|
1
[स] राजञ शतसहस्राणि तत्र तत्र तथा तथा निर्मर्याथं परयुथ्धानि तत ते वक्ष्यामि भारत 2 न पुत्रः पितरं जज्ञे न पिता पुत्रम औरसम न भराता भरातरं तत्र सवस्रीयं न च मातुलः 3 मातुलं न च सवस्रीयॊ न सखायं सखा तदा आविष्टा इव युध्यन्ते पाण्डवाः कुरुभिः सह 4 रदानीकं नरव्याघ्राः के चिथ अभ्यपतन रदैः अभज्यन्त युगैर एव युगानि भरतर्षभ 5 रदेषाश च रदेषाभिः कूबरा रदकूबरैः संहता संहतैः के चित परस्परजिघांसवः 6 न शेकुश चलितुं के चित संनिपत्य रदा रदैः परभिन्नास तु महाकायाः संनिपत्य गजा गजैः 7 बहुधाथारयन करुथ्धा विषाणैर इतरेतरम स तॊमरपताकैश च वारणाः परवारणैः 8 अभिसृत्य महाराज वेगवथ्भिर महागजैः थन्तैर अभिहतास तत्र चुक्रुशुः परमातुराः 9 अभिनीताश च शिक्षाभिस तॊत्त्राङ्कुश समाहताः सुप्रभिन्नाः परभिन्नानां संमुखाभिमुखा ययुः 10 परभिन्नैर अपि संसक्ताः के चित तत्र महागजाः करौञ्चवन निनथं मुक्त्वा पराथ्रवन्त ततस ततः 11 सम्यक परणीता नागाश च परभिन्नकरटा मुखाः ऋष्टितॊमरनाराचैर निर्विथ्धा वरवारणाः 12 विनेथुर भिन्नमर्माणॊ निपेतुश च गतासवः पराथ्रवन्त थिशः के चिन नथन्तॊ भैरवान रवान 13 गजानां पाथरक्षास तु वयूढॊरस्काः परहारिणः ऋष्टिभिश च धनुर्भिश च विमलैश च परश्वधैः 14 गथाभिर मुसलैश चैव भिण्डिपालैः स तॊमरैः आयसैः परिघैश चैव निस्त्रिंशैर विमलैः शितैः 15 परगृहीतैः सुसंरब्धा धावमानास ततस ततः वयथृश्यन्त महाराज परस्परजिघांसवः 16 राजमानाश च निस्त्रिंशाः संसिक्ता नरशॊणितैः परत्यथृश्यन्त शूराणाम अन्यॊन्यम अभिधावताम 17 अवक्षिप्तावधूतानाम असीनां वीरबाहुभिः संजज्ञे तुमुलः शब्थः पततां परमर्मसु 18 गथामुसलरुग्णानां भिन्नानां च वरासिभिः थन्ति थन्ताव अभिन्नानां मृथितानां च थन्तिभिः 19 तत्र तत्र नरौघाणां करॊशताम इतरेतरम शुश्रुवुर थारुणा वाचः परेतानाम इव भारत 20 हयैर अपि हयारॊहाश चामरापीड धारिभिः हंसैर इव महावेगैर अन्यॊन्यम अभिथुथ्रुवुः 21 तैर विमुक्ता महाप्रासा जाम्बूनथविभूषणाः आशुगा विमलास तीक्ष्णाः संपेतुर भुजगॊपमाः 22 अश्वैर अग्र्यजवैः के चिथ आप्लुत्य महतॊ रदान शिरांस्य आथथिरे वीरा रदिनाम अश्वसाथिनः 23 बहून अपि हयारॊहान भल्लैः संनतपर्वभिः रदी जघान संप्राप्य बाणगॊचरम आगतान 24 नगमेघप्रतीकाशाश चाक्षिप्य तुरगान गजाः पाथैर एवावमृथ्नन्त मत्ताः कनकभूषणाः 25 पाट्यमानेषु कुम्भेषु पार्श्वेष्व अपि च वारणाः परासैर विनिहताः के चिथ विनेथुः परमातुराः 26 साश्वारॊहान हयान के चिथ उन्मद्य वरवारणाः सहसा चिक्षिपुस तत्र संकुले भैरवे सति 27 साश्वारॊहान विषाणाग्रैर उत्क्षिप्य तुरगान थविपाः रदौघान अवमृथ्नन्तः स धवजान परिचक्रमुः 28 पुंस्त्वाथ अभिमथत्वाच च के चिथ अत्र महागजाः साश्वारॊहान हयञ जघ्नुः करैः स चरणैस तदा 29 के चिथ आक्षिप्य करिणः साश्वान अपि रदान करैः विकर्षन्तॊ थिशः सर्वाः समीयुः सर्वशब्थगाः 30 आशुगा विमलास तीक्ष्णाः संपेतुर भुजगॊपमाः नराश्वकायान निर्भिथ्य लौहानि कवचानि च 31 निपेतुर विमलाः शक्त्यॊ वीरबाहुभिर अर्पिताः महॊल्का परतिमा घॊरास तत्र तत्र विशां पते 32 थवीपिचर्मावनथ्धैश च वयाघ्रचर्म शयैर अपि विकॊशैर विमलैः खड्गैर अभिजघ्नुः परान रणे 33 अभिप्लुतम अभिक्रुथ्धम एकपार्श्वावथारितम विथर्शयन्तः संपेतुः खड्गचर्म परश्वधैः 34 शक्तिभिर थारिताः के चित संछिन्नाश च परश्वधैः हस्तिभिर मृथिताः के चित कषुण्णाश चान्ये तुरंगमैः 35 रदनेमि निकृत्ताश च निकृत्ता निशितैः शरैः विक्रॊशन्ति नरा राजंस तत्र तत्र सम बान्धवान 36 पुत्रान अन्ये पितॄन अन्ये भरातॄंश च सह बान्धवैः मातुलान भागिनेयांश च परान अपि च संयुगे 37 विकीर्णान्त्राः सुबहवॊ भग्नसक्दाश च भारत बाहुभिः सुभुजाच्छिन्नैः पार्श्वेषु च विथारिताः करन्थन्तः समथृश्यन्त तृषिता जीवितेप्सवः 38 तृष्णा परिगताः के चिथ अल्पसत्त्वा विशां पते भूमौ निपतिताः संख्ये जलम एव ययाचिरे 39 रुधिरौघपरिक्लिन्ना कलिश्यमानाश च भारत वयनिन्थन भृशम आत्मानं तव पुत्रांश च संगतान 40 अपरे कषत्रियाः शूराः कृतवैराः परस्परम नैवं शस्त्रं विमुञ्चन्ति नैव करन्थन्ति मारिष तर्जयन्ति च संहृष्टास तत्र तत्र परस्परम 41 निर्थश्य थशनैश चापि करॊधात सवथशनच छथान भरुकुटी कुटिलैर वक्त्रैः परेक्षन्ते च परस्परम 42 अपरे कलिश्यमानास तु वरणार्ताः शरपीडिताः निष्कूजाः समपथ्यन्त थृढसत्त्वा महाबलाः 43 अन्ये तु विरदाः शूरा रदम अन्यस्य संयुगे परार्दयाना निपतिताः संक्षुण्णा वरवारणैः अशॊभन्त महाराज पुष्पिता इव किंशुकाः 44 संबभूवुर अनीकेषु बहवॊ भैरवस्वनाः वर्तमाने महाभीमे तस्मिन वीरवरक्षये 45 अहनत तु पिता पुत्रं पुत्रश च पितरं रणे सवस्रीयॊ मातुलं चापि सवस्रीयं चापि मातुलः 46 सखायं च सखा राजन संबन्धी बान्धवं तदा एवं युयुधिरे तत्र कुरवः पाण्डवैः सह 47 वर्तमाने भये तस्मिन निर्मर्याथे महाहवे भीष्मम आसाथ्य पार्दानां वाहिनी समकम्पत 48 केतुना पञ्च तारेण तालेन भरतर्षभ राजतेन महाबाहुर उच्छ्रितेन महारदे बभौ भीष्मस तथा राजंश चन्थ्रमा इव मेरुणा |
1
[s] rājañ śatasahasrāṇi tatra tatra tadā tadā nirmaryādaṃ prayuddhāni tat te vakṣyāmi bhārata 2 na putraḥ pitaraṃ jajñe na pitā putram aurasam na bhrātā bhrātaraṃ tatra svasrīyaṃ na ca mātulaḥ 3 mātulaṃ na ca svasrīyo na sakhāyaṃ sakhā tathā āviṣṭā iva yudhyante pāṇḍavāḥ kurubhiḥ saha 4 rathānīkaṃ naravyāghrāḥ ke cid abhyapatan rathaiḥ abhajyanta yugair eva yugāni bharatarṣabha 5 ratheṣāś ca ratheṣābhiḥ kūbarā rathakūbaraiḥ saṃhatā saṃhataiḥ ke cit parasparajighāṃsavaḥ 6 na śekuś calituṃ ke cit saṃnipatya rathā rathaiḥ prabhinnās tu mahākāyāḥ saṃnipatya gajā gajaiḥ 7 bahudhādārayan kruddhā viṣāṇair itaretaram sa tomarapatākaiś ca vāraṇāḥ paravāraṇaiḥ 8 abhisṛtya mahārāja vegavadbhir mahāgajaiḥ dantair abhihatās tatra cukruśuḥ paramāturāḥ 9 abhinītāś ca śikṣābhis tottrāṅkuśa samāhatāḥ suprabhinnāḥ prabhinnānāṃ saṃmukhābhimukhā yayuḥ 10 prabhinnair api saṃsaktāḥ ke cit tatra mahāgajāḥ krauñcavan ninadaṃ muktvā prādravanta tatas tataḥ 11 samyak praṇītā nāgāś ca prabhinnakaraṭā mukhāḥ ṛṣṭitomaranārācair nirviddhā varavāraṇāḥ 12 vinedur bhinnamarmāṇo nipetuś ca gatāsavaḥ prādravanta diśaḥ ke cin nadanto bhairavān ravān 13 gajānāṃ pādarakṣās tu vyūḍhoraskāḥ prahāriṇaḥ ṛṣṭibhiś ca dhanurbhiś ca vimalaiś ca paraśvadhaiḥ 14 gadābhir musalaiś caiva bhiṇḍipālaiḥ sa tomaraiḥ āyasaiḥ parighaiś caiva nistriṃśair vimalaiḥ śitaiḥ 15 pragṛhītaiḥ susaṃrabdhā dhāvamānās tatas tataḥ vyadṛśyanta mahārāja parasparajighāṃsavaḥ 16 rājamānāś ca nistriṃśāḥ saṃsiktā naraśoṇitaiḥ pratyadṛśyanta śūrāṇām anyonyam abhidhāvatām 17 avakṣiptāvadhūtānām asīnāṃ vīrabāhubhiḥ saṃjajñe tumulaḥ śabdaḥ patatāṃ paramarmasu 18 gadāmusalarugṇānāṃ bhinnānāṃ ca varāsibhiḥ danti dantāv abhinnānāṃ mṛditānāṃ ca dantibhiḥ 19 tatra tatra naraughāṇāṃ krośatām itaretaram śuśruvur dāruṇā vācaḥ pretānām iva bhārata 20 hayair api hayārohāś cāmarāpīḍa dhāribhiḥ haṃsair iva mahāvegair anyonyam abhidudruvuḥ 21 tair vimuktā mahāprāsā jāmbūnadavibhūṣaṇāḥ āśugā vimalās tīkṣṇāḥ saṃpetur bhujagopamāḥ 22 aśvair agryajavaiḥ ke cid āplutya mahato rathān śirāṃsy ādadire vīrā rathinām aśvasādinaḥ 23 bahūn api hayārohān bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ rathī jaghāna saṃprāpya bāṇagocaram āgatān 24 nagameghapratīkāśāś cākṣipya turagān gajāḥ pādair evāvamṛdnanta mattāḥ kanakabhūṣaṇāḥ 25 pāṭyamāneṣu kumbheṣu pārśveṣv api ca vāraṇāḥ prāsair vinihatāḥ ke cid vineduḥ paramāturāḥ 26 sāśvārohān hayān ke cid unmathya varavāraṇāḥ sahasā cikṣipus tatra saṃkule bhairave sati 27 sāśvārohān viṣāṇāgrair utkṣipya turagān dvipāḥ rathaughān avamṛdnantaḥ sa dhvajān paricakramuḥ 28 puṃstvād abhimadatvāc ca ke cid atra mahāgajāḥ sāśvārohān hayañ jaghnuḥ karaiḥ sa caraṇais tathā 29 ke cid ākṣipya kariṇaḥ sāśvān api rathān karaiḥ vikarṣanto diśaḥ sarvāḥ samīyuḥ sarvaśabdagāḥ 30 āśugā vimalās tīkṣṇāḥ saṃpetur bhujagopamāḥ narāśvakāyān nirbhidya lauhāni kavacāni ca 31 nipetur vimalāḥ śaktyo vīrabāhubhir arpitāḥ maholkā pratimā ghorās tatra tatra viśāṃ pate 32 dvīpicarmāvanaddhaiś ca vyāghracarma śayair api vikośair vimalaiḥ khaḍgair abhijaghnuḥ parān raṇe 33 abhiplutam abhikruddham ekapārśvāvadāritam vidarśayantaḥ saṃpetuḥ khaḍgacarma paraśvadhaiḥ 34 śaktibhir dāritāḥ ke cit saṃchinnāś ca paraśvadhaiḥ hastibhir mṛditāḥ ke cit kṣuṇṇāś cānye turaṃgamaiḥ 35 rathanemi nikṛttāś ca nikṛttā niśitaiḥ śaraiḥ vikrośanti narā rājaṃs tatra tatra sma bāndhavān 36 putrān anye pitṝn anye bhrātṝṃś ca saha bāndhavaiḥ mātulān bhāgineyāṃś ca parān api ca saṃyuge 37 vikīrṇāntrāḥ subahavo bhagnasakthāś ca bhārata bāhubhiḥ subhujācchinnaiḥ pārśveṣu ca vidāritāḥ krandantaḥ samadṛśyanta tṛṣitā jīvitepsavaḥ 38 tṛṣṇā parigatāḥ ke cid alpasattvā viśāṃ pate bhūmau nipatitāḥ saṃkhye jalam eva yayācire 39 rudhiraughapariklinnā kliśyamānāś ca bhārata vyanindan bhṛśam ātmānaṃ tava putrāṃś ca saṃgatān 40 apare kṣatriyāḥ śūrāḥ kṛtavairāḥ parasparam naivaṃ śastraṃ vimuñcanti naiva krandanti māriṣa tarjayanti ca saṃhṛṣṭās tatra tatra parasparam 41 nirdaśya daśanaiś cāpi krodhāt svadaśanac chadān bhrukuṭī kuṭilair vaktraiḥ prekṣante ca parasparam 42 apare kliśyamānās tu vraṇārtāḥ śarapīḍitāḥ niṣkūjāḥ samapadyanta dṛḍhasattvā mahābalāḥ 43 anye tu virathāḥ śūrā ratham anyasya saṃyuge prārthayānā nipatitāḥ saṃkṣuṇṇā varavāraṇaiḥ aśobhanta mahārāja puṣpitā iva kiṃśukāḥ 44 saṃbabhūvur anīkeṣu bahavo bhairavasvanāḥ vartamāne mahābhīme tasmin vīravarakṣaye 45 ahanat tu pitā putraṃ putraś ca pitaraṃ raṇe svasrīyo mātulaṃ cāpi svasrīyaṃ cāpi mātulaḥ 46 sakhāyaṃ ca sakhā rājan saṃbandhī bāndhavaṃ tathā evaṃ yuyudhire tatra kuravaḥ pāṇḍavaiḥ saha 47 vartamāne bhaye tasmin nirmaryāde mahāhave bhīṣmam āsādya pārthānāṃ vāhinī samakampata 48 ketunā pañca tāreṇa tālena bharatarṣabha rājatena mahābāhur ucchritena mahārathe babhau bhīṣmas tadā rājaṃś candramā iva meruṇā |