|
1
[य] कर्माण्य उक्तानि युष्माभिर यानि तानि करिष्यद मम चापि यदाबुथ्धिरुचितानि विनिश्चयात 2 पुरॊहितॊ ऽयम अस्माकम अग्निहॊत्राणि रक्षतु सूथपौरॊगवैः सार्धं थरुपथस्य निवेशने 3 इन्थ्रसेन मुखाश चेमे रदान आथाय केवलान यान्तु थवारवतीं शीघ्रम इति मे वर्तते मतिः 4 इमाश च नार्यॊ थरौपथ्याः सर्वशः परिचारिकाः पाञ्चालान एव गच्छन्तु सूथपौरॊगवैः सह 5 सर्वैर अपि च वक्तव्यं न परज्ञायन्त पाण्डवाः गता हय अस्मान अपाकीर्य सर्वे थवैतवनाथ इति 6 विथिते चापि वक्तव्यं सुहृथ्भिर अनुरागतः अतॊ ऽहम अपि वक्ष्यामि हेतुमात्रं निबॊधत 7 हन्तेमां राजवसतिं राजपुत्रा बरवीमि वः यदा राजकुलं पराप्य चरन परेष्यॊ न रिष्यति 8 थुर्वसं तव एव कौरव्या जानता राजवेश्मनि अमानितैः सुमानार्हा अज्ञातैः परिवत्सरम 9 थिष्ट थवारॊ लभेथ थवारं न च राजसु विश्वसेत तथ एवासनम अन्विच्छेथ यत्र नाभिषजेत परः 10 नास्य यानं न पर्यङ्कं न पीठं न जगं रदम आरॊहेत संमतॊ ऽसमीति स राजवसतिं वसेत 11 अद यत्रैनम आसीनं शङ्केरन थुष्टचारिणः न तत्रॊपविशेज जातु स राजवसतिं वसेत 12 न चानुशिष्येथ राजानम अपृच्छन्तं कथा चन तूष्णीं तव एनम उपासीत काले समभिपूजयन 13 असूयन्ति हि राजानॊ जनान अनृतवाथिनः तदैव चावमन्यन्ते मन्त्रिणं वाथिनं मृषा 14 नैषां थारेषु कुर्वीत मैत्रीं पराज्ञः कदं चन अन्तःपुर चरा ये च थवेष्टि यानहिताश च ये 15 विथिते चास्य कुर्वीत कर्याणि सुलघून्य अपि एवं विचरतॊ राज्ञॊ न कषतिर जायते कव चित 16 यत्नाच चॊपचरेथ एनम अग्निवथ थेववच च ह अनृतेनॊपचीर्णॊ हि हिंस्याथ एनम असंशयम 17 यच च भर्तानुयुञ्जीत तथ एवाभ्यनुवर्तयेत परमाथम अवलेहां च कॊपं च परिवर्जयेत 18 समर्दनासु सर्वासु हितं च परियम एव च संवर्णयेत तथ एवास्य परियाथ अपि हितं वथेत 19 अनुकूलॊ भवेच चास्य सर्वार्देषु कदासु च अप्रियं चाहितं यत सयात तथ अस्मै नानुवर्णयेत 20 नाहम अस्य परियॊ ऽसमीति मत्वा सेवेत पण्डितः अप्रमत्तश च यत्तश च हितं कुर्यात परियं च यत 21 नास्यानिष्टानि सेवेत नाहितैः सह संवसेत सवस्दानान न विकम्पेत स राजवसतिं वसेत 22 थक्षिणं वाद वामं वा पार्श्वम आसीत पण्डितः रक्षिणां हय आत्तशस्त्राणां सदानं पश्चाथ विधीयते नित्यं विप्रतिषिथ्धं तु पुरस्ताथ आसनं महत 23 न च संथर्शने किं चित परवृथ्धम अपि संजपेत अपि हय एतथ थरिथ्राणां वयलीक सदानम उत्तमम 24 न मृषाभिहितं राज्ञॊ मनुष्येषु परकाशयेत यं चासूयन्ति राजानः पुरुषं न वथेच च तम 25 शूरॊ ऽसमीति न थृप्तः सयाथ बुथ्धिमान इति वा पुनः परियम एवाचरन राज्ञः परियॊ भवति भॊगवान 26 ऐश्वर्यं पराप्य थुष्प्रापं परियं पराप्य च राजतः अप्रमत्तॊ भवेथ राज्ञः परियेषु च हितेषु च 27 यस्य कॊपॊ महाबाधः परसाथश च महाफलः कस तस्य मनसापीच्छेथ अनर्दं पराज्ञसंमतः 28 न चौष्ठौ निर्भुजेज जातु न च वाक्यं समाक्षिपेत सथा कषुतं च वातं च षठीवनं चाचरेच छनैः 29 हास्यवस्तुषु चाप्य अस्य वर्तमानेषु केषु चित नातिगाढं परहृष्येत न चाप्य उन्मत्तवथ धसेत 30 न चातिधैर्येण चरेथ गुरुतां हि वरजेत तदा समितं तु मृथुपूर्वेण थर्शयेत परसाथजम 31 लाभे न हर्षयेथ यस तु न वयदेथ यॊ ऽवमानितः असंमूढश च यॊ नित्यं स राजवसतिं वसेत 32 राजानं राजपुत्रं वा संवर्तयति यः सथा अमात्यः पण्डितॊ भूत्वा स चिरं तिष्ठति शरियम 33 परगृहीतश च यॊ ऽमात्यॊ निगृहीतश च कारणैः न निर्बध्नाति राजानं लभते परग्रहं पुनः 34 परत्यक्षं च परॊक्षं च गुणवाथी विचक्षणः उपजीवी भवेथ राज्ञॊ विषये चापि यॊ वसेत 35 अमात्यॊ हि बलाथ भॊक्तुं राजानं परार्दयेत तु यः न स तिष्ठेच चिरं सदानं गच्छेच च पराणसंशयम 36 शरेयः सथात्मनॊ थृष्ट्वा परं राज्ञा न संवथेत विशेषयेन न राजानं यॊग्या भूमिषु सर्वथा 37 अम्लानॊ बलवाञ शूरश छायेवानपगः सथा सत्यवाथी मृथुर थान्तः स राजवसतिं वसेत 38 अन्यस्मिन परेष्यमाणे तु पुरस्ताथ यः समुत्पतेत अहं किं करवाणीति स राजवसतिं वसेत 39 उष्णे वा यथि वा शीते रात्रौ वा यथि वा थिवा आथिष्टॊ न विकल्पेत स राजवसतिं वसेत 40 यॊ वै गृहेभ्यः परवसन परियाणां नानुसंस्मरेत थुःखेन सुखम अन्विच्छेत स राजवसतिं वसेत 41 समवेषं न कुर्वीत नात्युच्चैः संनिधौ हसेत मन्त्रं न बहुधा कुर्याथ एवं राज्ञः परियॊ भवेत 42 न कर्मणि नियुक्तः सन धनं किं चिथ उपस्पृशेत पराप्नॊति हि हरन थरव्यं बन्धनं यथि वा वधम 43 यानं वस्त्रम अलंकारं यच चान्यत संप्रयच्छति तथ एव धारयेन नित्यम एवं परियतरॊ भवेत 44 संवत्सरम इमं तात तदा शीला बुभूषवः अद सवविषयं पराप्य यदाकामं चरिष्यद 45 अनुशिष्टाः सम भथ्रं ते नैतथ वक्तास्ति कश चन कुन्तीम ऋते मातरं नॊ विथुरं च महामतिम 46 यथ एवानन्तरं कार्यं तथ भवान कर्तुम अर्हति तारणायास्य थुःखस्य परस्दानाय जयाय च 47 [वै] एवम उक्तस ततॊ राज्ञा धौम्यॊ ऽद थविजसत्तमः अकरॊथ विधिवत सर्वं परस्दाने यथ विधीयते 48 तेषां समिध्य तान अग्नीन मन्त्रवच च जुहाव सः समृथ्धि वृथ्धिलाभाय पृदिवी विजयाय च 49 अग्निं परथक्षिणं कृत्वा बराह्मणांश च तपॊधनान याज्ञसेनीं पुरस्कृत्य षड एवाद परवव्रजुः |
1
[y] karmāṇy uktāni yuṣmābhir yāni tāni kariṣyatha mama cāpi yathābuddhirucitāni viniścayāt 2 purohito 'yam asmākam agnihotrāṇi rakṣatu sūdapaurogavaiḥ sārdhaṃ drupadasya niveśane 3 indrasena mukhāś ceme rathān ādāya kevalān yāntu dvāravatīṃ śīghram iti me vartate matiḥ 4 imāś ca nāryo draupadyāḥ sarvaśaḥ paricārikāḥ pāñcālān eva gacchantu sūdapaurogavaiḥ saha 5 sarvair api ca vaktavyaṃ na prajñāyanta pāṇḍavāḥ gatā hy asmān apākīrya sarve dvaitavanād iti 6 vidite cāpi vaktavyaṃ suhṛdbhir anurāgataḥ ato 'ham api vakṣyāmi hetumātraṃ nibodhata 7 hantemāṃ rājavasatiṃ rājaputrā bravīmi vaḥ yathā rājakulaṃ prāpya caran preṣyo na riṣyati 8 durvasaṃ tv eva kauravyā jānatā rājaveśmani amānitaiḥ sumānārhā ajñātaiḥ parivatsaram 9 diṣṭa dvāro labhed dvāraṃ na ca rājasu viśvaset tad evāsanam anvicched yatra nābhiṣajet paraḥ 10 nāsya yānaṃ na paryaṅkaṃ na pīṭhaṃ na jagaṃ ratham ārohet saṃmato 'smīti sa rājavasatiṃ vaset 11 atha yatrainam āsīnaṃ śaṅkeran duṣṭacāriṇaḥ na tatropaviśej jātu sa rājavasatiṃ vaset 12 na cānuśiṣyed rājānam apṛcchantaṃ kadā cana tūṣṇīṃ tv enam upāsīta kāle samabhipūjayan 13 asūyanti hi rājāno janān anṛtavādinaḥ tathaiva cāvamanyante mantriṇaṃ vādinaṃ mṛṣā 14 naiṣāṃ dāreṣu kurvīta maitrīṃ prājñaḥ kathaṃ cana antaḥpura carā ye ca dveṣṭi yānahitāś ca ye 15 vidite cāsya kurvīta karyāṇi sulaghūny api evaṃ vicarato rājño na kṣatir jāyate kva cit 16 yatnāc copacared enam agnivad devavac ca ha anṛtenopacīrṇo hi hiṃsyād enam asaṃśayam 17 yac ca bhartānuyuñjīta tad evābhyanuvartayet pramādam avalehāṃ ca kopaṃ ca parivarjayet 18 samarthanāsu sarvāsu hitaṃ ca priyam eva ca saṃvarṇayet tad evāsya priyād api hitaṃ vadet 19 anukūlo bhavec cāsya sarvārtheṣu kathāsu ca apriyaṃ cāhitaṃ yat syāt tad asmai nānuvarṇayet 20 nāham asya priyo 'smīti matvā seveta paṇḍitaḥ apramattaś ca yattaś ca hitaṃ kuryāt priyaṃ ca yat 21 nāsyāniṣṭāni seveta nāhitaiḥ saha saṃvaset svasthānān na vikampeta sa rājavasatiṃ vaset 22 dakṣiṇaṃ vātha vāmaṃ vā pārśvam āsīta paṇḍitaḥ rakṣiṇāṃ hy āttaśastrāṇāṃ sthānaṃ paścād vidhīyate nityaṃ vipratiṣiddhaṃ tu purastād āsanaṃ mahat 23 na ca saṃdarśane kiṃ cit pravṛddham api saṃjapet api hy etad daridrāṇāṃ vyalīka sthānam uttamam 24 na mṛṣābhihitaṃ rājño manuṣyeṣu prakāśayet yaṃ cāsūyanti rājānaḥ puruṣaṃ na vadec ca tam 25 śūro 'smīti na dṛptaḥ syād buddhimān iti vā punaḥ priyam evācaran rājñaḥ priyo bhavati bhogavān 26 aiśvaryaṃ prāpya duṣprāpaṃ priyaṃ prāpya ca rājataḥ apramatto bhaved rājñaḥ priyeṣu ca hiteṣu ca 27 yasya kopo mahābādhaḥ prasādaś ca mahāphalaḥ kas tasya manasāpīcched anarthaṃ prājñasaṃmataḥ 28 na cauṣṭhau nirbhujej jātu na ca vākyaṃ samākṣipet sadā kṣutaṃ ca vātaṃ ca ṣṭhīvanaṃ cācarec chanaiḥ 29 hāsyavastuṣu cāpy asya vartamāneṣu keṣu cit nātigāḍhaṃ prahṛṣyeta na cāpy unmattavad dhaset 30 na cātidhairyeṇa cared gurutāṃ hi vrajet tathā smitaṃ tu mṛdupūrveṇa darśayeta prasādajam 31 lābhe na harṣayed yas tu na vyathed yo 'vamānitaḥ asaṃmūḍhaś ca yo nityaṃ sa rājavasatiṃ vaset 32 rājānaṃ rājaputraṃ vā saṃvartayati yaḥ sadā amātyaḥ paṇḍito bhūtvā sa ciraṃ tiṣṭhati śriyam 33 pragṛhītaś ca yo 'mātyo nigṛhītaś ca kāraṇaiḥ na nirbadhnāti rājānaṃ labhate pragrahaṃ punaḥ 34 pratyakṣaṃ ca parokṣaṃ ca guṇavādī vicakṣaṇaḥ upajīvī bhaved rājño viṣaye cāpi yo vaset 35 amātyo hi balād bhoktuṃ rājānaṃ prārthayet tu yaḥ na sa tiṣṭhec ciraṃ sthānaṃ gacchec ca prāṇasaṃśayam 36 śreyaḥ sadātmano dṛṣṭvā paraṃ rājñā na saṃvadet viśeṣayen na rājānaṃ yogyā bhūmiṣu sarvadā 37 amlāno balavāñ śūraś chāyevānapagaḥ sadā satyavādī mṛdur dāntaḥ sa rājavasatiṃ vaset 38 anyasmin preṣyamāṇe tu purastād yaḥ samutpatet ahaṃ kiṃ karavāṇīti sa rājavasatiṃ vaset 39 uṣṇe vā yadi vā śīte rātrau vā yadi vā divā ādiṣṭo na vikalpeta sa rājavasatiṃ vaset 40 yo vai gṛhebhyaḥ pravasan priyāṇāṃ nānusaṃsmaret duḥkhena sukham anvicchet sa rājavasatiṃ vaset 41 samaveṣaṃ na kurvīta nātyuccaiḥ saṃnidhau haset mantraṃ na bahudhā kuryād evaṃ rājñaḥ priyo bhavet 42 na karmaṇi niyuktaḥ san dhanaṃ kiṃ cid upaspṛśet prāpnoti hi haran dravyaṃ bandhanaṃ yadi vā vadham 43 yānaṃ vastram alaṃkāraṃ yac cānyat saṃprayacchati tad eva dhārayen nityam evaṃ priyataro bhavet 44 saṃvatsaram imaṃ tāta tathā śīlā bubhūṣavaḥ atha svaviṣayaṃ prāpya yathākāmaṃ cariṣyatha 45 anuśiṣṭāḥ sma bhadraṃ te naitad vaktāsti kaś cana kuntīm ṛte mātaraṃ no viduraṃ ca mahāmatim 46 yad evānantaraṃ kāryaṃ tad bhavān kartum arhati tāraṇāyāsya duḥkhasya prasthānāya jayāya ca 47 [vai] evam uktas tato rājñā dhaumyo 'tha dvijasattamaḥ akarod vidhivat sarvaṃ prasthāne yad vidhīyate 48 teṣāṃ samidhya tān agnīn mantravac ca juhāva saḥ samṛddhi vṛddhilābhāya pṛthivī vijayāya ca 49 agniṃ pradakṣiṇaṃ kṛtvā brāhmaṇāṃś ca tapodhanān yājñasenīṃ puraskṛtya ṣaḍ evātha pravavrajuḥ |