|
1
[वै] ततः शांतनवॊ भीष्मॊ थुराधर्षः परतापवान वध्यमानेषु यॊधेषु धनंजयम उपाथ्रवत 2 परगृह्य कार्मुकश्रेष्ठं जातरूपपरिष्कृतम शरान आथाय तीक्ष्णाग्नान मर्मभेथ परमादिनः 3 पाण्डुरेणातपत्रेण धरियमाणेन मूर्धनि शुशुभे स नरव्याघ्रॊ गिरिः सूर्यॊथये यदा 4 परध्माय शङ्खं गाङ्गेयॊ धार्तराष्ट्रान परहर्षयन परथक्षिणम उपावृत्य बीभत्सुं समवारयत 5 तम उथ्वीक्ष्य तदायान्तं कौन्तेयः परवीर हा परत्यगृह्णात परहृष्टात्मा धारा धरम इवाचलः 6 ततॊ भीष्मः शरान अष्टौ धवजे पार्दस्य वीर्यवान समपर्यन महावेगाञ शवसमानान इवॊरगान 7 ते धवजं पाण्डुपुत्रस्य समासाथ्य पतत्रिणः जवलन्तः कपिम आजघ्नुर धवजाग्र निलयांश च तान 8 ततॊ भल्लेन महता पृदु धारेण पाण्डवः छत्रं चिच्छेथ भीष्मस्य तूर्णं तथ अपतथ भुवि 9 धवजं चैवास्य कौन्तेयः शरैर अभ्यहनथ थृढम शीघ्रकृथ रदवाहांश च तदॊभौ पार्ष्णिसारदी 10 तयॊस तथ अभवथ युथ्धं तुमुलं लॊमहर्षणम भीष्मस्य सह पार्देन बलिवासवयॊर इव 11 भल्लैर भल्लाः समागम्य भीष्म पाण्डवयॊर युधि अन्तरिक्षे वयराजन्त खथ्यॊताः परावृषीव हि 12 अग्निचक्रम इवाविथ्धं सव्यथक्षिणम अस्यतः गाण्डीवम अभवथ राजन पार्दस्य सृजतः शरान 13 स तैः संछाथयाम आस भीष्मं शरशतैः शितैः पर्वतं वारिधाराभिश छाथयन्न इव तॊयथः 14 तां स वेलाम इवॊथ्धूतां शरवृष्टिं समुत्दिताम वयधमत सायकैर भीष्मॊ अर्जुनं संनिवारयत 15 ततस तानि निकृत्तानि शरजालानि भागशः समरे ऽभिव्यशीर्यन्त फल्गुनस्य रदं परति 16 ततः कनकपुङ्खानां शरवृष्टिं समुत्दिताम पाण्डवस्य रदात तूर्णं शलभानांम इवायतिम वयधमत तां पुनस तस्य भीष्मः शरशतैः शितैः 17 ततस ते कुरवः सर्वे साधु साध्व इति चाब्रुवन थुष्करं कृतवान भीष्मॊ यथ अर्जुनम अयॊधयत 18 बलवांस तरुणॊ थक्षः कषिप्रकारी च पाण्डवः कॊ ऽनयः समर्दः पार्दस्य वेगं धारयितुं रणे 19 ऋते शांतनवाथ भीष्मात कृष्णाथ वा थेवकी सुतात आचार्य परवराथ वापि भारथ्वाजान महाबलात आचार्य परवराथ वापि भारथ्वाजान महाबलात 20 अस्त्रैर अस्त्राणि संवार्य करीडतः पुरुषर्षभौ चक्षूंषि सर्वभूतानां मॊहयन्तौ महाबलौ 21 पराजापत्यं तदैवैन्थ्रम आग्नेयं च सुथारुणम वौबेरं वारुणं चैव याम्य वायव्यम एव च परयुञ्जानौ महात्मानौ समरे तौ विचेरतुः 22 विस्मितान्य अद भूतानि तौ थृष्ट्वा संयुगे तथा साधु पार्द महाबाहॊ साधु बीष्मेति चाब्रुवन 23 नेथं युक्तं मनुष्येषु यॊ ऽयं संथृश्यते महान महास्त्राणां संप्रयॊगः समरे भीष्मपार्दयॊः 24 एवं सर्वास्त्रविथुषॊर अस्त्रयुथ्धम अवर्तत अद जिष्णुर उपावृत्य पृदु धारेण कार्मुकम चकर्त भीष्मस्य तथा जातरूपपरिष्कृतम 25 निमेषान्तरमात्रेण भीष्मॊ ऽनयत कार्मुकं रणे समाथाय महाबाहुः स जयं चक्रे महाबलः शरांश च सुबहून करुथ्धॊ मुमॊचाशु धनंजये 26 अर्जुनॊ ऽपि शरांश चित्रान भीष्माय निशितान बहून चिक्षेप सुमहातेजास तदा भीष्मश च पाण्डवे 27 तयॊर थिव्यास्त्रविथुषॊर अस्यतॊर अनिशं शरान न विशेषस तथा राजँल लक्ष्यते सम महात्मनॊः 28 अदावृणॊथ थश थिशः शरैर अति रदैस तथा किरीटमाली कौन्तेयः शूरः शांतनवस तदा 29 अतीव पाण्डवॊ भीष्मं भीष्मश चातीव पाण्डवम बभूव तस्मिन संग्रामे राजँल लॊके तथ अथ्भुतम 30 पाण्डवेन हताः शूरा भीष्मस्य रदरक्षिणः शेरते सम तथा राजन कौन्तेयस्याभितॊ रदम 31 ततॊ गाण्डीवनिर्मुक्ता निरमित्रं चिकीर्षवः आगच्छन पुङ्खसंश्लिष्टाः शवेतवाहन पत्रिणः 32 निष्पतन्तॊ रदात तस्य धौता हैरण्यवाससः आकाशे समथृश्यन्त हंसानाम इव पङ्क्तयः 33 तस्य तथ थिव्यम अस्त्रं हि परगाढं चित्रम अस्यतः परेक्षन्ते समान्तरिक्ष सदाः सर्वे थेवाः स वासवाः 34 तथ थृष्ट्वा परमप्रीतॊ गन्धर्वश चित्रम अथ्भुतम शशंस थेवराजाय चित्रसेनः परतापवान 35 पश्येमान अरिनिर्थारान संसक्तान इव गच्छतः चित्ररूपम इथं जिष्णॊर थिव्यम अस्त्रम उथीर्यतः 36 नेथं मनुष्याः शरथ्थध्युर न हीथं तेषु विथ्यते पौराणानां महास्त्राणां विचित्रायं समागमः 37 मध्यंथिनगतं सूर्यं परतपन्तम इवाम्बरे न शक्नुवन्ति सैन्यानि पाण्डवं परतिवीक्षितुम 38 उभौ विश्रुतकर्माणाव उभौ युथ्धविशारथौ उभौ सथृशकर्माणाव उभौ युधि थुरासथौ 39 इत्य उक्तॊ थेवराजस तु पार्द भीष्म समागमम पूजयाम आस थिव्येन पुष्पवर्षेण भारत 40 ततॊ भीष्मः शांतनवॊ वामे पार्श्वे समर्पयत अस्यतः परतिसंधाय विवृतं सव्यसाचिनः 41 ततः परहस्य बीभत्सुः पृदु धारेण कार्मुकम नयकृन्तथ गार्ध्रपत्रेण भीष्मस्यामिततेजसः 42 अदैनं थशभिर बाणैर परत्यविध्यत सतनान्तरे यतमानं पराक्रान्तं कुन्तीपुत्रॊ धनंजयः 43 स पीडितॊ महाबाहुर गृहीत्वा रदकूबरम गाङ्गेयॊ युधि थुर्धर्षस तस्दौ थीर्घम इवातुरः 44 तं विसंज्ञम अपॊवाह संयन्ता रदवाजिनाम उपथेशम अनुस्मृत्य रक्षमाणॊ महारदम |
1
[vai] tataḥ śāṃtanavo bhīṣmo durādharṣaḥ pratāpavān vadhyamāneṣu yodheṣu dhanaṃjayam upādravat 2 pragṛhya kārmukaśreṣṭhaṃ jātarūpapariṣkṛtam śarān ādāya tīkṣṇāgnān marmabheda pramāthinaḥ 3 pāṇḍureṇātapatreṇa dhriyamāṇena mūrdhani śuśubhe sa naravyāghro giriḥ sūryodaye yathā 4 pradhmāya śaṅkhaṃ gāṅgeyo dhārtarāṣṭrān praharṣayan pradakṣiṇam upāvṛtya bībhatsuṃ samavārayat 5 tam udvīkṣya tathāyāntaṃ kaunteyaḥ paravīra hā pratyagṛhṇāt prahṛṣṭātmā dhārā dharam ivācalaḥ 6 tato bhīṣmaḥ śarān aṣṭau dhvaje pārthasya vīryavān samaparyan mahāvegāñ śvasamānān ivoragān 7 te dhvajaṃ pāṇḍuputrasya samāsādya patatriṇaḥ jvalantaḥ kapim ājaghnur dhvajāgra nilayāṃś ca tān 8 tato bhallena mahatā pṛthu dhāreṇa pāṇḍavaḥ chatraṃ ciccheda bhīṣmasya tūrṇaṃ tad apatad bhuvi 9 dhvajaṃ caivāsya kaunteyaḥ śarair abhyahanad dṛḍham śīghrakṛd rathavāhāṃś ca tathobhau pārṣṇisārathī 10 tayos tad abhavad yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam bhīṣmasya saha pārthena balivāsavayor iva 11 bhallair bhallāḥ samāgamya bhīṣma pāṇḍavayor yudhi antarikṣe vyarājanta khadyotāḥ prāvṛṣīva hi 12 agnicakram ivāviddhaṃ savyadakṣiṇam asyataḥ gāṇḍīvam abhavad rājan pārthasya sṛjataḥ śarān 13 sa taiḥ saṃchādayām āsa bhīṣmaṃ śaraśataiḥ śitaiḥ parvataṃ vāridhārābhiś chādayann iva toyadaḥ 14 tāṃ sa velām ivoddhūtāṃ śaravṛṣṭiṃ samutthitām vyadhamat sāyakair bhīṣmo arjunaṃ saṃnivārayat 15 tatas tāni nikṛttāni śarajālāni bhāgaśaḥ samare 'bhivyaśīryanta phalgunasya rathaṃ prati 16 tataḥ kanakapuṅkhānāṃ śaravṛṣṭiṃ samutthitām pāṇḍavasya rathāt tūrṇaṃ śalabhānāṃm ivāyatim vyadhamat tāṃ punas tasya bhīṣmaḥ śaraśataiḥ śitaiḥ 17 tatas te kuravaḥ sarve sādhu sādhv iti cābruvan duṣkaraṃ kṛtavān bhīṣmo yad arjunam ayodhayat 18 balavāṃs taruṇo dakṣaḥ kṣiprakārī ca pāṇḍavaḥ ko 'nyaḥ samarthaḥ pārthasya vegaṃ dhārayituṃ raṇe 19 ṛte śāṃtanavād bhīṣmāt kṛṣṇād vā devakī sutāt ācārya pravarād vāpi bhāradvājān mahābalāt ācārya pravarād vāpi bhāradvājān mahābalāt 20 astrair astrāṇi saṃvārya krīḍataḥ puruṣarṣabhau cakṣūṃṣi sarvabhūtānāṃ mohayantau mahābalau 21 prājāpatyaṃ tathaivaindram āgneyaṃ ca sudāruṇam vauberaṃ vāruṇaṃ caiva yāmya vāyavyam eva ca prayuñjānau mahātmānau samare tau viceratuḥ 22 vismitāny atha bhūtāni tau dṛṣṭvā saṃyuge tadā sādhu pārtha mahābāho sādhu bīṣmeti cābruvan 23 nedaṃ yuktaṃ manuṣyeṣu yo 'yaṃ saṃdṛśyate mahān mahāstrāṇāṃ saṃprayogaḥ samare bhīṣmapārthayoḥ 24 evaṃ sarvāstraviduṣor astrayuddham avartata atha jiṣṇur upāvṛtya pṛthu dhāreṇa kārmukam cakarta bhīṣmasya tadā jātarūpapariṣkṛtam 25 nimeṣāntaramātreṇa bhīṣmo 'nyat kārmukaṃ raṇe samādāya mahābāhuḥ sa jyaṃ cakre mahābalaḥ śarāṃś ca subahūn kruddho mumocāśu dhanaṃjaye 26 arjuno 'pi śarāṃś citrān bhīṣmāya niśitān bahūn cikṣepa sumahātejās tathā bhīṣmaś ca pāṇḍave 27 tayor divyāstraviduṣor asyator aniśaṃ śarān na viśeṣas tadā rājaṁl lakṣyate sma mahātmanoḥ 28 athāvṛṇod daśa diśaḥ śarair ati rathais tadā kirīṭamālī kaunteyaḥ śūraḥ śāṃtanavas tathā 29 atīva pāṇḍavo bhīṣmaṃ bhīṣmaś cātīva pāṇḍavam babhūva tasmin saṃgrāme rājaṁl loke tad adbhutam 30 pāṇḍavena hatāḥ śūrā bhīṣmasya ratharakṣiṇaḥ śerate sma tadā rājan kaunteyasyābhito ratham 31 tato gāṇḍīvanirmuktā niramitraṃ cikīrṣavaḥ āgacchan puṅkhasaṃśliṣṭāḥ śvetavāhana patriṇaḥ 32 niṣpatanto rathāt tasya dhautā hairaṇyavāsasaḥ ākāśe samadṛśyanta haṃsānām iva paṅktayaḥ 33 tasya tad divyam astraṃ hi pragāḍhaṃ citram asyataḥ prekṣante smāntarikṣa sthāḥ sarve devāḥ sa vāsavāḥ 34 tad dṛṣṭvā paramaprīto gandharvaś citram adbhutam śaśaṃsa devarājāya citrasenaḥ pratāpavān 35 paśyemān arinirdārān saṃsaktān iva gacchataḥ citrarūpam idaṃ jiṣṇor divyam astram udīryataḥ 36 nedaṃ manuṣyāḥ śraddadhyur na hīdaṃ teṣu vidyate paurāṇānāṃ mahāstrāṇāṃ vicitrāyaṃ samāgamaḥ 37 madhyaṃdinagataṃ sūryaṃ pratapantam ivāmbare na śaknuvanti sainyāni pāṇḍavaṃ prativīkṣitum 38 ubhau viśrutakarmāṇāv ubhau yuddhaviśāradau ubhau sadṛśakarmāṇāv ubhau yudhi durāsadau 39 ity ukto devarājas tu pārtha bhīṣma samāgamam pūjayām āsa divyena puṣpavarṣeṇa bhārata 40 tato bhīṣmaḥ śāṃtanavo vāme pārśve samarpayat asyataḥ pratisaṃdhāya vivṛtaṃ savyasācinaḥ 41 tataḥ prahasya bībhatsuḥ pṛthu dhāreṇa kārmukam nyakṛntad gārdhrapatreṇa bhīṣmasyāmitatejasaḥ 42 athainaṃ daśabhir bāṇair pratyavidhyat stanāntare yatamānaṃ parākrāntaṃ kuntīputro dhanaṃjayaḥ 43 sa pīḍito mahābāhur gṛhītvā rathakūbaram gāṅgeyo yudhi durdharṣas tasthau dīrgham ivāturaḥ 44 taṃ visaṃjñam apovāha saṃyantā rathavājinām upadeśam anusmṛtya rakṣamāṇo mahāratham |