|
1
[वै] एतच छरुत्वा वचस तस्य वानरेन्थ्रस्य धीमतः भीमसेनस तथा वीरः परॊवाचामित्रकर्शनः 2 कॊ भवान किंनिमित्तं वा वानरं वपुर आश्रितः बराह्मणानन्तरॊ वर्णः कषत्रियस तवानुपृच्छति 3 कौरवः सॊमवंशीयः कुन्त्या गर्भेण धारितः पाण्डवॊ वायुतनयॊ भीमसेन इति शरुतः 4 स वाक्यं भीमसेनस्य समितेन परतिगृह्य तत हनूमान वायुतनयॊ वायुपुत्रम अभाषत 5 वानरॊ ऽहं न ते मार्गं परथास्यामि यदेप्सितम साधु गच्छ निवर्तस्व मा तवं पराप्यसि वैशसम 6 [भम] वैशसं वास्तु यथ वान्यन न तवा पृच्छामि वानर परयच्छॊत्तिष्ठ मार्गं मे मा तवं पराप्स्यसि वैशसम 7 [हनु] नास्ति शक्तिर ममॊत्दातुं वयाधिना कलेशितॊ हय अहम यथ्य अवश्यं परयातव्यं लङ्घयित्वा परयाहि माम 8 [भम] निर्गुणः परमात्मेति थेहं ते वयाप्य तिष्ठति तम अहं जञानविज्ञेयं नावमन्ये न लङ्घये 9 यथ्य आगमैर न विन्थेयं तम अहं भूतभावनम करमेयं तवां गिरिं चेमं हनूमान इव सागरम 10 [ह] क एष हनुमान नाम सागरॊ येन लङ्घितः पृच्छामि तवा कुरुश्रेष्ठ कद्यतां यथि शक्यते 11 [भम] भराता मम गुणश्लाघ्यॊ बुथ्धिसत्त्वबलान्वितः रामायणे ऽतिविख्यातः शूरॊ वानरपुंगवः 12 रामपत्नी कृते येन शतयॊजनम आयतः सागरः पलवगेन्थ्रेण करमेणैकेन लङ्घितः 13 स मे भराता महावीर्यस तुल्यॊ ऽहं तस्य तेजसा बले पराक्रमे युथ्धे शक्तॊ ऽहं तव निग्रहे 14 उत्तिष्ठ थेहि मे मार्गं पश्य वा मे ऽथय पौरुषम मच्छासनम अकुर्वाणं मा तवा नेष्ये यमक्षयम 15 [वै] विज्ञाय तं बलॊन्मत्तं बाहुवीर्येण गर्वितम हृथयेनावहस्यैनं हनुमान वाक्यम अब्रवीत 16 परसीथ नास्ति मे शक्तिर उत्दातुं जरयानघ ममानुकम्पया तव एतत पुच्छम उत्सार्य गम्यताम 17 सावज्ञम अद वामेन समयञ जग्राह पाणिना न चाशकच चालयितुं भीमः पुच्छं महाकपेः 18 उच्चिक्षेप पुनर थॊर्भ्याम इन्थ्रायुधम इवॊत्श्रितम नॊथ्धर्तुम अशकथ भीमॊ थॊर्भ्याम अपि महाबलः 19 उत्क्षिप्त भरूर विवृत्ताक्षः संहतभ्रुकुती मुखः सविन्न गत्रॊ ऽभवथ भीमॊ न चॊथ्धर्तुं शशाक ह 20 यत्नवान अपि तु शरीमाँल लाङ्गूलॊथ्धरणॊथ्धुतः कपेः पार्श्वगतॊ भीमस तस्दौ वरीडाथ अधॊमुखः 21 परनिपत्य च कौन्तेयः पराञ्जलिर वाक्यम अब्रवीत परसीथ कपिशार्थूल थुरुक्तं कषम्यतां मम 22 सिथ्धॊ वा यथि वा थेवॊ गन्धर्वॊ वाद गुह्यकः पृष्ठः सन कामया बरूहि कस तवं वानररूपधृक 23 [ह] यत ते मम परिज्ञाने कौतूहलम अरिंथम तत सर्वम अखिलेन तवं शृणु पाण्डवनन्थन 24 अहं केसरिणः कषेत्रे वायुना जगथ आयुषा जातः कमलपत्राक्ष हनूमान नाम वानरः 25 सूर्यपुत्रं च सुग्रीवं शक्रपुत्रं च वालिनम सर्ववानरराजानौ सर्ववानरयूदपाः 26 उपतस्दुर महावीर्या मम चामित्रकर्शन सुग्रीवेणाभवत परीतिर अनिलस्याग्निना यदा 27 निकृतः स ततॊ भरात्रा कस्मिंश चित कारणान्तरे ऋश्यमूके मया सार्धं सुग्रीवॊ नयवसच चिरम 28 अद थाशरदिर वीरॊ रामॊ नाम महाबलः विष्णुर मानुषरूपेण च चारवसु धाम इमाम 29 स पितुः परियम अन्विच्छन सह भार्यः सहानुजः सधनुर धन्विनां शरेष्ठॊ थण्डकारण्यम आश्रितः 30 तस्य भार्या जनस्दानाथ रावणेन हृता बलात वञ्चयित्वा महाबुथ्धिं मृगरूपेण राघवम 31 हृतथारः सह भरात्रा पत्नीं मार्गन सराघवः थृष्टवाञ शैलशिखरे सुग्रीवं वानरर्षभम 32 तेन तस्याभवत सख्यं रागवस्य महात्मनः स हत्वा वालिनं राज्ये सुग्रीवं परत्यपाथयत स हरीन परेषयाम आस सीतायाः परिमार्गने 33 ततॊ वानरकॊतीभिर यां वयं परस्दिता थिशम तत्र परवृत्तिः सीताया गृध्रेण परतिपाथिता 34 ततॊ ऽहं कार्यसिथ्ध्यर्दं रामस्याक्लिष्टकर्मणाः शतयॊजनविस्तीर्णम अर्णवं सहसाप्लुतः 35 थृष्टा सा च मया थेवी रावणस्य निवेशने परत्यागतश चापि पुनर नाम तत्र परकाश्य वै 36 ततॊ रामेण वीरेण हत्वा तान सर्वराक्षसान पुनः परत्याहृता भार्या नष्टा वेथश्रुतिर यदा 37 ततः परतिष्ठिते रामे वीरॊ ऽयं याचितॊ मया यावथ रामकदा वीर भवेल लॊकेषु शत्रुहन तावज जीवेयम इत्य एवं तदास्त्व इति च सॊ ऽबरवीत 38 थशवर्षसहस्राणि थशवर्षशतानि च राज्यं कारितवान रामस ततस तु तरिथिवं गतः 39 तथ इहाप्सरसस तात गन्धर्वाश च सथानघ तस्य वीरस्य चरितं गायन्त्यॊ रमयन्ति माम 40 अयं च मार्गॊ मर्त्यानाम अगम्यः कुरुनन्थन ततॊ ऽहं रुथ्धवान मार्गं तवेमं थेवसेवितम धर्षयेथ वा शपेथ वापि मा कश चिथ इति भारत 41 थिव्यॊ थेवपदॊ हय एष नात्र गच्छन्ति मानुषाः यथर्दम आगतश चासि तत सरॊ ऽभयर्ण एव हि |
1
[vai] etac chrutvā vacas tasya vānarendrasya dhīmataḥ bhīmasenas tadā vīraḥ provācāmitrakarśanaḥ 2 ko bhavān kiṃnimittaṃ vā vānaraṃ vapur āśritaḥ brāhmaṇānantaro varṇaḥ kṣatriyas tvānupṛcchati 3 kauravaḥ somavaṃśīyaḥ kuntyā garbheṇa dhāritaḥ pāṇḍavo vāyutanayo bhīmasena iti śrutaḥ 4 sa vākyaṃ bhīmasenasya smitena pratigṛhya tat hanūmān vāyutanayo vāyuputram abhāṣata 5 vānaro 'haṃ na te mārgaṃ pradāsyāmi yathepsitam sādhu gaccha nivartasva mā tvaṃ prāpyasi vaiśasam 6 [bhm] vaiśasaṃ vāstu yad vānyan na tvā pṛcchāmi vānara prayacchottiṣṭha mārgaṃ me mā tvaṃ prāpsyasi vaiśasam 7 [hanu] nāsti śaktir mamotthātuṃ vyādhinā kleśito hy aham yady avaśyaṃ prayātavyaṃ laṅghayitvā prayāhi mām 8 [bhm] nirguṇaḥ paramātmeti dehaṃ te vyāpya tiṣṭhati tam ahaṃ jñānavijñeyaṃ nāvamanye na laṅghaye 9 yady āgamair na vindeyaṃ tam ahaṃ bhūtabhāvanam krameyaṃ tvāṃ giriṃ cemaṃ hanūmān iva sāgaram 10 [ha] ka eṣa hanumān nāma sāgaro yena laṅghitaḥ pṛcchāmi tvā kuruśreṣṭha kathyatāṃ yadi śakyate 11 [bhm] bhrātā mama guṇaślāghyo buddhisattvabalānvitaḥ rāmāyaṇe 'tivikhyātaḥ śūro vānarapuṃgavaḥ 12 rāmapatnī kṛte yena śatayojanam āyataḥ sāgaraḥ plavagendreṇa krameṇaikena laṅghitaḥ 13 sa me bhrātā mahāvīryas tulyo 'haṃ tasya tejasā bale parākrame yuddhe śakto 'haṃ tava nigrahe 14 uttiṣṭha dehi me mārgaṃ paśya vā me 'dya pauruṣam macchāsanam akurvāṇaṃ mā tvā neṣye yamakṣayam 15 [vai] vijñāya taṃ balonmattaṃ bāhuvīryeṇa garvitam hṛdayenāvahasyainaṃ hanumān vākyam abravīt 16 prasīda nāsti me śaktir utthātuṃ jarayānagha mamānukampayā tv etat puccham utsārya gamyatām 17 sāvajñam atha vāmena smayañ jagrāha pāṇinā na cāśakac cālayituṃ bhīmaḥ pucchaṃ mahākapeḥ 18 uccikṣepa punar dorbhyām indrāyudham ivotśritam noddhartum aśakad bhīmo dorbhyām api mahābalaḥ 19 utkṣipta bhrūr vivṛttākṣaḥ saṃhatabhrukutī mukhaḥ svinna gatro 'bhavad bhīmo na coddhartuṃ śaśāka ha 20 yatnavān api tu śrīmāṁl lāṅgūloddharaṇoddhutaḥ kapeḥ pārśvagato bhīmas tasthau vrīḍād adhomukhaḥ 21 pranipatya ca kaunteyaḥ prāñjalir vākyam abravīt prasīda kapiśārdūla duruktaṃ kṣamyatāṃ mama 22 siddho vā yadi vā devo gandharvo vātha guhyakaḥ pṛṣṭhaḥ san kāmayā brūhi kas tvaṃ vānararūpadhṛk 23 [ha] yat te mama parijñāne kautūhalam ariṃdama tat sarvam akhilena tvaṃ śṛṇu pāṇḍavanandana 24 ahaṃ kesariṇaḥ kṣetre vāyunā jagad āyuṣā jātaḥ kamalapatrākṣa hanūmān nāma vānaraḥ 25 sūryaputraṃ ca sugrīvaṃ śakraputraṃ ca vālinam sarvavānararājānau sarvavānarayūthapāḥ 26 upatasthur mahāvīryā mama cāmitrakarśana sugrīveṇābhavat prītir anilasyāgninā yathā 27 nikṛtaḥ sa tato bhrātrā kasmiṃś cit kāraṇāntare ṛśyamūke mayā sārdhaṃ sugrīvo nyavasac ciram 28 atha dāśarathir vīro rāmo nāma mahābalaḥ viṣṇur mānuṣarūpeṇa ca cāravasu dhām imām 29 sa pituḥ priyam anvicchan saha bhāryaḥ sahānujaḥ sadhanur dhanvināṃ śreṣṭho daṇḍakāraṇyam āśritaḥ 30 tasya bhāryā janasthānād rāvaṇena hṛtā balāt vañcayitvā mahābuddhiṃ mṛgarūpeṇa rāghavam 31 hṛtadāraḥ saha bhrātrā patnīṃ mārgan sarāghavaḥ dṛṣṭavāñ śailaśikhare sugrīvaṃ vānararṣabham 32 tena tasyābhavat sakhyaṃ rāgavasya mahātmanaḥ sa hatvā vālinaṃ rājye sugrīvaṃ pratyapādayat sa harīn preṣayām āsa sītāyāḥ parimārgane 33 tato vānarakotībhir yāṃ vayaṃ prasthitā diśam tatra pravṛttiḥ sītāyā gṛdhreṇa pratipāditā 34 tato 'haṃ kāryasiddhyarthaṃ rāmasyākliṣṭakarmaṇāḥ śatayojanavistīrṇam arṇavaṃ sahasāplutaḥ 35 dṛṣṭā sā ca mayā devī rāvaṇasya niveśane pratyāgataś cāpi punar nāma tatra prakāśya vai 36 tato rāmeṇa vīreṇa hatvā tān sarvarākṣasān punaḥ pratyāhṛtā bhāryā naṣṭā vedaśrutir yathā 37 tataḥ pratiṣṭhite rāme vīro 'yaṃ yācito mayā yāvad rāmakathā vīra bhavel lokeṣu śatruhan tāvaj jīveyam ity evaṃ tathāstv iti ca so 'bravīt 38 daśavarṣasahasrāṇi daśavarṣaśatāni ca rājyaṃ kāritavān rāmas tatas tu tridivaṃ gataḥ 39 tad ihāpsarasas tāta gandharvāś ca sadānagha tasya vīrasya caritaṃ gāyantyo ramayanti mām 40 ayaṃ ca mārgo martyānām agamyaḥ kurunandana tato 'haṃ ruddhavān mārgaṃ tavemaṃ devasevitam dharṣayed vā śaped vāpi mā kaś cid iti bhārata 41 divyo devapatho hy eṣa nātra gacchanti mānuṣāḥ yadartham āgataś cāsi tat saro 'bhyarṇa eva hi |