्थ्रान भीष्मं न शेकुः परतिवीक्षितुं ते; शरार्चिषं सूर्यम इवातपन्तम 78 विमृथ्नतस तस्य तु पाण्डुसेनाम; अस्तं जगामाद सहस्ररश्मिः ततॊ बलानां शरमकर्शितानां; मनॊ ऽवहारं परति संबभूव |
1
saṃjaya uvāca tataḥ pitā tava kruddho niśitaiḥ sāyakottamaiḥ ājaghāna raṇe pārthān sahasenān samantataḥ 2 bhīmaṃ dvādaśabhir viddhvā sātyakiṃ navabhiḥ śaraiḥ nakulaṃ ca tribhir bāṇaiḥ sahadevaṃ ca saptabhiḥ 3 yudhiṣṭhiraṃ dvādaśabhir bāhvor urasi cārpayat dhṛṣṭadyumnaṃ tato viddhvā vinanāda mahābalaḥ 4 taṃ dvādaśārdhair nakulo mādhavaś ca tribhiḥ śaraiḥ dhṛṣṭadyumnaś ca saptatyā bhīmasenaś ca pañcabhiḥ yudhiṣṭhiro dvādaśabhiḥ pratyavidhyat pitāmaham 5 droṇas tu sātyakiṃ viddhvā bhīmasenam avidhyata ekaikaṃ pañcabhir bāṇair yamadaṇḍopamaiḥ śitaiḥ 6 tau ca taṃ pratyavidhyetāṃ tribhis tribhir ajihmagaiḥ tottrair iva mahānāgaṃ droṇaṃ brāhmaṇapuṃgavam 7 sauvīrāḥ kitavāḥ prācyāḥ pratīcyodīcyamālavāḥ abhīṣāhāḥ śūrasenāḥ śibayo 'tha vasātayaḥ saṃgrāme nājahur bhīṣmaṃ vadhyamānāḥ śitaiḥ śaraiḥ 8 tathaivānye vadhyamānāḥ pāṇḍaveyair mahātmabhiḥ pāṇḍavān abhyavartanta vividhāyudhapāṇayaḥ tathaiva pāṇḍavā rājan parivavruḥ pitāmaham 9 sa samantāt parivṛto rathaughair aparājitaḥ gahane 'gnir ivotsṛṣṭaḥ prajajvāla dahan parān 10 rathāgnyagāraś cāpārcir asiśaktigadendhanaḥ śarasphuliṅgo bhīṣmāgnir dadāha kṣatriyarṣabhān 11 suvarṇapuṅkhair iṣubhir gārdhrapakṣaiḥ sutejanaiḥ karṇinālīkanārācaiś chādayām āsa tad balam 12 apātayad dhvajāṃś caiva rathinaś ca śitaiḥ śaraiḥ muṇḍatālavanānīva cakāra sa rathavrajān 13 nirmanuṣyān rathān rājan gajān aśvāṃś ca saṃyuge akarot sa mahābāhuḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ 14 tasya jyātalanirghoṣaṃ visphūrjitam ivāśaneḥ niśamya sarvabhūtāni samakampanta bhārata 15 amoghā hy apatan bāṇāḥ pitus te bharatarṣabha nāsajjanta tanutreṣu bhīṣmacāpacyutāḥ śarāḥ 16 hatavīrān rathān rājan saṃyuktāñ javanair hayaiḥ apaśyāma mahārāja hriyamāṇān raṇājire 17 cedikāśikarūṣāṇāṃ sahasrāṇi caturdaśa mahārathāḥ samākhyātāḥ kulaputrās tanutyajaḥ aparāvartinaḥ sarve suvarṇavikṛtadhvajāḥ 18 saṃgrāme bhīṣmam āsādya vyāditāsyam ivāntakam nimagnāḥ paralokāya sa vājirathakuñjarāḥ 19 bhagnākṣopaskarān kāṃś cid bhagnacakrāṃś ca sarvaśaḥ apaśyāma rathān rājañ śataśo 'tha sahasraśaḥ 20 savarūthai rathair bhagnai rathibhiś ca nipātitaiḥ śaraiḥ sukavacaiś chinnaiḥ paṭṭiśaiś ca viśāṃ pate 21 gadābhir musalaiś caiva nistriṃśaiś ca śilīmukhaiḥ anukarṣair upāsaṅgaiś cakrair bhagnaiś ca māriṣa 22 bāhubhiḥ kārmukaiḥ khaḍgaiḥ śirobhiś ca sakuṇḍalaiḥ talatrair aṅgulitraiś ca dhvajaiś ca vinipātitaiḥ cāpaiś ca bahudhā chinnaiḥ samāstīryata medinī 23 hatārohā gajā rājan hayāś ca hatasādinaḥ paripetur drutaṃ tatra śataśo 'tha sahasraśaḥ 24 yatamānāś ca te vīrā dravamāṇān mahārathān nāśaknuvan vārayituṃ bhīṣmabāṇaprapīḍitān 25 mahendrasamavīryeṇa vadhyamānā mahācamūḥ abhajyata mahārāja na ca dvau saha dhāvataḥ 26 āviddharathanāgāśvaṃ patitadhvajakūbaram anīkaṃ pāṇḍuputrāṇāṃ hāhābhūtam acetanam 27 jaghānātra pitā putraṃ putraś ca pitaraṃ tathā priyaṃ sakhāyaṃ cākrande sakhā daivabalātkṛtaḥ 28 vimucya kavacān anye pāṇḍuputrasya sainikāḥ prakīrya keśān dhāvantaḥ pratyadṛśyanta bhārata 29 tad gokulam ivodbhrāntam udbhrāntarathakuñjaram dadṛśe pāṇḍuputrasya sainyam ārtasvaraṃ tadā 30 prabhajyamānaṃ sainyaṃ tu dṛṣṭvā yādavanandanaḥ uvāca pārthaṃ bībhatsuṃ nigṛhya ratham uttamam 31 ayaṃ sa kālaḥ saṃprāptaḥ pārtha yaḥ kāṅkṣitas tava praharāsmai naravyāghra na cen mohāt pramuhyase 32 yat purā kathitaṃ vīra tvayā rājñāṃ samāgame virāṭanagare pārtha saṃjayasya samīpataḥ 33 bhīṣmadroṇamukhān sarvān dhārtarāṣṭrasya sainikān sānubandhān haniṣyāmi ye māṃ yotsyanti saṃyuge 34 iti tat kuru kaunteya satyaṃ vākyam ariṃdama kṣatradharmam anusmṛtya yudhyasva bharatarṣabha 35 ity ukto vāsudevena tiryagdṛṣṭir adhomukhaḥ akāma iva bībhatsur idaṃ vacanam abravīt 36 avadhyānāṃ vadhaṃ kṛtvā rājyaṃ vā narakottaram duḥkhāni vanavāse vā kiṃ nu me sukṛtaṃ bhavet 37 codayāśvān yato bhīṣmaḥ kariṣye vacanaṃ tava pātayiṣyāmi durdharṣaṃ vṛddhaṃ kurupitāmaham 38 tato 'śvān rajataprakhyāṃś codayām āsa mādhavaḥ yato bhīṣmas tato rājan duṣprekṣyo raśmivān iva 39 tatas tat punar āvṛttaṃ yudhiṣṭhirabalaṃ mahat dṛṣṭvā pārthaṃ mahābāhuṃ bhīṣmāyodyantam āhave 40 tato bhīṣmaḥ kuruśreṣṭhaḥ siṃhavad vinadan muhuḥ dhanaṃjayarathaṃ śīghraṃ śaravarṣair avākirat 41 kṣaṇena sa rathas tasya sahayaḥ sahasārathiḥ śaravarṣeṇa mahatā na prajñāyata kiṃ cana 42 vāsudevas tv asaṃbhrānto dhairyam āsthāya sātvataḥ codayām āsa tān aśvān vitunnān bhīṣmasāyakaiḥ 43 tataḥ pārtho dhanur gṛhya divyaṃ jaladanisvanam pātayām āsa bhīṣmasya dhanuś chittvā śitaiḥ śaraiḥ 44 sa cchinnadhanvā kauravyaḥ punar anyan mahad dhanuḥ nimeṣāntaramātreṇa sajyaṃ cakre pitā tava 45 vicakarṣa tato dorbhyāṃ dhanur jaladanisvanam athāsya tad api kruddhaś ciccheda dhanur arjunaḥ 46 tasya tat pūjayām āsa lāghavaṃ śaṃtanoḥ sutaḥ sādhu pārtha mahābāho sādhu kuntīsuteti ca 47 samābhāṣyainam aparaṃ pragṛhya ruciraṃ dhanuḥ mumoca samare bhīṣmaḥ śarān pārtharathaṃ prati 48 adarśayad vāsudevo hayayāne paraṃ balam moghān kurvañ śarāṃs tasya maṇḍalāni vidarśayan 49 śuśubhāte naravyāghrau bhīṣmapārthau śarakṣatau govṛṣāv iva saṃrabdhau viṣāṇollikhitāṅkitau 50 vāsudevas tu saṃprekṣya pārthasya mṛduyuddhatām bhīṣmaṃ ca śaravarṣāṇi sṛjantam aniśaṃ yudhi 51 pratapantam ivādityaṃ madhyam āsādya senayoḥ varān varān vinighnantaṃ pāṇḍuputrasya sainikān 52 yugāntam iva kurvāṇaṃ bhīṣmaṃ yaudhiṣṭhire bale nāmṛṣyata mahābāhur mādhavaḥ paravīrahā 53 utsṛjya rajataprakhyān hayān pārthasya māriṣa kruddho nāma mahāyogī pracaskanda mahārathāt abhidudrāva bhīṣmaṃ sa bhujapraharaṇo balī 54 pratodapāṇis tejasvī siṃhavad vinadan muhuḥ dārayann iva padbhyāṃ sa jagatīṃ jagatīśvaraḥ 55 krodhatāmrekṣaṇaḥ kṛṣṇo jighāṃsur amitadyutiḥ grasann iva ca cetāṃsi tāvakānāṃ mahāhave 56 dṛṣṭvā mādhavam ākrande bhīṣmāyodyantam āhave hato bhīṣmo hato bhīṣma iti tatra sma sainikāḥ krośantaḥ prādravan sarve vāsudevabhayān narāḥ 57 pītakauśeyasaṃvīto maṇiśyāmo janārdanaḥ śuśubhe vidravan bhīṣmaṃ vidyunmālī yathāmbudaḥ 58 sa siṃha iva mātaṅgaṃ yūtharṣabha ivarṣabham abhidudrāva tejasvī vinadan yādavarṣabhaḥ 59 tam āpatantaṃ saṃprekṣya puṇḍarīkākṣam āhave asaṃbhramaṃ raṇe bhīṣmo vicakarṣa mahad dhanuḥ uvāca cainaṃ govindam asaṃbhrāntena cetasā 60 ehy ehi puṇḍarīkākṣa devadeva namo 'stu te mām adya sātvataśreṣṭha pātayasva mahāhave 61 tvayā hi deva saṃgrāme hatasyāpi mamānagha śreya eva paraṃ kṛṣṇa loke 'muṣminn ihaiva ca saṃbhāvito 'smi govinda trailokyenādya saṃyuge 62 anvag eva tataḥ pārthas tam anudrutya keśavam nijagrāha mahābāhur bāhubhyām parigṛhya vai 63 nigṛhyamāṇaḥ pārthena kṛṣṇo rājīvalocanaḥ jagāma cainam ādāya vegena puruṣottamaḥ 64 pārthas tu viṣṭabhya balāc caraṇau paravīrahā nijaghrāha hṛṣīkeśaṃ kathaṃ cid daśame pade 65 tata enam uvācārtaḥ krodhaparyākulekṣaṇam niḥśvasantaṃ yathā nāgam arjunaḥ paravīrahā 66 nivartasva mahābāho nānṛtaṃ kartum arhasi yat tvayā kathitaṃ pūrvaṃ na yotsyāmīti keśava 67 mithyāvādīti lokas tvāṃ kathayiṣyati mādhava mamaiṣa bhāraḥ sarvo hi haniṣyāmi yatavratam 68 śape mādhava sakhyena satyena sukṛtena ca antaṃ yathā gamiṣyāmi śatrūṇāṃ śatrukarśana 69 adyaiva paśya durdharṣaṃ pātyamānaṃ mahāvratam tārāpatim ivāpūrṇam antakāle yadṛcchayā 70 mādhavas tu vacaḥ śrutvā phalgunasya mahātmanaḥ na kiṃ cid uktvā sakrodha āruroha rathaṃ punaḥ 71 tau rathasthau naravyāghrau bhīṣmaḥ śāṃtanavaḥ punaḥ vavarṣa śaravarṣeṇa megho vṛṣṭyā yathācalau 72 prāṇāṃś cādatta yodhānāṃ pitā devavratas tava gabhastibhir ivādityas tejāṃsi śiśirātyaye 73 yathā kurūṇāṃ sainyāni babhañja yudhi pāṇḍavaḥ tathā pāṇḍavasainyāni babhañja yudhi te pitā 74 hatavidrutasainyās tu nirutsāhā vicetasaḥ nirīkṣituṃ na śekus te bhīṣmam apratimaṃ raṇe madhyaṃ gatam ivādityaṃ pratapantaṃ svatejasā 75 te vadhyamānā bhīṣmeṇa kāleneva yugakṣaye vīkṣāṃ cakrur mahārāja pāṇḍavā bhayapīḍitāḥ 76 trātāraṃ nādhyagacchanta gāvaḥ paṅkagatā iva pipīlikā iva kṣuṇṇā durbalā balinā raṇe 77 mahārathaṃ bhārata duṣpradharṣaṃ; śaraughiṇaṃ pratapantaṃ narendrān bhīṣmaṃ na śekuḥ prativīkṣituṃ te; śarārciṣaṃ sūryam ivātapantam 78 vimṛdnatas tasya tu pāṇḍusenām; astaṃ jagāmātha sahasraraśmiḥ tato balānāṃ śramakarśitānāṃ; mano 'vahāraṃ prati saṃbabhūva |