|
1
बृहथश्व उवाच अद थीर्घस्य कालस्य पर्णाथॊ नाम वै थविजः परत्येत्य नगरं भैमीम इथं वचनम अब्रवीत 2 नैषधं मृगयानेन थमयन्ति थिवानिशम अयॊध्यां नगरीं गत्वा भाङ्गस्वरिर उपस्दितः 3 शरावितश च मया वाक्यं तवथीयं स महाजने ऋतुपर्णॊ महाभागॊ यदॊक्तं वरवर्णिनि 4 तच छरुत्वा नाब्रवीत किं चिथ ऋतुपर्णॊ नराधिपः न च पारिषथः कश चिथ भाष्यमाणॊ मयासकृत 5 अनुज्ञातं तु मां राज्ञा विजने कश चिथ अब्रवीत ऋतुपर्णस्य पुरुषॊ बाहुकॊ नाम नामतः 6 सूतस तस्य नरेन्थ्रस्य विरूपॊ हरस्वबाहुकः शीघ्रयाने सुकुशलॊ मृष्टकर्ता च भॊजने 7 स विनिःश्वस्य बहुशॊ रुथित्वा च मुहुर मुहुः कुशलं चैव मां पृष्ट्वा पश्चाथ इथम अभाषत 8 वैषम्यम अपि संप्राप्ता गॊपायन्ति कुलस्त्रियः आत्मानम आत्मना सत्यॊ जितस्वर्गा न संशयः रहिता भर्तृभिश चैव न करुध्यन्ति कथा चन 9 विषमस्देन मूढेन परिभ्रष्टसुखेन च यत सा तेन परित्यक्ता तत्र न करॊथ्धुम अर्हति 10 पराणयात्रां परिप्रेप्सॊः शकुनैर हृतवाससः आधिभिर थह्यमानस्य शयामा न करॊथ्धुम अर्हति 11 सत्कृतासत्कृता वापि पतिं थृष्ट्वा तदागतम भरष्टराज्यं शरिया हीनं शयामा न करॊथ्धुम अर्हति 12 तस्य तथ वचनं शरुत्वा तवरितॊ ऽहम इहागतः शरुत्वा परमाणं भवती राज्ञश चैव निवेथय 13 एतच छरुत्वाश्रुपूर्णाक्षी पर्णाथस्य विशां पते थमयन्ती रहॊ ऽभयेत्य मातरं परत्यभाषत 14 अयम अर्दॊ न संवेथ्यॊ भीमे मातः कदं चन तवत्संनिधौ समाथेक्ष्ये सुथेवं थविजसत्तमम 15 यदा न नृपतिर भीमः परतिपथ्येत मे मतम तदा तवया परयत्तव्यं मम चेत परियम इच्छसि 16 यदा चाहं समानीता सुथेवेनाशु बान्धवान तेनैव मङ्गलेनाशु सुथेवॊ यातु माचिरम समानेतुं नलं मातर अयॊध्यां नगरीम इतः 17 विश्रान्तं च ततः पश्चात पर्णाथं थविजसत्तमम अर्चयाम आस वैथर्भी धनेनातीव भामिनी 18 नले चेहागते विप्र भूयॊ थास्यामि ते वसु तवया हि मे बहु कृतं यदा नान्यः करिष्यति यथ भर्त्राहं समेष्यामि शीघ्रम एव थविजॊत्तम 19 एवम उक्तॊ ऽरचयित्वा ताम आशीर्वाथैः सुमङ्गलैः गृहान उपययौ चापि कृतार्दः स महामनाः 20 ततश चानाय्य तं विप्रं थमयन्ती युधिष्ठिर अब्रवीत संनिधौ मातुर थुःखशॊकसमन्विता 21 गत्वा सुथेव नगरीम अयॊध्यावासिनं नृपम ऋतुपर्णं वचॊ बरूहि पतिम अन्यं चिकीर्षती आस्दास्यति पुनर भैमी थमयन्ती सवयंवरम 22 तत्र गच्छन्ति राजानॊ राजपुत्राश च सर्वशः यदा च गणितः कालः शवॊभूते स भविष्यति 23 यथि संभावनीयं ते गच्छ शीघ्रम अरिंथम सूर्यॊथये थवितीयं सा भर्तारं वरयिष्यति न हि स जञायते वीरॊ नलॊ जीवन मृतॊ ऽपि वा 24 एवं तया यदॊक्तं वै गत्वा राजानम अब्रवीत ऋतुपर्णं महाराज सुथेवॊ बराह्मणस तथा |
1
bṛhadaśva uvāca atha dīrghasya kālasya parṇādo nāma vai dvijaḥ pratyetya nagaraṃ bhaimīm idaṃ vacanam abravīt 2 naiṣadhaṃ mṛgayānena damayanti divāniśam ayodhyāṃ nagarīṃ gatvā bhāṅgasvarir upasthitaḥ 3 śrāvitaś ca mayā vākyaṃ tvadīyaṃ sa mahājane ṛtuparṇo mahābhāgo yathoktaṃ varavarṇini 4 tac chrutvā nābravīt kiṃ cid ṛtuparṇo narādhipaḥ na ca pāriṣadaḥ kaś cid bhāṣyamāṇo mayāsakṛt 5 anujñātaṃ tu māṃ rājñā vijane kaś cid abravīt ṛtuparṇasya puruṣo bāhuko nāma nāmataḥ 6 sūtas tasya narendrasya virūpo hrasvabāhukaḥ śīghrayāne sukuśalo mṛṣṭakartā ca bhojane 7 sa viniḥśvasya bahuśo ruditvā ca muhur muhuḥ kuśalaṃ caiva māṃ pṛṣṭvā paścād idam abhāṣata 8 vaiṣamyam api saṃprāptā gopāyanti kulastriyaḥ ātmānam ātmanā satyo jitasvargā na saṃśayaḥ rahitā bhartṛbhiś caiva na krudhyanti kadā cana 9 viṣamasthena mūḍhena paribhraṣṭasukhena ca yat sā tena parityaktā tatra na kroddhum arhati 10 prāṇayātrāṃ pariprepsoḥ śakunair hṛtavāsasaḥ ādhibhir dahyamānasya śyāmā na kroddhum arhati 11 satkṛtāsatkṛtā vāpi patiṃ dṛṣṭvā tathāgatam bhraṣṭarājyaṃ śriyā hīnaṃ śyāmā na kroddhum arhati 12 tasya tad vacanaṃ śrutvā tvarito 'ham ihāgataḥ śrutvā pramāṇaṃ bhavatī rājñaś caiva nivedaya 13 etac chrutvāśrupūrṇākṣī parṇādasya viśāṃ pate damayantī raho 'bhyetya mātaraṃ pratyabhāṣata 14 ayam artho na saṃvedyo bhīme mātaḥ kathaṃ cana tvatsaṃnidhau samādekṣye sudevaṃ dvijasattamam 15 yathā na nṛpatir bhīmaḥ pratipadyeta me matam tathā tvayā prayattavyaṃ mama cet priyam icchasi 16 yathā cāhaṃ samānītā sudevenāśu bāndhavān tenaiva maṅgalenāśu sudevo yātu māciram samānetuṃ nalaṃ mātar ayodhyāṃ nagarīm itaḥ 17 viśrāntaṃ ca tataḥ paścāt parṇādaṃ dvijasattamam arcayām āsa vaidarbhī dhanenātīva bhāminī 18 nale cehāgate vipra bhūyo dāsyāmi te vasu tvayā hi me bahu kṛtaṃ yathā nānyaḥ kariṣyati yad bhartrāhaṃ sameṣyāmi śīghram eva dvijottama 19 evam ukto 'rcayitvā tām āśīrvādaiḥ sumaṅgalaiḥ gṛhān upayayau cāpi kṛtārthaḥ sa mahāmanāḥ 20 tataś cānāyya taṃ vipraṃ damayantī yudhiṣṭhira abravīt saṃnidhau mātur duḥkhaśokasamanvitā 21 gatvā sudeva nagarīm ayodhyāvāsinaṃ nṛpam ṛtuparṇaṃ vaco brūhi patim anyaṃ cikīrṣatī āsthāsyati punar bhaimī damayantī svayaṃvaram 22 tatra gacchanti rājāno rājaputrāś ca sarvaśaḥ yathā ca gaṇitaḥ kālaḥ śvobhūte sa bhaviṣyati 23 yadi saṃbhāvanīyaṃ te gaccha śīghram ariṃdama sūryodaye dvitīyaṃ sā bhartāraṃ varayiṣyati na hi sa jñāyate vīro nalo jīvan mṛto 'pi vā 24 evaṃ tayā yathoktaṃ vai gatvā rājānam abravīt ṛtuparṇaṃ mahārāja sudevo brāhmaṇas tadā |