|
1
[स] ततस ते पार्दिवाः करुथ्धाः फल्गुनं वीक्ष्य संयुगे रदैर अनेकसाहस्रैः समन्तात पर्यवारयन 2 अदैनं रदवृन्थेन कॊष्टकी कृत्यभारत शरैः सुबहु साहस्रैः समन्ताथ अभ्यवारयन 3 शक्तीश च विमलास तीक्ष्णा गथाश च परिघैः सह परासान परश्वधांश चैव मुथ्गरान मुसलान अपि चिक्षिपुः समरे करुथ्धाः फल्गुनस्य रदं परति 4 शस्त्राणाम अद तां वृष्टिं शलभानाम इवायतिम रुरॊध सर्वतः पार्दः शरैः कनकभूषणैः 5 तत्र तल लाघवं थृष्ट्वा बीभत्सॊर अतिमानुषम थेवथानवगन्धर्वाः पिशाचॊरगराक्षसाः साधु साध्व इति राजेन्थ्र फल्गुनं परत्यपूजयन 6 सात्यकिं चाभिमन्युं च महत्या सेनया सह गान्धाराः समरे शूरा रुरुधुः सह सौबलाः 7 तत्र सौबलकाः करुथ्धा वार्ष्णेयस्य रदॊत्तमम तिलशश चिच्छिथुः करॊधाच छस्त्रैर नानाविधैर युधि 8 सात्यकिस तु रदं तयक्त्वा वर्तमाने महाभये अभिमन्यॊ रदं तूर्णम आरुरॊह परंतपः 9 ताव एकरदसंयुक्तौ सौबलेयस्य वाहिनीम वयधमेतां शितैस तूर्णं शरैः संनतपर्वभिः 10 थरॊण भीष्मौ रणे यत्तौ धर्मराजस्य वाहिनीम नाशयेतां शरैस तीक्ष्णैः कङ्कपत्र परिच्छथैः 11 ततॊ धर्मसुतॊ राजा माथ्रीपुत्रौ च पाण्डवौ मिषतां सर्वसैन्यानां थरॊणानीकम उपाथ्रवन 12 तत्रासीत सुमहथ युथ्धं तुमुलं लॊमहर्षणम यदा थेवासुरं युथ्धं पूर्वम आसीत सुथारुणम 13 कुर्वाणौ तु महत कर्म भीमसेन घटॊत्कचौ थुर्यॊधनस ततॊ ऽभयेत्य ताव उभाव अभ्यवारयत 14 तत्राथ्भुतम अपश्याम हैडिम्बस्य पराक्रमम अतीत्य पितरं युथ्धे यथ अयुध्यत भारत 15 भीमसेनस तु संक्रुथ्धॊ थुर्यॊधनम अमर्षणम हृथ्य अविध्यत पृषत्केन परहसन्न इव पाण्डवः 16 ततॊ थुर्यॊधनॊ राजा परहार वरमॊहितः निषसाथ रदॊपस्दे कश्मलं च जगाम ह 17 तं विसं जञम अदॊ जञात्वा तवरमाणॊ ऽसय सारदिः अपॊवाह रणाथ राजंस ततः सैन्यम अभिथ्यत 18 ततस तां कौरवीं सेनां थरवमाणां समन्ततः निघ्नन भीमः शरैस तीक्ष्णैर अनुवव्राज पृष्ठतः 19 पार्षतश च रतः शरेष्ठॊ धर्मपुत्रश च पाण्डवः थरॊणस्य पश्यतः सैन्यं गाङ्गेयस्य च पश्यतः जघ्नतुर विशिखैस तीक्ष्णैः परानीक विशातनैः 20 थरवमाणं तु तत सैन्यं तव पुत्रस्य संयुगे नाशक्नुतां वारयितुं भीष्मथ्रॊणौ महारदौ 21 वार्यमाणं हि भीष्मेण थरॊणेन च विशां पते विथ्रवत्य एव तत सैन्यं पश्यतॊर थरॊण भीष्मयॊः 22 ततॊ रदसहस्रेषु विथ्रवत्सु ततस ततः ताव आस्दिताव एकरदं सौभथ्र शिनिपुंगवौ सौबलीं समरे सेनां शातयेतां समन्ततः 23 शुशुभाते तथा तौ तु शैनेय कुरुपुंगवौ अमावास्यां गतौ यथ्वत सॊमसूर्यौ नभस्तले 24 अर्जुनस तु ततः करुथ्धस तव सैन्यं विशां पते ववर्ष शरवर्षेण धाराभिर इव तॊयथः 25 वध्यमानं ततस तत तु शरैः पार्दस्य संयुगे थुथ्राव कौरवं सैन्यं विषाथभयकम्पितम 26 थरवतस तान समालॊक्य भीष्मथ्रॊणौ महारदौ नयवारयेतां संरब्धौ थुर्यॊधनहितैषिणौ 27 ततॊ थुर्यॊधनॊ राजा समाश्वस्य विशां पते नयवर्तयत तत सैन्यं थरवमाणं समन्ततः 28 यत्र यत्र सुतं तुभ्यं यॊ यः पश्यति भारत तत्र तत्र नयवर्तन्त कषत्रियाणां महारदाः 29 तान निवृत्तान समीक्ष्यैव ततॊ ऽनये ऽपीतरे जनाः अन्यॊन्यस्पर्धया राजँल लज्जयान्ये ऽवतस्दिरे 30 पुनरावर्ततां तेषां वेग आसीथ विशां पते पूर्यतः सागरस्येव चन्थ्रस्यॊथयनं परति 31 संनिवृत्तांस ततस तांस तु थृष्ट्वा राजा सुयॊधनः अब्रवीत तवरितॊ गत्वा भीष्मं शांतनवं वचः 32 पितामह निबॊधेथं यत तवा वक्ष्यामि भारत नानुरूपम अहं मन्ये तवयि जीवति कौरव 33 थरॊणे चास्त्रविथां शरेष्ठे सपुत्रे स सुहृज्जने कृपे चैव महेष्वासे थरवतीयं वरूदिनी 34 न पाण्डवाः परतिबलास तव राजन कदं चन तदा थरॊणस्य संग्रामे थरौणेश चैव कृपस्य च 35 अनुग्राह्याः पाण्डुसुता नूनं तव पितामह यदेमां कषमसे वीरवध्यमानां वरूदिनीम 36 सॊ ऽसमि वाच्यस तवया राजन पूर्वम एव समागमे न यॊत्स्ये पाण्डवान संख्ये नापि पार्षत सात्यकी 37 शरुत्वा तु वचनं तुभ्यम आचार्यस्य कृपस्य च कर्णेन सहितः कृत्यं चिन्तयानस तथैव हि 38 यथि नाहं परित्याज्यॊ युवाभ्याम इह संयुगे विक्रमेणानुरूपेण युध्येतां पुरुषर्षभौ 39 एतच छरुत्वा वचॊ भीष्मः परहसन वै मुहुर मुहुः अब्रवीत तनयं तुभ्यं करॊधाथ उथ्वृत्य चक्षुषी 40 बहुशॊ हि मया राजंस तद्यम उक्तं हितं वचः अजेयाः पाण्डवा युथ्धे थेवैर अपि स वासवैः 41 यत तु शक्यं मया कर्तुं वृथ्धेनाथ्य नृपॊत्तम करिष्यामि यदाशक्ति परेक्षेथानीं स बान्धवः 42 अथ्य पाण्डुसुतान सर्वान स सैन्यान सह बन्धुभिः मिषतॊ वारयिष्यामि सर्वलॊकस्य पश्यतः 43 एवम उक्ते तु भीष्मेण पुत्रास तव जनेश्वर थध्मुः शङ्खान मुथा युक्ता भेरीश च जघ्निरे भृशम 44 पाण्डवापि ततॊ राजञ शरुत्वा तं निनथं महत थध्मुः शङ्खांश च भेरीश च मुरजांश च वयनाथयन |
1
[s] tatas te pārthivāḥ kruddhāḥ phalgunaṃ vīkṣya saṃyuge rathair anekasāhasraiḥ samantāt paryavārayan 2 athainaṃ rathavṛndena koṣṭakī kṛtyabhārata śaraiḥ subahu sāhasraiḥ samantād abhyavārayan 3 śaktīś ca vimalās tīkṣṇā gadāś ca parighaiḥ saha prāsān paraśvadhāṃś caiva mudgarān musalān api cikṣipuḥ samare kruddhāḥ phalgunasya rathaṃ prati 4 śastrāṇām atha tāṃ vṛṣṭiṃ śalabhānām ivāyatim rurodha sarvataḥ pārthaḥ śaraiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ 5 tatra tal lāghavaṃ dṛṣṭvā bībhatsor atimānuṣam devadānavagandharvāḥ piśācoragarākṣasāḥ sādhu sādhv iti rājendra phalgunaṃ pratyapūjayan 6 sātyakiṃ cābhimanyuṃ ca mahatyā senayā saha gāndhārāḥ samare śūrā rurudhuḥ saha saubalāḥ 7 tatra saubalakāḥ kruddhā vārṣṇeyasya rathottamam tilaśaś cicchiduḥ krodhāc chastrair nānāvidhair yudhi 8 sātyakis tu rathaṃ tyaktvā vartamāne mahābhaye abhimanyo rathaṃ tūrṇam āruroha paraṃtapaḥ 9 tāv ekarathasaṃyuktau saubaleyasya vāhinīm vyadhametāṃ śitais tūrṇaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 10 droṇa bhīṣmau raṇe yattau dharmarājasya vāhinīm nāśayetāṃ śarais tīkṣṇaiḥ kaṅkapatra paricchadaiḥ 11 tato dharmasuto rājā mādrīputrau ca pāṇḍavau miṣatāṃ sarvasainyānāṃ droṇānīkam upādravan 12 tatrāsīt sumahad yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam yathā devāsuraṃ yuddhaṃ pūrvam āsīt sudāruṇam 13 kurvāṇau tu mahat karma bhīmasena ghaṭotkacau duryodhanas tato 'bhyetya tāv ubhāv abhyavārayat 14 tatrādbhutam apaśyāma haiḍimbasya parākramam atītya pitaraṃ yuddhe yad ayudhyata bhārata 15 bhīmasenas tu saṃkruddho duryodhanam amarṣaṇam hṛdy avidhyat pṛṣatkena prahasann iva pāṇḍavaḥ 16 tato duryodhano rājā prahāra varamohitaḥ niṣasāda rathopasthe kaśmalaṃ ca jagāma ha 17 taṃ visaṃ jñam atho jñātvā tvaramāṇo 'sya sārathiḥ apovāha raṇād rājaṃs tataḥ sainyam abhidyata 18 tatas tāṃ kauravīṃ senāṃ dravamāṇāṃ samantataḥ nighnan bhīmaḥ śarais tīkṣṇair anuvavrāja pṛṣṭhataḥ 19 pārṣataś ca rataḥ śreṣṭho dharmaputraś ca pāṇḍavaḥ droṇasya paśyataḥ sainyaṃ gāṅgeyasya ca paśyataḥ jaghnatur viśikhais tīkṣṇaiḥ parānīka viśātanaiḥ 20 dravamāṇaṃ tu tat sainyaṃ tava putrasya saṃyuge nāśaknutāṃ vārayituṃ bhīṣmadroṇau mahārathau 21 vāryamāṇaṃ hi bhīṣmeṇa droṇena ca viśāṃ pate vidravaty eva tat sainyaṃ paśyator droṇa bhīṣmayoḥ 22 tato rathasahasreṣu vidravatsu tatas tataḥ tāv āsthitāv ekarathaṃ saubhadra śinipuṃgavau saubalīṃ samare senāṃ śātayetāṃ samantataḥ 23 śuśubhāte tadā tau tu śaineya kurupuṃgavau amāvāsyāṃ gatau yadvat somasūryau nabhastale 24 arjunas tu tataḥ kruddhas tava sainyaṃ viśāṃ pate vavarṣa śaravarṣeṇa dhārābhir iva toyadaḥ 25 vadhyamānaṃ tatas tat tu śaraiḥ pārthasya saṃyuge dudrāva kauravaṃ sainyaṃ viṣādabhayakampitam 26 dravatas tān samālokya bhīṣmadroṇau mahārathau nyavārayetāṃ saṃrabdhau duryodhanahitaiṣiṇau 27 tato duryodhano rājā samāśvasya viśāṃ pate nyavartayata tat sainyaṃ dravamāṇaṃ samantataḥ 28 yatra yatra sutaṃ tubhyaṃ yo yaḥ paśyati bhārata tatra tatra nyavartanta kṣatriyāṇāṃ mahārathāḥ 29 tān nivṛttān samīkṣyaiva tato 'nye 'pītare janāḥ anyonyaspardhayā rājaṁl lajjayānye 'vatasthire 30 punarāvartatāṃ teṣāṃ vega āsīd viśāṃ pate pūryataḥ sāgarasyeva candrasyodayanaṃ prati 31 saṃnivṛttāṃs tatas tāṃs tu dṛṣṭvā rājā suyodhanaḥ abravīt tvarito gatvā bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ vacaḥ 32 pitāmaha nibodhedaṃ yat tvā vakṣyāmi bhārata nānurūpam ahaṃ manye tvayi jīvati kaurava 33 droṇe cāstravidāṃ śreṣṭhe saputre sa suhṛjjane kṛpe caiva maheṣvāse dravatīyaṃ varūthinī 34 na pāṇḍavāḥ pratibalās tava rājan kathaṃ cana tathā droṇasya saṃgrāme drauṇeś caiva kṛpasya ca 35 anugrāhyāḥ pāṇḍusutā nūnaṃ tava pitāmaha yathemāṃ kṣamase vīravadhyamānāṃ varūthinīm 36 so 'smi vācyas tvayā rājan pūrvam eva samāgame na yotsye pāṇḍavān saṃkhye nāpi pārṣata sātyakī 37 śrutvā tu vacanaṃ tubhyam ācāryasya kṛpasya ca karṇena sahitaḥ kṛtyaṃ cintayānas tadaiva hi 38 yadi nāhaṃ parityājyo yuvābhyām iha saṃyuge vikrameṇānurūpeṇa yudhyetāṃ puruṣarṣabhau 39 etac chrutvā vaco bhīṣmaḥ prahasan vai muhur muhuḥ abravīt tanayaṃ tubhyaṃ krodhād udvṛtya cakṣuṣī 40 bahuśo hi mayā rājaṃs tathyam uktaṃ hitaṃ vacaḥ ajeyāḥ pāṇḍavā yuddhe devair api sa vāsavaiḥ 41 yat tu śakyaṃ mayā kartuṃ vṛddhenādya nṛpottama kariṣyāmi yathāśakti prekṣedānīṃ sa bāndhavaḥ 42 adya pāṇḍusutān sarvān sa sainyān saha bandhubhiḥ miṣato vārayiṣyāmi sarvalokasya paśyataḥ 43 evam ukte tu bhīṣmeṇa putrās tava janeśvara dadhmuḥ śaṅkhān mudā yuktā bherīś ca jaghnire bhṛśam 44 pāṇḍavāpi tato rājañ śrutvā taṃ ninadaṃ mahat dadhmuḥ śaṅkhāṃś ca bherīś ca murajāṃś ca vyanādayan |