|
1
[वै] ततः स पुनर एवाद मार्कण्डेयं यशस्विनम पप्रच्छ विनयॊपेतॊ धर्मराजॊ युधिष्ठिरः 2 नैके युगसहस्रान्तास तवया थृष्टा महामुने न चापीह समः कश चिथ आयुषा तव विथ्यते वर्जयित्वा महात्मानं बराह्मणं परमेष्ठिनम 3 अनन्तरिक्षे लॊके ऽसमिन थेवथानव वर्जिते तवम एव परलये विप्र बराह्मणम उपतिष्ठसि 4 परलये चापि निर्वृत्ते परबुथ्धे च पितामहे तवम एव सृज्यमानानि भूतानीह परपश्यसि 5 चतुर्विधानि विप्रर्षे यदावत परमेष्ठिना वायुभूता थिशः कृत्वा विक्षिप्यापस ततस ततः 6 तवया लॊकगुरुः साक्षात सर्वलॊकपितामहः आराधितॊ थविजश्रेष्ठ तत्परेण समाधिना 7 तस्मात सर्वान्तकॊ मृत्युर जरा वा थेहनाशिनी न तवा विशति विप्रर्षे परसाथात परमेष्ठिनः 8 यथा नैव रविर नाग्निर न वायुर न च चन्थ्रमः नैवान्तरिक्षं नैवॊर्वी शेषं भवति किं चन 9 तस्मिन्न एकार्णवे लॊके नष्टे सदावरजङ्गमे नष्टे थेवासुरगणे समुत्सन्न महॊरगे 10 शयानम अमितात्मानं पथ्मे पथ्मनिकेतनम तवम एकः सर्वभूतेशं बरह्माणम उपतिष्ठसि 11 एतत परत्यक्षतः सर्वं पूर्ववृत्तं थविजॊत्तम तस्माथ इच्छामहे शरॊतुं सर्वहेत्व आत्मिकां कदाम 12 अनुभूतं हि बहुशस तवयैकेन थविजॊत्तम न ते ऽसत्य अविथितं किं चित सर्वलॊकेषु नित्यथा 13 [मार्क] हन्त ते कदयिष्यामि नमस्कृत्वा सवयम्भुवे पुरुषाय पुराणाय शाश्वतायाव्ययाय च 14 य एष पृदुथीर्घाक्षः पीतवासा जनार्थनः एष कर्ता विकर्ता च सर्वभावन भूतकृत 15 अचिन्त्यं महथ आश्चर्यं पवित्रम अपि चॊत्तमम अनाथि निधनं भूतं विश्वम अक्षयम अव्ययम 16 एष कर्ता न करियते कारणं चापि पौरुषे यॊ हय एनं पुरुषं वेत्ति थेवा अपि न तं विथुः 17 सर्वम आश्चर्यम एवैतन निर्वृत्तं राजसत्तम आथितॊ मनुजव्याघ्रकृत्स्नस्य जगतः कषये 18 चत्वार्य आहुः सहस्राणि वर्षाणां तत कृतं युगम तस्य तावच छती संध्या संध्यांशश च ततः परम 19 तरीणि वर्षसहस्राणि तरेया युगम इहॊच्यते तस्य तावच छती संध्या संध्यांशश च ततः परम 20 तदा वर्षसहस्रे थवे थवापरं परिमाणतः तस्यापि थविशती संध्या संख्यांशश च ततः परम 21 सहस्रम एकं वर्षाणां ततः कलियुगं समृतम तस्य वर्षशतं संध्या संध्यांशश च ततः परम संध्यासंध्यांशयॊस तुल्यं परमाणम उपधारय 22 कषीणे कलियुगे चैव परवर्तति कृतं युगम एषा थवाथश साहस्री युगाख्या परिकीर्तिता 23 एतत सहस्रपर्यन्तम अहर बराह्मम उथाहृतम विश्वं हि बरह्मभवने सर्वशः परिवर्तते लॊकानां मनुजव्याघ्रप्रलयं तं विथुर बुधाः 24 अल्पावशिष्टे तु तथा युगान्ते भरतर्षभ सहस्रान्ते नराः सर्वे परायशॊ ऽनृतवाथिनः 25 यज्ञप्रतिनिधिः पार्द थानप्रतिनिधिस तदा वरतप्रति निधिश चैव तस्मिन काले परवर्तते 26 बराह्मणाः शूथ्र कर्माणस तदा शूथ्रा धनार्जकाः कषत्रधर्मेण वाप्य अत्र वर्तयन्ति गते युगे 27 निवृत्तयज्ञस्वाध्यायाः पिण्डॊथकविवर्जिताः बराह्मणाः सर्वभक्षाश च भविष्यन्ति कलौ युगे 28 अजपा बराह्मणास तात शूथ्रा जप परायणाः विपरीते तथा लॊके पूर्वरूपं कषयस्य तत 29 बहवॊ मेच्छ राजानः पृदिव्यां मनुजाधिप मिद्यानुशासिनः पापा मृषावाथपरायणाः 30 आन्ध्राः शकाः पुलिन्थाश च यवनाश च नराधिपाः काम्बॊजा और्णिकाः शूथ्रास तदाभीरा नरॊत्तम 31 न तथा बराह्मणः कश चित सवधर्मम उपजीवति कषत्रिया अपि वैश्याश च विकर्मस्दा नराधिप 32 अल्पायुषः सवल्प बला अल्पतेजः पराक्रमाः अल्पथेहाल्प साराश च तदा सत्याल्प भाषिणः 33 बहु शून्या जनपथा मृगव्यालावृता थिशः युगान्ते समनुप्राप्ते वृदा च बरह्मचारिणः भॊगाथिनस तदा शूथ्रा बराह्मणाश चार्यवाथिनः 34 युगान्ते मनुजव्याघ्रभवन्ति बहु जन्तवः न तदा घराणयुक्ताश च सर्वगन्धा विशां पते रसाश च मनुजव्याघ्रन तदा सवाथु यॊगिनः 35 बहु परजा हरस्वथेहाः शीलाचार विवर्जिताः मुखे भगाः सत्रियॊ राजन भविष्यन्ति युगक्षये 36 अट्टशूला जनपथाः शिव शूलाश चतुष्पदाः केशशूलाः सत्रियॊ राजन भविष्यन्ति युगक्षये 37 अल्पक्षीरास तदा गावॊ भविष्यन्ति जनाधिप अल्पपुष्पफलाश चापि पाथपा बहु वायसाः 38 बरह्म वध्यावलॊप्तानां तदा मिद्याभिशंसिनाम नृपाणां पृदिवीपाल परतिगृह्णन्ति वै थविजाः 39 लॊभमॊहपरीताश च मिद्या धर्मध्वजावृताः भिक्षार्दं पृदिवीपाल चञ्चूर्यन्ते थविजैर थिशः 40 करभार भयात पुंसॊ गृहस्दाः परिमॊषकाः मुनिछथ्माकृति छन्ना वाणिज्यम उपजीवते 41 मिद्या च नखरॊमाणि धारयन्ति नरास तथा अर्दलॊभान नरव्याघ्र वृदा च बरह्मचारिणः 42 आश्रमेषु वृदाचाराः पानपा गुरुतल्पगाः ऐह लौकिकम ईहन्ते मांसशॊणितवर्धनम 43 बहु पाषण्ड संकीर्णाः परान्न गुणवाथिनः आश्रमा मनुजव्याघ्रन भवन्ति युगक्षये 44 यदर्तु वर्षी भगवान न तदा पाकशासनः न तथा सर्वबीजानि सम्यग रॊहन्ति भारत अधर्मफलम अत्यर्दं तथा भवति चानघ 45 तदा च पृदिवीपाल यॊ भवेथ धर्मसंयुतः अल्पायुः स हि मन्तव्यॊ न हि धर्मॊ ऽसति कश चन 46 भूयिष्ठं कूटमानैश च पण्यं विक्रीणते जनाः वणिजश च नरव्याघ्र बहु माया भवन्त्य उत 47 धर्मिष्ठाः परिहीयन्ते पापीयान वर्धते जनः धर्मस्य बलहानिः सयाथ अधर्मश च बली तदा 48 अल्पायुषॊ थरिथ्राश च धर्मिष्ठा मानवास तथा थीर्घायुषः समृथ्धाश च विधर्माणॊ युगक्षये 49 अधर्मिष्ठैर उपायैश च परजा वयवहरन्त्य उत संचयेनापि चाल्पेन भवन्त्य आढ्या मथान्विताः 50 धनं विश्वासतॊ नयस्तं मिदॊ भूयिष्ठशॊ नराः हर्तुं वयवसिता राजन मायाचार समन्विताः 51 पुरुषाथानि सत्त्वानि पक्षिणॊ ऽद मृगास तदा नगराणां विहारेषु चैत्येष्व अपि च शेरते 52 सप्त वर्षाष्ट वर्षाश च सत्रियॊ गर्भधरा नृप थश थवाथश वर्षाणां पुंसां पुत्रः परजायते 53 भवन्ति षॊडशे वर्षे नराः पलितिनस तदा आयुः कषयॊ मनुष्याणां कषिप्रम एव परपथ्यते 54 कषीणे युगे महाराज तरुणा वृथ्धशीलिनः तरुणानां च यच छीलं तथ वृथ्धेषु परजायते 55 विपरीतास तथा नार्यॊ वञ्चयित्वा रहॊ पतीन वयुच्चरन्त्य अपि थुःशीला थासैः पशुभिर एव च 56 तस्मिन युगसहस्रान्ते संप्राप्ते चायुषः कषये अनावृष्टिर महाराज जायते बहु वार्षिकी 57 ततस तान्य अल्पसाराणि सत्त्वानि कषुधितानि च परलयं यान्ति भूयिष्ठं पृदिव्यां पृदिवीपते 58 ततॊ थिनकरैर थीप्तैः सप्तभिर मनुजाधिप पीयते सलिलं सर्वं समुथ्रेषु सरित्सु च 59 यच च काष्ठं तृणं चापि शुष्कं चार्थ्रं च भारत सर्वं तथ भस्मसाथ भूतं थृश्यते भरतर्षभः 60 ततः संवर्तकॊ वह्निर वायुना सह भारत लॊकम आविशते पूर्वम आथित्यैर उपशॊषितम 61 ततः स पृदिवीं भित्त्वा समाविश्य रसातलम थेवथानव यक्षाणां भयं जनयते महत 62 निर्थहन नागलॊकं च यच च किं चित कषिताव इह अधस्तात पृदिवीपाल सर्वं नाशयते कषणात 63 ततॊ यॊजनविंशानां सहस्राणि शतानि च निर्थहत्य अशिवॊ वायुः स च संवर्तकॊ ऽनलः 64 सथेवासुरगन्धर्वं सयक्षॊरग राक्षसम ततॊ थहति थीप्तः स सर्वम एव जगथ विभुः 65 ततॊ गजकुलप्रख्यास तडिन माला विभूषिताः उत्तिष्ठन्ति महामेघा नभस्य अथ्भुतथर्शनाः 66 के चिन नीलॊत्पलश्यामाः के चित कुमुथसंनिभाः के चित किञ्जल्कसंकाशाः के चित पीताः पयॊधराः 67 के चिथ धारिथ्र संकाशाः काकाण्डक निभास तदा के चित कमलपत्राभाः केचिथ धिङ्गुलक परभाः 68 के चित पुरवराकाराः के चिथ गजकुलॊपमाः के चिथ अञ्जनसंकाशाः के चिन मकरसंस्दिताः विथ्युन्माला पिनथ्धाङ्गाः समुत्तिष्ठन्ति वै घनाः 69 घॊररूपा महाराज घॊरस्वननिनाथिताः ततॊ जलधराः सर्वे वयाप्नुवन्ति नभस्तलम 70 तैर इयं पृदिवी सर्वा सपर्वतवनाकरा आपूर्यते महाराज सलिलौघपरिप्लुता 71 ततस ते जलथा घॊरा राविणः पुरुषर्षभ सर्वतः पलावयन्त्य आशु चॊथिताः परमेष्ठिना 72 वर्षमाणा महत तॊयं पूरयन्तॊ वसुंधराम सुघॊरम अशिवं रौथ्रं नाशयन्ति च पावकम 73 ततॊ थवाथश वर्षाणि पयॊथास त उपप्लवे धाराभिः पूरयन्तॊ वै चॊथ्यमाना महात्मना 74 ततः समुथ्रः सवां वेलाम अतिक्रामति भारत पर्वताश च विशीर्यन्ते मही चापि विशीर्यते 75 सर्वतः सहसा भरान्तास ते पयॊथा नभस्तलम संवेष्टयित्वा नश्यन्ति वायुवेगपराहताः 76 ततस तं मारुतं घॊरं सवयम्भूर मनुजाधिप आथि पथ्मालयस्ल थेवः पीत्वा सवपिति भारत 77 तस्मिन्न एकार्णवे घॊरे नष्टे सदावरजङ्गमे नष्टे थेवासुरगणे यक्षाराक्षस वर्जिते 78 निर्मनुष्ये महीपाल निःश्वापथ महीरुहे अनन्तरिक्षे लॊके ऽसमिन भरमाम्य एकॊ ऽहम आथृतः 79 एकार्णवे जले घॊरे विचरन पार्दिवॊत्तम अपश्यन सर्वभूतानि वैक्लव्यम अगमं परम 80 ततः सुथीर्घं गत्वा तु पलवमानॊ नराधिप शरान्तः कव चिन न शरणं लभाम्य अहम अतन्थ्रितः 81 ततः कथा चित पश्यामि तस्मिन सलिलसंप्लवे नयग्रॊधं सुमहान्तं वै विशालं पृदिवीपते 82 शाखायां तस्य वृक्षस्य विस्तीर्णायां नराधिप पर्यङ्के पृदिवीपाल थिव्यास्तरण संस्तृते 83 उपविष्टं महाराज पूर्णेन्थुसथृशाननम फुल्लपथ्मविशालाक्षं बालं पश्यामि भारत 84 ततॊ मे पृदिवीपाल विस्मयः सुमहान अभूत कदं तव अयं शिशुः शेते लॊके नाशम उपागते 85 तपसा चिन्तयंश चापि तं शिशुं नॊपलक्षये भूतं भव्यं भविष्यच च जानन्न अपि नराधिप 86 अतसी पुष्पवर्णाभः शरीवत्स कृतलक्षणः साक्षाल लक्ष्म्या इवावासः स तथा परतिभाति मे 87 ततॊ माम अब्रवीथ बालः स पथ्मनिभ लॊचनः शरीवत्स धारी थयुतिमान वाक्यं शरुतिसुखावहम 88 जानामि तवा परिश्रान्तं तात विश्रामकाङ्क्षिणम मार्कण्डेय इहास्स्व तवं यावथ इच्छसि भार्गव 89 अभ्यन्तरं शरीरं मे परविश्य मुनिसत्तम आस्स्व भॊ विहितॊ वासः परसाथस ते कृतॊ मया 90 ततॊ बालेन तेनैवम उक्तस्यासीत तथा मम निर्वेथॊ जीविते थीर्घे मनुष्यत्व च भारत 91 ततॊ बालेन तेनास्यं सहसा विवृतं कृतम तस्याहम अवशॊ वक्त्रं थैवयॊगात परवेशितः 92 ततः परविष्टस तत कुक्षिं सहसा मनुजाधिप सराष्ट्रनगराकीर्णां कृत्स्नां पश्यामि मेथिनीम 93 गङ्गां शतथ्रुं सीतां च यमुनाम अद कौशिकीम चर्मण्वतीं वेत्रवतीं चन्थ्रभागां सरस्वतीम 94 सिन्धुं चैव विपाशां च नथीं गॊथावरीम अपि वस्वॊकसारां नलिनीं नर्मथां चैव भारत 95 नथीं ताम्रां च वेण्णां च पुण्यतॊयां शुभावहाम सुवेणां कृष्णवेणां च इरामां च महानथीम शॊणं च पुरुषव्याघ्र विशल्यां कम्पुनाम अपि 96 एताश चान्याश च नथ्यॊ ऽहं पृदिव्यां या नरॊत्तम परिक्रामन परपश्यामि तस्य कुक्षौ महात्मनः 97 ततः समुथ्रं पश्यामि याथॊगणनिषेवितम रत्नाकरम अमित्रघ्न निधानं पयसॊ महत 98 ततः पश्यामि गगनं चन्थ्रसूर्यविराजितम जाज्वल्यमानं तेजॊभिः पावकार्क समप्रभैः पश्यामि च महीं राजन कानकैर उपशॊभिताम 99 यजन्ते हि तथा राजन बराह्मणा बहुभिः सवैः कषत्रियाश च परवर्तन्ते सर्ववर्णानुरञ्जने 100 वैश्याः कृषिं यदान्यायं कारयन्ति नराधिप शुश्रूषायां च निरता थविजानां वृषलास तदा 101 ततः परिपतन राजंस तस्य कुक्षौ महात्मनः हिमवन्तं च पश्यामि हेमकूटं च पर्वतम 102 निषधं चापि पश्यामि शवेतं च रजता चितम पश्यामि च महीपाल पर्वतं गन्धमाथनम 103 मन्थरं मनुजव्याघ्रनीलं चापि महागिरिम पश्यामि च महाराज मेरुं कनकपर्वतम 104 महेन्थ्रं चैव पश्यामि विन्ध्यं च गिरिम उत्तमम मलयं चापि पश्यामि पारियात्रं च पर्वतम 105 एते चान्ये च बहवॊ यावन्तः पृदिवीधराः तस्यॊथरे मया थृष्टाः सर्वरत्नविभूषिताः 106 सिंहान वयाघ्रान वराहांश च नागांश च मनुजाधिप पृदिव्यां यानि चान्यानि सत्त्वानि जगतीपते तानि सर्वाण्य अहं तत्र पश्यन पर्यचरं तथा 107 कुक्षौ तस्य नरव्याघ्र परविष्टः संचरन थिशः शक्राथींश चापि पश्यामि कृत्स्नान थेवगणांस तदा 108 गन्धर्वाप्सरसॊ यक्षान ऋषींश चैव महीपते थैत्यथानव संघांश च ये चान्ये सुरशत्रवः 109 यच च किं चिन मया लॊके थृष्टं सदावरजङ्गमम तथ अपश्यम अहं सर्वं तस्य कुक्षौ महात्मनः फलाहारः परविचरन कृत्स्नं जगथ इथं तथा 110 अन्तः शरीरे तस्याहं वर्षाणाम अधिकं शतम न च पश्यामि तस्याहम अन्तं थेहस्य कुत्र चित 111 सततं धावमानश च चिन्तयानॊ विशां पते आसाथयामि नैतान्तं तस्य राजन महात्मनः 112 ततस तम एव शरणं गतॊ ऽसमि विधिवत तथा वरेण्यं वरथं थेवं मनसा कर्मणैव च 113 ततॊ ऽहं सहसा राजन वायुवेगेन निःसृतः महात्मानॊ मुखात तस्य विवृतात पुरुषॊत्तम 114 ततस तस्यैव शाखायां नयग्रॊघस्य विशां पते आस्ते मनुजशार्थूल कृत्स्नम आथाय वै जगत 115 तेनैव बाल वेषेण शरीवत्स कृतलक्षणम आसीनं तं नरव्याघ्र पश्याम्य अमिततेजसम 116 ततॊ माम अब्रवीथ वीर स बालः परहसन्न इव शरीवत्स धारी थयुतिमान पीतवासा महाथ्युतिः 117 अपीथानीं शरीरे ऽसमिन मामके मुनिसत्तम उषितस तवं सुविश्रान्तॊ मार्कण्डेय बरवीहि मे 118 मुहूर्ताथ अद मे थृष्टिः पराथुर्भूता पुनर नवा यया निर्मुक्तम आत्मानम अपश्यं लब्धचेतसम 119 तस्य ताम्रतलौ तात चरणौ सुप्रतिष्ठितौ सुजातौ मृथु रक्ताभिर अङ्गुलीभिर अलंकृतौ 120 परयतेन मया मूर्ध्ना गृहीत्वा हय अभिवन्थितौ थृष्ट्वापरिमितं तस्य परभावम अमितौजसः 121 विनयेनाञ्जलिं कृत्वा परयत्नेनॊपगम्य च थृष्टॊ मया स भूतात्मा थेवः कमललॊचनः 122 तम अहं पराञ्जलिर भूत्वा नमस्कृत्येथम अब्रुवम जञातुम इच्छामि थेव तवां मायां चेमां तवॊत्तमाम 123 आस्येनानुप्रविष्टॊ ऽहं शरीरं भगवंस तव थृष्टवान अखिलाँल लॊकान समस्ताज जठरे तव 124 तव थेव शरीरस्दा थेवथानवराक्षसाः यक्षगन्धर्वनागाश च जगत सदावरजङ्गमम 125 तवत्प्रसाथाच च मे थेव समृतिर न परिहीयते थरुतम अन्तः शरीरे ते सततं परिधावतः 126 इच्छामि पुण्डरीकाक्ष जञातुं तवाहम अनिन्थित इह भूत्वा शिशुः साक्षात किं भवान अवतिष्ठते पीत्वा जगथ इथं विश्वम एतथ आख्यातुम अर्हसि 127 किमर्दं च जगत सर्वं शरीरस्दं तवानघ कियन्तं च तवया कालम इह सदेयम अरिंथम 128 एतथ इच्छामि थेवेश शरॊतुं बराह्मण काम्यया तवत्तः कमलपत्राक्ष विस्तरेण यदातदम महथ धयेतथ अचिन्त्यं च यथ अहं थृष्टवान परभॊ 129 इत्य उक्तः स मया शरीमान थेवथेवॊ महाथ्युतिः सान्त्वयन माम इथं वाक्यम उवाच वथतां वरः |
1
[vai] tataḥ sa punar evātha mārkaṇḍeyaṃ yaśasvinam papraccha vinayopeto dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ 2 naike yugasahasrāntās tvayā dṛṣṭā mahāmune na cāpīha samaḥ kaś cid āyuṣā tava vidyate varjayitvā mahātmānaṃ brāhmaṇaṃ parameṣṭhinam 3 anantarikṣe loke 'smin devadānava varjite tvam eva pralaye vipra brāhmaṇam upatiṣṭhasi 4 pralaye cāpi nirvṛtte prabuddhe ca pitāmahe tvam eva sṛjyamānāni bhūtānīha prapaśyasi 5 caturvidhāni viprarṣe yathāvat parameṣṭhinā vāyubhūtā diśaḥ kṛtvā vikṣipyāpas tatas tataḥ 6 tvayā lokaguruḥ sākṣāt sarvalokapitāmahaḥ ārādhito dvijaśreṣṭha tatpareṇa samādhinā 7 tasmāt sarvāntako mṛtyur jarā vā dehanāśinī na tvā viśati viprarṣe prasādāt parameṣṭhinaḥ 8 yadā naiva ravir nāgnir na vāyur na ca candramaḥ naivāntarikṣaṃ naivorvī śeṣaṃ bhavati kiṃ cana 9 tasminn ekārṇave loke naṣṭe sthāvarajaṅgame naṣṭe devāsuragaṇe samutsanna mahorage 10 śayānam amitātmānaṃ padme padmaniketanam tvam ekaḥ sarvabhūteśaṃ brahmāṇam upatiṣṭhasi 11 etat pratyakṣataḥ sarvaṃ pūrvavṛttaṃ dvijottama tasmād icchāmahe śrotuṃ sarvahetv ātmikāṃ kathām 12 anubhūtaṃ hi bahuśas tvayaikena dvijottama na te 'sty aviditaṃ kiṃ cit sarvalokeṣu nityadā 13 [mārk] hanta te kathayiṣyāmi namaskṛtvā svayambhuve puruṣāya purāṇāya śāśvatāyāvyayāya ca 14 ya eṣa pṛthudīrghākṣaḥ pītavāsā janārdanaḥ eṣa kartā vikartā ca sarvabhāvana bhūtakṛt 15 acintyaṃ mahad āścaryaṃ pavitram api cottamam anādi nidhanaṃ bhūtaṃ viśvam akṣayam avyayam 16 eṣa kartā na kriyate kāraṇaṃ cāpi pauruṣe yo hy enaṃ puruṣaṃ vetti devā api na taṃ viduḥ 17 sarvam āścaryam evaitan nirvṛttaṃ rājasattama ādito manujavyāghrakṛtsnasya jagataḥ kṣaye 18 catvāry āhuḥ sahasrāṇi varṣāṇāṃ tat kṛtaṃ yugam tasya tāvac chatī saṃdhyā saṃdhyāṃśaś ca tataḥ param 19 trīṇi varṣasahasrāṇi treyā yugam ihocyate tasya tāvac chatī saṃdhyā saṃdhyāṃśaś ca tataḥ param 20 tathā varṣasahasre dve dvāparaṃ parimāṇataḥ tasyāpi dviśatī saṃdhyā saṃkhyāṃśaś ca tataḥ param 21 sahasram ekaṃ varṣāṇāṃ tataḥ kaliyugaṃ smṛtam tasya varṣaśataṃ saṃdhyā saṃdhyāṃśaś ca tataḥ param saṃdhyāsaṃdhyāṃśayos tulyaṃ pramāṇam upadhāraya 22 kṣīṇe kaliyuge caiva pravartati kṛtaṃ yugam eṣā dvādaśa sāhasrī yugākhyā parikīrtitā 23 etat sahasraparyantam ahar brāhmam udāhṛtam viśvaṃ hi brahmabhavane sarvaśaḥ parivartate lokānāṃ manujavyāghrapralayaṃ taṃ vidur budhāḥ 24 alpāvaśiṣṭe tu tadā yugānte bharatarṣabha sahasrānte narāḥ sarve prāyaśo 'nṛtavādinaḥ 25 yajñapratinidhiḥ pārtha dānapratinidhis tathā vrataprati nidhiś caiva tasmin kāle pravartate 26 brāhmaṇāḥ śūdra karmāṇas tathā śūdrā dhanārjakāḥ kṣatradharmeṇa vāpy atra vartayanti gate yuge 27 nivṛttayajñasvādhyāyāḥ piṇḍodakavivarjitāḥ brāhmaṇāḥ sarvabhakṣāś ca bhaviṣyanti kalau yuge 28 ajapā brāhmaṇās tāta śūdrā japa parāyaṇāḥ viparīte tadā loke pūrvarūpaṃ kṣayasya tat 29 bahavo meccha rājānaḥ pṛthivyāṃ manujādhipa mithyānuśāsinaḥ pāpā mṛṣāvādaparāyaṇāḥ 30 āndhrāḥ śakāḥ pulindāś ca yavanāś ca narādhipāḥ kāmbojā aurṇikāḥ śūdrās tathābhīrā narottama 31 na tadā brāhmaṇaḥ kaś cit svadharmam upajīvati kṣatriyā api vaiśyāś ca vikarmasthā narādhipa 32 alpāyuṣaḥ svalpa balā alpatejaḥ parākramāḥ alpadehālpa sārāś ca tathā satyālpa bhāṣiṇaḥ 33 bahu śūnyā janapadā mṛgavyālāvṛtā diśaḥ yugānte samanuprāpte vṛthā ca brahmacāriṇaḥ bhogādinas tathā śūdrā brāhmaṇāś cāryavādinaḥ 34 yugānte manujavyāghrabhavanti bahu jantavaḥ na tathā ghrāṇayuktāś ca sarvagandhā viśāṃ pate rasāś ca manujavyāghrana tathā svādu yoginaḥ 35 bahu prajā hrasvadehāḥ śīlācāra vivarjitāḥ mukhe bhagāḥ striyo rājan bhaviṣyanti yugakṣaye 36 aṭṭaśūlā janapadāḥ śiva śūlāś catuṣpathāḥ keśaśūlāḥ striyo rājan bhaviṣyanti yugakṣaye 37 alpakṣīrās tathā gāvo bhaviṣyanti janādhipa alpapuṣpaphalāś cāpi pādapā bahu vāyasāḥ 38 brahma vadhyāvaloptānāṃ tathā mithyābhiśaṃsinām nṛpāṇāṃ pṛthivīpāla pratigṛhṇanti vai dvijāḥ 39 lobhamohaparītāś ca mithyā dharmadhvajāvṛtāḥ bhikṣārthaṃ pṛthivīpāla cañcūryante dvijair diśaḥ 40 karabhāra bhayāt puṃso gṛhasthāḥ parimoṣakāḥ munichadmākṛti channā vāṇijyam upajīvate 41 mithyā ca nakharomāṇi dhārayanti narās tadā arthalobhān naravyāghra vṛthā ca brahmacāriṇaḥ 42 āśrameṣu vṛthācārāḥ pānapā gurutalpagāḥ aiha laukikam īhante māṃsaśoṇitavardhanam 43 bahu pāṣaṇḍa saṃkīrṇāḥ parānna guṇavādinaḥ āśramā manujavyāghrana bhavanti yugakṣaye 44 yathartu varṣī bhagavān na tathā pākaśāsanaḥ na tadā sarvabījāni samyag rohanti bhārata adharmaphalam atyarthaṃ tadā bhavati cānagha 45 tathā ca pṛthivīpāla yo bhaved dharmasaṃyutaḥ alpāyuḥ sa hi mantavyo na hi dharmo 'sti kaś cana 46 bhūyiṣṭhaṃ kūṭamānaiś ca paṇyaṃ vikrīṇate janāḥ vaṇijaś ca naravyāghra bahu māyā bhavanty uta 47 dharmiṣṭhāḥ parihīyante pāpīyān vardhate janaḥ dharmasya balahāniḥ syād adharmaś ca balī tathā 48 alpāyuṣo daridrāś ca dharmiṣṭhā mānavās tadā dīrghāyuṣaḥ samṛddhāś ca vidharmāṇo yugakṣaye 49 adharmiṣṭhair upāyaiś ca prajā vyavaharanty uta saṃcayenāpi cālpena bhavanty āḍhyā madānvitāḥ 50 dhanaṃ viśvāsato nyastaṃ mitho bhūyiṣṭhaśo narāḥ hartuṃ vyavasitā rājan māyācāra samanvitāḥ 51 puruṣādāni sattvāni pakṣiṇo 'tha mṛgās tathā nagarāṇāṃ vihāreṣu caityeṣv api ca śerate 52 sapta varṣāṣṭa varṣāś ca striyo garbhadharā nṛpa daśa dvādaśa varṣāṇāṃ puṃsāṃ putraḥ prajāyate 53 bhavanti ṣoḍaśe varṣe narāḥ palitinas tathā āyuḥ kṣayo manuṣyāṇāṃ kṣipram eva prapadyate 54 kṣīṇe yuge mahārāja taruṇā vṛddhaśīlinaḥ taruṇānāṃ ca yac chīlaṃ tad vṛddheṣu prajāyate 55 viparītās tadā nāryo vañcayitvā raho patīn vyuccaranty api duḥśīlā dāsaiḥ paśubhir eva ca 56 tasmin yugasahasrānte saṃprāpte cāyuṣaḥ kṣaye anāvṛṣṭir mahārāja jāyate bahu vārṣikī 57 tatas tāny alpasārāṇi sattvāni kṣudhitāni ca pralayaṃ yānti bhūyiṣṭhaṃ pṛthivyāṃ pṛthivīpate 58 tato dinakarair dīptaiḥ saptabhir manujādhipa pīyate salilaṃ sarvaṃ samudreṣu saritsu ca 59 yac ca kāṣṭhaṃ tṛṇaṃ cāpi śuṣkaṃ cārdraṃ ca bhārata sarvaṃ tad bhasmasād bhūtaṃ dṛśyate bharatarṣabhaḥ 60 tataḥ saṃvartako vahnir vāyunā saha bhārata lokam āviśate pūrvam ādityair upaśoṣitam 61 tataḥ sa pṛthivīṃ bhittvā samāviśya rasātalam devadānava yakṣāṇāṃ bhayaṃ janayate mahat 62 nirdahan nāgalokaṃ ca yac ca kiṃ cit kṣitāv iha adhastāt pṛthivīpāla sarvaṃ nāśayate kṣaṇāt 63 tato yojanaviṃśānāṃ sahasrāṇi śatāni ca nirdahaty aśivo vāyuḥ sa ca saṃvartako 'nalaḥ 64 sadevāsuragandharvaṃ sayakṣoraga rākṣasam tato dahati dīptaḥ sa sarvam eva jagad vibhuḥ 65 tato gajakulaprakhyās taḍin mālā vibhūṣitāḥ uttiṣṭhanti mahāmeghā nabhasy adbhutadarśanāḥ 66 ke cin nīlotpalaśyāmāḥ ke cit kumudasaṃnibhāḥ ke cit kiñjalkasaṃkāśāḥ ke cit pītāḥ payodharāḥ 67 ke cid dhāridra saṃkāśāḥ kākāṇḍaka nibhās tathā ke cit kamalapatrābhāḥ kecid dhiṅgulaka prabhāḥ 68 ke cit puravarākārāḥ ke cid gajakulopamāḥ ke cid añjanasaṃkāśāḥ ke cin makarasaṃsthitāḥ vidyunmālā pinaddhāṅgāḥ samuttiṣṭhanti vai ghanāḥ 69 ghorarūpā mahārāja ghorasvananināditāḥ tato jaladharāḥ sarve vyāpnuvanti nabhastalam 70 tair iyaṃ pṛthivī sarvā saparvatavanākarā āpūryate mahārāja salilaughapariplutā 71 tatas te jaladā ghorā rāviṇaḥ puruṣarṣabha sarvataḥ plāvayanty āśu coditāḥ parameṣṭhinā 72 varṣamāṇā mahat toyaṃ pūrayanto vasuṃdharām sughoram aśivaṃ raudraṃ nāśayanti ca pāvakam 73 tato dvādaśa varṣāṇi payodās ta upaplave dhārābhiḥ pūrayanto vai codyamānā mahātmanā 74 tataḥ samudraḥ svāṃ velām atikrāmati bhārata parvatāś ca viśīryante mahī cāpi viśīryate 75 sarvataḥ sahasā bhrāntās te payodā nabhastalam saṃveṣṭayitvā naśyanti vāyuvegaparāhatāḥ 76 tatas taṃ mārutaṃ ghoraṃ svayambhūr manujādhipa ādi padmālayasl devaḥ pītvā svapiti bhārata 77 tasminn ekārṇave ghore naṣṭe sthāvarajaṅgame naṣṭe devāsuragaṇe yakṣārākṣasa varjite 78 nirmanuṣye mahīpāla niḥśvāpada mahīruhe anantarikṣe loke 'smin bhramāmy eko 'ham ādṛtaḥ 79 ekārṇave jale ghore vicaran pārthivottama apaśyan sarvabhūtāni vaiklavyam agamaṃ param 80 tataḥ sudīrghaṃ gatvā tu plavamāno narādhipa śrāntaḥ kva cin na śaraṇaṃ labhāmy aham atandritaḥ 81 tataḥ kadā cit paśyāmi tasmin salilasaṃplave nyagrodhaṃ sumahāntaṃ vai viśālaṃ pṛthivīpate 82 śākhāyāṃ tasya vṛkṣasya vistīrṇāyāṃ narādhipa paryaṅke pṛthivīpāla divyāstaraṇa saṃstṛte 83 upaviṣṭaṃ mahārāja pūrṇendusadṛśānanam phullapadmaviśālākṣaṃ bālaṃ paśyāmi bhārata 84 tato me pṛthivīpāla vismayaḥ sumahān abhūt kathaṃ tv ayaṃ śiśuḥ śete loke nāśam upāgate 85 tapasā cintayaṃś cāpi taṃ śiśuṃ nopalakṣaye bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyac ca jānann api narādhipa 86 atasī puṣpavarṇābhaḥ śrīvatsa kṛtalakṣaṇaḥ sākṣāl lakṣmyā ivāvāsaḥ sa tadā pratibhāti me 87 tato mām abravīd bālaḥ sa padmanibha locanaḥ śrīvatsa dhārī dyutimān vākyaṃ śrutisukhāvaham 88 jānāmi tvā pariśrāntaṃ tāta viśrāmakāṅkṣiṇam mārkaṇḍeya ihāssva tvaṃ yāvad icchasi bhārgava 89 abhyantaraṃ śarīraṃ me praviśya munisattama āssva bho vihito vāsaḥ prasādas te kṛto mayā 90 tato bālena tenaivam uktasyāsīt tadā mama nirvedo jīvite dīrghe manuṣyatva ca bhārata 91 tato bālena tenāsyaṃ sahasā vivṛtaṃ kṛtam tasyāham avaśo vaktraṃ daivayogāt praveśitaḥ 92 tataḥ praviṣṭas tat kukṣiṃ sahasā manujādhipa sarāṣṭranagarākīrṇāṃ kṛtsnāṃ paśyāmi medinīm 93 gaṅgāṃ śatadruṃ sītāṃ ca yamunām atha kauśikīm carmaṇvatīṃ vetravatīṃ candrabhāgāṃ sarasvatīm 94 sindhuṃ caiva vipāśāṃ ca nadīṃ godāvarīm api vasvokasārāṃ nalinīṃ narmadāṃ caiva bhārata 95 nadīṃ tāmrāṃ ca veṇṇāṃ ca puṇyatoyāṃ śubhāvahām suveṇāṃ kṛṣṇaveṇāṃ ca irāmāṃ ca mahānadīm śoṇaṃ ca puruṣavyāghra viśalyāṃ kampunām api 96 etāś cānyāś ca nadyo 'haṃ pṛthivyāṃ yā narottama parikrāman prapaśyāmi tasya kukṣau mahātmanaḥ 97 tataḥ samudraṃ paśyāmi yādogaṇaniṣevitam ratnākaram amitraghna nidhānaṃ payaso mahat 98 tataḥ paśyāmi gaganaṃ candrasūryavirājitam jājvalyamānaṃ tejobhiḥ pāvakārka samaprabhaiḥ paśyāmi ca mahīṃ rājan kānakair upaśobhitām 99 yajante hi tadā rājan brāhmaṇā bahubhiḥ savaiḥ kṣatriyāś ca pravartante sarvavarṇānurañjane 100 vaiśyāḥ kṛṣiṃ yathānyāyaṃ kārayanti narādhipa śuśrūṣāyāṃ ca niratā dvijānāṃ vṛṣalās tathā 101 tataḥ paripatan rājaṃs tasya kukṣau mahātmanaḥ himavantaṃ ca paśyāmi hemakūṭaṃ ca parvatam 102 niṣadhaṃ cāpi paśyāmi śvetaṃ ca rajatā citam paśyāmi ca mahīpāla parvataṃ gandhamādanam 103 mandaraṃ manujavyāghranīlaṃ cāpi mahāgirim paśyāmi ca mahārāja meruṃ kanakaparvatam 104 mahendraṃ caiva paśyāmi vindhyaṃ ca girim uttamam malayaṃ cāpi paśyāmi pāriyātraṃ ca parvatam 105 ete cānye ca bahavo yāvantaḥ pṛthivīdharāḥ tasyodare mayā dṛṣṭāḥ sarvaratnavibhūṣitāḥ 106 siṃhān vyāghrān varāhāṃś ca nāgāṃś ca manujādhipa pṛthivyāṃ yāni cānyāni sattvāni jagatīpate tāni sarvāṇy ahaṃ tatra paśyan paryacaraṃ tadā 107 kukṣau tasya naravyāghra praviṣṭaḥ saṃcaran diśaḥ śakrādīṃś cāpi paśyāmi kṛtsnān devagaṇāṃs tathā 108 gandharvāpsaraso yakṣān ṛṣīṃś caiva mahīpate daityadānava saṃghāṃś ca ye cānye suraśatravaḥ 109 yac ca kiṃ cin mayā loke dṛṣṭaṃ sthāvarajaṅgamam tad apaśyam ahaṃ sarvaṃ tasya kukṣau mahātmanaḥ phalāhāraḥ pravicaran kṛtsnaṃ jagad idaṃ tadā 110 antaḥ śarīre tasyāhaṃ varṣāṇām adhikaṃ śatam na ca paśyāmi tasyāham antaṃ dehasya kutra cit 111 satataṃ dhāvamānaś ca cintayāno viśāṃ pate āsādayāmi naitāntaṃ tasya rājan mahātmanaḥ 112 tatas tam eva śaraṇaṃ gato 'smi vidhivat tadā vareṇyaṃ varadaṃ devaṃ manasā karmaṇaiva ca 113 tato 'haṃ sahasā rājan vāyuvegena niḥsṛtaḥ mahātmāno mukhāt tasya vivṛtāt puruṣottama 114 tatas tasyaiva śākhāyāṃ nyagroghasya viśāṃ pate āste manujaśārdūla kṛtsnam ādāya vai jagat 115 tenaiva bāla veṣeṇa śrīvatsa kṛtalakṣaṇam āsīnaṃ taṃ naravyāghra paśyāmy amitatejasam 116 tato mām abravīd vīra sa bālaḥ prahasann iva śrīvatsa dhārī dyutimān pītavāsā mahādyutiḥ 117 apīdānīṃ śarīre 'smin māmake munisattama uṣitas tvaṃ suviśrānto mārkaṇḍeya bravīhi me 118 muhūrtād atha me dṛṣṭiḥ prādurbhūtā punar navā yayā nirmuktam ātmānam apaśyaṃ labdhacetasam 119 tasya tāmratalau tāta caraṇau supratiṣṭhitau sujātau mṛdu raktābhir aṅgulībhir alaṃkṛtau 120 prayatena mayā mūrdhnā gṛhītvā hy abhivanditau dṛṣṭvāparimitaṃ tasya prabhāvam amitaujasaḥ 121 vinayenāñjaliṃ kṛtvā prayatnenopagamya ca dṛṣṭo mayā sa bhūtātmā devaḥ kamalalocanaḥ 122 tam ahaṃ prāñjalir bhūtvā namaskṛtyedam abruvam jñātum icchāmi deva tvāṃ māyāṃ cemāṃ tavottamām 123 āsyenānupraviṣṭo 'haṃ śarīraṃ bhagavaṃs tava dṛṣṭavān akhilāṁl lokān samastāj jaṭhare tava 124 tava deva śarīrasthā devadānavarākṣasāḥ yakṣagandharvanāgāś ca jagat sthāvarajaṅgamam 125 tvatprasādāc ca me deva smṛtir na parihīyate drutam antaḥ śarīre te satataṃ paridhāvataḥ 126 icchāmi puṇḍarīkākṣa jñātuṃ tvāham anindita iha bhūtvā śiśuḥ sākṣāt kiṃ bhavān avatiṣṭhate pītvā jagad idaṃ viśvam etad ākhyātum arhasi 127 kimarthaṃ ca jagat sarvaṃ śarīrasthaṃ tavānagha kiyantaṃ ca tvayā kālam iha stheyam ariṃdama 128 etad icchāmi deveśa śrotuṃ brāhmaṇa kāmyayā tvattaḥ kamalapatrākṣa vistareṇa yathātatham mahad dhyetad acintyaṃ ca yad ahaṃ dṛṣṭavān prabho 129 ity uktaḥ sa mayā śrīmān devadevo mahādyutiḥ sāntvayan mām idaṃ vākyam uvāca vadatāṃ varaḥ |