|
1
बृहथश्व उवाच सा निहत्य मृगव्याधं परतस्दे कमलेक्षणा वनं परतिभयं शून्यं झिल्लिकागणनाथितम 2 सिंहव्याघ्रवराहर्क्षरुरुथ्वीपिनिषेवितम नानापक्षिगणाकीर्णं मलेच्छतस्करसेवितम 3 शालवेणुधवाश्वत्दतिन्थुकेङ्गुथकिंशुकैः अर्जुनारिष्टसंछन्नं चन्थनैश च सशाल्मलैः 4 जम्ब्वाम्रलॊध्रखथिरशाकवेत्रसमाकुलम काश्मर्यामलकप्लक्षकथम्बॊथुम्बरावृतम 5 बथरीबिल्वसंछन्नं नयग्रॊधैश च समाकुलम परियालतालखर्जूरहरीतकबिभीतकैः 6 नानाधातुशतैर नथ्धान विविधान अपि चाचलान निकुञ्जान पक्षिसंघुष्टान थरीश चाथ्भुतथर्शनाः नथीः सरांसि वापीश च विविधांश च मृगथ्विजान 7 सा बहून भीमरूपांश च पिशाचॊरगराक्षसान पल्वलानि तडागानि गिरिकूटानि सर्वशः सरितः सागरांश चैव थथर्शाथ्भुतथर्शनान 8 यूदशॊ थथृशे चात्र विथर्भाधिपनन्थिनी महिषान वराहान गॊमायून ऋक्षवानरपन्नगान 9 तेजसा यशसा सदित्या शरिया च परया युता वैथर्भी विचरत्य एका नलम अन्वेषती तथा 10 नाबिभ्यत सा नृपसुता भैमी तत्राद कस्य चित थारुणाम अटवीं पराप्य भर्तृव्यसनकर्शिता 11 विथर्भतनया राजन विललाप सुथुःखिता भर्तृशॊकपरीताङ्गी शिलातलसमाश्रिता 12 थमयन्त्य उवाच सिंहॊरस्क महाबाहॊ निषधानां जनाधिप कव नु राजन गतॊ ऽसीह तयक्त्वा मां निर्जने वने 13 अश्वमेधाथिभिर वीर करतुभिः सवाप्तथक्षिणैः कदम इष्ट्वा नरव्याघ्र मयि मिद्या परवर्तसे 14 यत तवयॊक्तं नरव्याघ्र मत्समक्षं महाथ्युते कर्तुम अर्हसि कल्याण तथ ऋतं पार्दिवर्षभ 15 यदॊक्तं विहगैर हंसैः समीपे तव भूमिप मत्सकाशे च तैर उक्तं तथ अवेक्षितुम अर्हसि 16 चत्वार एकतॊ वेथाः साङ्गॊपाङ्गाः सविस्तराः सवधीता मानवश्रेष्ठ सत्यम एकं किलैकतः 17 तस्माथ अर्हसि शत्रुघ्न सत्यं कर्तुं नरेश्वर उक्तवान असि यथ वीर मत्सकाशे पुरा वचः 18 हा वीर ननु नामाहम इष्टा किल तवानघ अस्याम अटव्यां घॊरायां किं मां न परतिभाषसे 19 भर्त्सयत्य एष मां रौथ्रॊ वयात्तास्यॊ थारुणाकृतिः अरण्यराट कषुधाविष्टः किं मां न तरातुम अर्हसि 20 न मे तवथन्या सुभगे परिया इत्य अब्रवीस तथा ताम ऋतां कुरु कल्याणपुरॊक्तां भारतीं नृप 21 उन्मत्तां विलपन्तीं मां भार्याम इष्टां नराधिप ईप्सिताम ईप्सितॊ नाद किं मां न परतिभाषसे 22 कृशां थीनां विवर्णां च मलिनां वसुधाधिप वस्त्रार्धप्रावृताम एकां विलपन्तीम अनादवत 23 यूदभ्रष्टाम इवैकां मां हरिणीं पृदुलॊचन न मानयसि मानार्ह रुथतीम अरिकर्शन 24 महाराज महारण्ये माम इहैकाकिनीं सतीम आभाषमाणां सवां पत्नीं किं मां न परतिभाषसे 25 कुलशीलॊपसंपन्नं चारुसर्वाङ्गशॊभनम नाथ्य तवाम अनुपश्यामि गिराव अस्मिन नरॊत्तम वने चास्मिन महाघॊरे सिंहव्याघ्रनिषेविते 26 शयानम उपविष्टं वा सदितं वा निषधाधिप परस्दितं वा नरश्रेष्ठ मम शॊकविवर्धन 27 कं नु पृच्छामि थुःखार्ता तवथर्दे शॊककर्शिता कच चिथ थृष्टस तवयारण्ये संगत्येह नलॊ नृपः 28 कॊ नु मे कदयेथ अथ्य वने ऽसमिन विष्ठितं नलम अभिरूपं महात्मानं परव्यूहविनाशनम 29 यम अन्वेषसि राजानं नलं पथ्मनिभेक्षणम अयं स इति कस्याथ्य शरॊष्यामि मधुरां गिरम 30 अरण्यराड अयं शरीमांश चतुर्थंष्ट्रॊ महाहनुः शार्थूलॊ ऽभिमुखः परैति पृच्छाम्य एनम अशङ्किता 31 भवान मृगाणाम अधिपस तवम अस्मिन कानने परभुः विथर्भराजतनयां थमयन्तीति विथ्धि माम 32 निषधाधिपतेर भार्यां नलस्यामित्रघातिनः पतिम अन्वेषतीम एकां कृपणां शॊककर्शिताम आश्वासय मृगेन्थ्रेह यथि थृष्टस तवया नलः 33 अद वारण्यनृपते नलं यथि न शंससि माम अथस्व मृगश्रेष्ठ विशॊकां कुरु थुःखिताम 34 शरुत्वारण्ये विलपितं ममैष मृगराट सवयम यात्य एतां मृष्टसलिलाम आपगां सागरंगमाम 35 इमं शिलॊच्चयं पुण्यं शृङ्गैर बहुभिर उच्छ्रितैः विराजथ्भिर थिवस्पृग्भिर नैकवर्णैर मनॊरमैः 36 नानाधातुसमाकीर्णं विविधॊपलभूषितम अस्यारण्यस्य महतः केतुभूतम इवॊच्छ्रितम 37 सिंहशार्थूलमातङ्गवराहर्क्षमृगायुतम पतत्रिभिर बहुविधैः समन्ताथ अनुनाथितम 38 किंशुकाशॊकबकुलपुंनागैर उपशॊभितम सरिथ्भिः सविहंगाभिः शिखरैश चॊपशॊभितम गिरिराजम इमं तावत पृच्छामि नृपतिं परति 39 भगवन्न अचलश्रेष्ठ थिव्यथर्शनविश्रुत शरण्य बहुकल्याण नमस ते ऽसतु महीधर 40 परणमे तवाभिगम्याहं राजपुत्रीं निबॊध माम राज्ञः सनुषां राजभार्यां थमयन्तीति विश्रुताम 41 राजा विथर्भाधिपतिः पिता मम महारदः भीमॊ नाम कषितिपतिश चातुर्वर्ण्यस्य रक्षिता 42 राजसूयाश्वमेधानां करतूनां थक्षिणावताम आहर्ता पार्दिवश्रेष्ठः पृदुचार्वञ्चितेक्षणः 43 बरह्मण्यः साधुवृत्तश च सत्यवाग अनसूयकः शीलवान सुसमाचारः पृदुश्रीर धर्मविच छुचिः 44 सम्यग गॊप्ता विथर्भाणां निर्जितारिगणः परभुः तस्य मां विथ्धि तनयां भगवंस तवाम उपस्दिताम 45 निषधेषु महाशैल शवशुरॊ मे नृपॊत्तमः सुगृहीतनामा विख्यातॊ वीरसेन इति सम ह 46 तस्य राज्ञः सुतॊ वीरः शरीमान सत्यपराक्रमः करमप्राप्तं पितुः सवं यॊ राज्यं समनुशास्ति ह 47 नलॊ नामारिथमनः पुण्यश्लॊक इति शरुतः बरह्मण्यॊ वेथविथ वाग्मी पुण्यकृत सॊमपॊ ऽगनिचित 48 यष्टा थाता च यॊथ्धा च सम्यक चैव परशासिता तस्य माम अचलश्रेष्ठ विथ्धि भार्याम इहागताम 49 तयक्तश्रियं भर्तृहीनाम अनादां वयसनान्विताम अन्वेषमाणां भर्तारं तं वै नरवरॊत्तमम 50 खम उल्लिखथ्भिर एतैर हि तवया शृङ्गशतैर नृपः कच चिथ थृष्टॊ ऽचलश्रेष्ठ वने ऽसमिन थारुणे नलः 51 गजेन्थ्रविक्रमॊ धीमान थीर्घबाहुर अमर्षणः विक्रान्तः सत्यवाग धीरॊ भर्ता मम महायशाः निषधानाम अधिपतिः कच चिथ थृष्टस तवया नलः 52 किं मां विलपतीम एकां पर्वतश्रेष्ठ थुःखिताम गिरा नाश्वासयस्य अथ्य सवां सुताम इव थुःखिताम 53 वीर विक्रान्त धर्मज्ञ सत्यसंध महीपते यथ्य अस्य अस्मिन वने राजन थर्शयात्मानम आत्मना 54 कथा नु सनिग्धगम्भीरां जीमूतस्वनसंनिभाम शरॊष्यामि नैषधस्याहं वाचं ताम अमृतॊपमाम 55 वैथर्भीत्य एव कदितां शुभां राज्ञॊ महात्मनः आम्नायसारिणीम ऋथ्धां मम शॊकनिबर्हिणीम 56 इति सा तं गिरिश्रेष्ठम उक्त्वा पार्दिवनन्थिनी थमयन्ती ततॊ भूयॊ जगाम थिशम उत्तराम 57 सा गत्वा तरीन अहॊरात्रान थथर्श परमाङ्गना तापसारण्यम अतुलं थिव्यकाननथर्शनम 58 वसिष्ठभृग्वत्रिसमैस तापसैर उपशॊभितम नियतैः संयताहारैर थमशौचसमन्वितैः 59 अब्भक्षैर वायुभक्षैश च पत्राहारैस तदैव च जितेन्थ्रियैर महाभागैः सवर्गमार्गथिथृक्षुभिः 60 वल्कलाजिनसंवीतैर मुनिभिः संयतेन्थ्रियैः तापसाध्युषितं रम्यं थथर्शाश्रममण्डलम 61 सा थृष्ट्वैवाश्रमपथं नानामृगनिषेवितम शाखामृगगणैश चैव तापसैश च समन्वितम 62 सुभ्रूः सुकेशी सुश्रॊणी सुकुचा सुथ्विजानना वर्चस्विनी सुप्रतिष्ठा सवञ्चितॊथ्यतगामिनी 63 सा विवेशाश्रमपथं वीरसेनसुतप्रिया यॊषिथ्रत्नं महाभागा थमयन्ती मनस्विनी 64 साभिवाथ्य तपॊवृथ्धान विनयावनता सदिता सवागतं त इति परॊक्ता तैः सर्वैस तापसैश च सा 65 पूजां चास्या यदान्यायं कृत्वा तत्र तपॊधनाः आस्यताम इत्य अदॊचुस ते बरूहि किं करवामहे 66 तान उवाच वरारॊहा कच चिथ भवगताम इह तपस्य अग्निषु धर्मेषु मृगपक्षिषु चानघाः कुशलं वॊ महाभागाः सवधर्मचरणेषु च 67 तैर उक्ता कुशलं भथ्रे सर्वत्रेति यशस्विनी बरूहि सर्वानवथ्याङ्गि का तवं किं च चिकीर्षसि 68 थृष्ट्वैव ते परं रूपं थयुतिं च परमाम इह विस्मयॊ नः समुत्पन्नः समाश्वसिहि मा शुचः 69 अस्यारण्यस्य महती थेवता वा महीभृतः अस्या नु नथ्याः कल्याणि वथ सत्यम अनिन्थिते 70 साब्रवीत तान ऋषीन नाहम अरण्यस्यास्य थेवता न चाप्य अस्य गिरेर विप्रा न नथ्या थेवताप्य अहम 71 मानुषीं मां विजानीत यूयं सर्वे तपॊधनाः विस्तरेणाभिधास्यामि तन मे शृणुत सर्वशः 72 विथर्भेषु महीपालॊ भीमॊ नाम महाथ्युतिः तस्य मां तनयां सर्वे जानीत थविजसत्तमाः 73 निषधाधिपतिर धीमान नलॊ नाम महायशाः वीरः संग्रामजिथ विथ्वान मम भर्ता विशां पतिः 74 थेवताभ्यर्चनपरॊ थविजातिजनवत्सलः गॊप्ता निषधवंशस्य महाभागॊ महाथ्युतिः 75 सत्यवाग धर्मवित पराज्ञः सत्यसंधॊ ऽरिमर्थनः बरह्मण्यॊ थैवतपरः शरीमान परपुरंजयः 76 नलॊ नाम नृपश्रेष्ठॊ थेवराजसमथ्युतिः मम भर्ता विशालाक्षः पूर्णेन्थुवथनॊ ऽरिहा 77 आहर्ता करतुमुख्यानां वेथवेथाङ्गपारगः सपत्नानां मृधे हन्ता रविसॊमसमप्रभः 78 स कैश चिन निकृतिप्रज्ञैर अकल्याणैर नराधमैः आहूय पृदिवीपालः सत्यधर्मपरायणः थेवने कुशलैर जिह्मैर जितॊ राज्यं वसूनि च 79 तस्य माम अवगच्छध्वं भार्यां राजर्षभस्य वै थमयन्तीति विख्यातां भर्तृथर्शनलालसाम 80 सा वनानि गिरींश चैव सरांसि सरितस तदा पल्वलानि च रम्याणि तदारण्यानि सर्वशः 81 अन्वेषमाणा भर्तारं नलं रणविशारथम महात्मानं कृतास्त्रं च विचरामीह थुःखिता 82 कच चिथ भगवतां पुण्यं तपॊवनम इथं नृपः भवेत पराप्तॊ नलॊ नाम निषधानां जनाधिपः 83 यत्कृते ऽहम इथं विप्राः परपन्ना भृशथारुणम वनं परतिभयं घॊरं शार्थूलमृगसेवितम 84 यथि कैश चिथ अहॊरात्रैर न थरक्ष्यामि नलं नृपम आत्मानं शरेयसा यॊक्ष्ये थेहस्यास्य विमॊचनात 85 कॊ नु मे जीवितेनार्दस तम ऋते पुरुषर्षभम कदं भविष्याम्य अथ्याहं भर्तृशॊकाभिपीडिता 86 एवं विलपतीम एकाम अरण्ये भीमनन्थिनीम थमयन्तीम अदॊचुस ते तापसाः सत्यवाथिनः 87 उथर्कस तव कल्याणि कल्याणॊ भविता शुभे वयं पश्याम तपसा कषिप्रं थरक्ष्यसि नैषधम 88 निषधानाम अधिपतिं नलं रिपुनिघातिनम भैमि धर्मभृतां शरेष्ठं थरक्ष्यसे विगतज्वरम 89 विमुक्तं सर्वपापेभ्यः सर्वरत्नसमन्वितम तथ एव नगरश्रेष्ठं परशासन्तम अरिंथमम 90 थविषतां भयकर्तारं सुहृथां शॊकनाशनम पतिं थरक्ष्यसि कल्याणि कल्याणाभिजनं नृपम 91 एवम उक्त्वा नलस्येष्टां महिषीं पार्दिवात्मजाम अन्तर्हितास तापसास ते साग्निहॊत्राश्रमास तथा 92 सा थृष्ट्वा महथ आश्चर्यं विस्मिता अभवत तथा थमयन्त्य अनवथ्याङ्गी वीरसेननृपस्नुषा 93 किं नु सवप्नॊ मया थृष्टः कॊ ऽयं विधिर इहाभवत कव नु ते तापसाः सर्वे कव तथ आश्रममण्डलम 94 कव सा पुण्यजला रम्या नानाथ्विजनिषेविता नथी ते च नगा हृथ्याः फलपुष्पॊपशॊभिताः 95 धयात्वा चिरं भीमसुता थमयन्ती शुचिस्मिता भर्तृशॊकपरा थीना विवर्णवथनाभवत 96 सा गत्वादापरां भूमिं बाष्पसंथिग्धया गिरा विललापाश्रुपूर्णाक्षी थृष्ट्वाशॊकतरुं ततः 97 उपगम्य तरुश्रेष्ठम अशॊकं पुष्पितं तथा पल्लवापीडितं हृथ्यं विहंगैर अनुनाथितम 98 अहॊ बतायम अगमः शरीमान अस्मिन वनान्तरे आपीडैर बहुभिर भाति शरीमान थरमिडराड इव 99 विशॊकां कुरु मां कषिप्रम अशॊक परियथर्शन वीतशॊकभयाबाधं कच चित तवं थृष्टवान नृपम 100 नलं नामारिथमनं थमयन्त्याः परियं पतिम निषधानाम अधिपतिं थृष्टवान असि मे परियम 101 एकवस्त्रार्धसंवीतं सुकुमारतनुत्वचम वयसनेनार्थितं वीरम अरण्यम इथम आगतम 102 यदा विशॊका गच्छेयम अशॊकनग तत कुरु सत्यनामा भवाशॊक मम शॊकविनाशनात 103 एवं साशॊकवृक्षं तम आर्ता तरिः परिगम्य ह जगाम थारुणतरं थेशं भैमी वराङ्गना 104 सा थथर्श नगान नैकान नैकाश च सरितस तदा नैकांश च पर्वतान रम्यान नैकांश च मृगपक्षिणः 105 कन्थरांश च नितम्बांश च नथांश चाथ्भुतथर्शनान थथर्श सा भीमसुता पतिम अन्वेषती तथा 106 गत्वा परकृष्टम अध्वानं थमयन्ती शुचिस्मिता थथर्शाद महासार्दं हस्त्यश्वरदसंकुलम 107 उत्तरन्तं नथीं रम्यां परसन्नसलिलां शुभाम सुशीततॊयां विस्तीर्णां हरथिनीं वेतसैर वृताम 108 परॊथ्घुष्टां करौञ्चकुररैश चक्रवाकॊपकूजिताम कूर्मग्राहझषाकीर्णां पुलिनथ्वीपशॊभिताम 109 सा थृष्ट्वैव महासार्दं नलपत्नी यशस्विनी उपसर्प्य वरारॊहा जनमध्यं विवेश ह 110 उन्मत्तरूपा शॊकार्ता तदा वस्त्रार्धसंवृता कृशा विवर्णा मलिना पांसुध्वस्तशिरॊरुहा 111 तां थृष्ट्वा तत्र मनुजाः के चिथ भीताः परथुथ्रुवुः के चिच चिन्तापरास तस्दुः के चित तत्र विचुक्रुशुः 112 परहसन्ति सम तां के चिथ अभ्यसूयन्त चापरे चक्रुस तस्यां थयां के चित पप्रच्छुश चापि भारत 113 कासि कस्यासि कल्याणि किं वा मृगयसे वने तवां थृष्ट्वा वयदिताः समेह कच चित तवम असि मानुषी 114 वथ सत्यं वनस्यास्य पर्वतस्याद वा थिशः थेवता तवं हि कल्याणि तवां वयं शरणं गताः 115 यक्षी वा राक्षसी वा तवम उताहॊ ऽसि वराङ्गना सर्वदा कुरु नः सवस्ति रक्षस्वास्मान अनिन्थिते 116 यदायं सर्वदा सार्दः कषेमी शीघ्रम इतॊ वरजेत तदा विधत्स्व कल्याणि तवां वयं शरणं गताः 117 परत्युवाच ततः साध्वी भर्तृव्यसनथुःखिता सार्दवाहं च सार्दं च जना ये चात्र के चन 118 मानुषीं मां विजानीत मनुजाधिपतेः सुताम नृपस्नुषां राजभार्यां भर्तृथर्शनलालसाम 119 विथर्भराण मम पिता भर्ता राजा च नैषधः नलॊ नाम महाभागस तं मार्गाम्य अपराजितम 120 यथि जानीत नृपतिं कषिप्रं शंसत मे परियम नलं पार्दिवशार्थूलम अमित्रगणसूथनम 121 ताम उवाचानवथ्याङ्गीं सार्दस्य महतः परभुः सार्दवाहः शुचिर नाम शृणु कल्याणि मथ्वचः 122 अहं सार्दस्य नेता वै सार्दवाहः शुचिस्मिते मनुष्यं नलनामानं न पश्यामि यशस्विनि 123 कुञ्जरथ्वीपिमहिषशार्थूलर्क्षमृगान अपि पश्याम्य अस्मिन वने कष्टे अमनुष्यनिषेविते तदा नॊ यक्षराड अथ्य मणिभथ्रः परसीथतु 124 साब्रवीथ वणिजः सर्वान सार्दवाहं च तं ततः कव नु यास्यसि सार्दॊ ऽयम एतथ आख्यातुम अर्हद 125 सार्दवाह उवाच सार्दॊ ऽयं चेथिराजस्य सुबाहॊर सत्यवाथिनः कषिप्रं जनपथं गन्ता लाभाय मनुजात्मजे |
1
bṛhadaśva uvāca sā nihatya mṛgavyādhaṃ pratasthe kamalekṣaṇā vanaṃ pratibhayaṃ śūnyaṃ jhillikāgaṇanāditam 2 siṃhavyāghravarāharkṣarurudvīpiniṣevitam nānāpakṣigaṇākīrṇaṃ mlecchataskarasevitam 3 śālaveṇudhavāśvatthatindukeṅgudakiṃśukaiḥ arjunāriṣṭasaṃchannaṃ candanaiś ca saśālmalaiḥ 4 jambvāmralodhrakhadiraśākavetrasamākulam kāśmaryāmalakaplakṣakadambodumbarāvṛtam 5 badarībilvasaṃchannaṃ nyagrodhaiś ca samākulam priyālatālakharjūraharītakabibhītakaiḥ 6 nānādhātuśatair naddhān vividhān api cācalān nikuñjān pakṣisaṃghuṣṭān darīś cādbhutadarśanāḥ nadīḥ sarāṃsi vāpīś ca vividhāṃś ca mṛgadvijān 7 sā bahūn bhīmarūpāṃś ca piśācoragarākṣasān palvalāni taḍāgāni girikūṭāni sarvaśaḥ saritaḥ sāgarāṃś caiva dadarśādbhutadarśanān 8 yūthaśo dadṛśe cātra vidarbhādhipanandinī mahiṣān varāhān gomāyūn ṛkṣavānarapannagān 9 tejasā yaśasā sthityā śriyā ca parayā yutā vaidarbhī vicaraty ekā nalam anveṣatī tadā 10 nābibhyat sā nṛpasutā bhaimī tatrātha kasya cit dāruṇām aṭavīṃ prāpya bhartṛvyasanakarśitā 11 vidarbhatanayā rājan vilalāpa suduḥkhitā bhartṛśokaparītāṅgī śilātalasamāśritā 12 damayanty uvāca siṃhoraska mahābāho niṣadhānāṃ janādhipa kva nu rājan gato 'sīha tyaktvā māṃ nirjane vane 13 aśvamedhādibhir vīra kratubhiḥ svāptadakṣiṇaiḥ katham iṣṭvā naravyāghra mayi mithyā pravartase 14 yat tvayoktaṃ naravyāghra matsamakṣaṃ mahādyute kartum arhasi kalyāṇa tad ṛtaṃ pārthivarṣabha 15 yathoktaṃ vihagair haṃsaiḥ samīpe tava bhūmipa matsakāśe ca tair uktaṃ tad avekṣitum arhasi 16 catvāra ekato vedāḥ sāṅgopāṅgāḥ savistarāḥ svadhītā mānavaśreṣṭha satyam ekaṃ kilaikataḥ 17 tasmād arhasi śatrughna satyaṃ kartuṃ nareśvara uktavān asi yad vīra matsakāśe purā vacaḥ 18 hā vīra nanu nāmāham iṣṭā kila tavānagha asyām aṭavyāṃ ghorāyāṃ kiṃ māṃ na pratibhāṣase 19 bhartsayaty eṣa māṃ raudro vyāttāsyo dāruṇākṛtiḥ araṇyarāṭ kṣudhāviṣṭaḥ kiṃ māṃ na trātum arhasi 20 na me tvadanyā subhage priyā ity abravīs tadā tām ṛtāṃ kuru kalyāṇapuroktāṃ bhāratīṃ nṛpa 21 unmattāṃ vilapantīṃ māṃ bhāryām iṣṭāṃ narādhipa īpsitām īpsito nātha kiṃ māṃ na pratibhāṣase 22 kṛśāṃ dīnāṃ vivarṇāṃ ca malināṃ vasudhādhipa vastrārdhaprāvṛtām ekāṃ vilapantīm anāthavat 23 yūthabhraṣṭām ivaikāṃ māṃ hariṇīṃ pṛthulocana na mānayasi mānārha rudatīm arikarśana 24 mahārāja mahāraṇye mām ihaikākinīṃ satīm ābhāṣamāṇāṃ svāṃ patnīṃ kiṃ māṃ na pratibhāṣase 25 kulaśīlopasaṃpannaṃ cārusarvāṅgaśobhanam nādya tvām anupaśyāmi girāv asmin narottama vane cāsmin mahāghore siṃhavyāghraniṣevite 26 śayānam upaviṣṭaṃ vā sthitaṃ vā niṣadhādhipa prasthitaṃ vā naraśreṣṭha mama śokavivardhana 27 kaṃ nu pṛcchāmi duḥkhārtā tvadarthe śokakarśitā kac cid dṛṣṭas tvayāraṇye saṃgatyeha nalo nṛpaḥ 28 ko nu me kathayed adya vane 'smin viṣṭhitaṃ nalam abhirūpaṃ mahātmānaṃ paravyūhavināśanam 29 yam anveṣasi rājānaṃ nalaṃ padmanibhekṣaṇam ayaṃ sa iti kasyādya śroṣyāmi madhurāṃ giram 30 araṇyarāḍ ayaṃ śrīmāṃś caturdaṃṣṭro mahāhanuḥ śārdūlo 'bhimukhaḥ praiti pṛcchāmy enam aśaṅkitā 31 bhavān mṛgāṇām adhipas tvam asmin kānane prabhuḥ vidarbharājatanayāṃ damayantīti viddhi mām 32 niṣadhādhipater bhāryāṃ nalasyāmitraghātinaḥ patim anveṣatīm ekāṃ kṛpaṇāṃ śokakarśitām āśvāsaya mṛgendreha yadi dṛṣṭas tvayā nalaḥ 33 atha vāraṇyanṛpate nalaṃ yadi na śaṃsasi mām adasva mṛgaśreṣṭha viśokāṃ kuru duḥkhitām 34 śrutvāraṇye vilapitaṃ mamaiṣa mṛgarāṭ svayam yāty etāṃ mṛṣṭasalilām āpagāṃ sāgaraṃgamām 35 imaṃ śiloccayaṃ puṇyaṃ śṛṅgair bahubhir ucchritaiḥ virājadbhir divaspṛgbhir naikavarṇair manoramaiḥ 36 nānādhātusamākīrṇaṃ vividhopalabhūṣitam asyāraṇyasya mahataḥ ketubhūtam ivocchritam 37 siṃhaśārdūlamātaṅgavarāharkṣamṛgāyutam patatribhir bahuvidhaiḥ samantād anunāditam 38 kiṃśukāśokabakulapuṃnāgair upaśobhitam saridbhiḥ savihaṃgābhiḥ śikharaiś copaśobhitam girirājam imaṃ tāvat pṛcchāmi nṛpatiṃ prati 39 bhagavann acalaśreṣṭha divyadarśanaviśruta śaraṇya bahukalyāṇa namas te 'stu mahīdhara 40 praṇame tvābhigamyāhaṃ rājaputrīṃ nibodha mām rājñaḥ snuṣāṃ rājabhāryāṃ damayantīti viśrutām 41 rājā vidarbhādhipatiḥ pitā mama mahārathaḥ bhīmo nāma kṣitipatiś cāturvarṇyasya rakṣitā 42 rājasūyāśvamedhānāṃ kratūnāṃ dakṣiṇāvatām āhartā pārthivaśreṣṭhaḥ pṛthucārvañcitekṣaṇaḥ 43 brahmaṇyaḥ sādhuvṛttaś ca satyavāg anasūyakaḥ śīlavān susamācāraḥ pṛthuśrīr dharmavic chuciḥ 44 samyag goptā vidarbhāṇāṃ nirjitārigaṇaḥ prabhuḥ tasya māṃ viddhi tanayāṃ bhagavaṃs tvām upasthitām 45 niṣadheṣu mahāśaila śvaśuro me nṛpottamaḥ sugṛhītanāmā vikhyāto vīrasena iti sma ha 46 tasya rājñaḥ suto vīraḥ śrīmān satyaparākramaḥ kramaprāptaṃ pituḥ svaṃ yo rājyaṃ samanuśāsti ha 47 nalo nāmāridamanaḥ puṇyaśloka iti śrutaḥ brahmaṇyo vedavid vāgmī puṇyakṛt somapo 'gnicit 48 yaṣṭā dātā ca yoddhā ca samyak caiva praśāsitā tasya mām acalaśreṣṭha viddhi bhāryām ihāgatām 49 tyaktaśriyaṃ bhartṛhīnām anāthāṃ vyasanānvitām anveṣamāṇāṃ bhartāraṃ taṃ vai naravarottamam 50 kham ullikhadbhir etair hi tvayā śṛṅgaśatair nṛpaḥ kac cid dṛṣṭo 'calaśreṣṭha vane 'smin dāruṇe nalaḥ 51 gajendravikramo dhīmān dīrghabāhur amarṣaṇaḥ vikrāntaḥ satyavāg dhīro bhartā mama mahāyaśāḥ niṣadhānām adhipatiḥ kac cid dṛṣṭas tvayā nalaḥ 52 kiṃ māṃ vilapatīm ekāṃ parvataśreṣṭha duḥkhitām girā nāśvāsayasy adya svāṃ sutām iva duḥkhitām 53 vīra vikrānta dharmajña satyasaṃdha mahīpate yady asy asmin vane rājan darśayātmānam ātmanā 54 kadā nu snigdhagambhīrāṃ jīmūtasvanasaṃnibhām śroṣyāmi naiṣadhasyāhaṃ vācaṃ tām amṛtopamām 55 vaidarbhīty eva kathitāṃ śubhāṃ rājño mahātmanaḥ āmnāyasāriṇīm ṛddhāṃ mama śokanibarhiṇīm 56 iti sā taṃ giriśreṣṭham uktvā pārthivanandinī damayantī tato bhūyo jagāma diśam uttarām 57 sā gatvā trīn ahorātrān dadarśa paramāṅganā tāpasāraṇyam atulaṃ divyakānanadarśanam 58 vasiṣṭhabhṛgvatrisamais tāpasair upaśobhitam niyataiḥ saṃyatāhārair damaśaucasamanvitaiḥ 59 abbhakṣair vāyubhakṣaiś ca patrāhārais tathaiva ca jitendriyair mahābhāgaiḥ svargamārgadidṛkṣubhiḥ 60 valkalājinasaṃvītair munibhiḥ saṃyatendriyaiḥ tāpasādhyuṣitaṃ ramyaṃ dadarśāśramamaṇḍalam 61 sā dṛṣṭvaivāśramapadaṃ nānāmṛganiṣevitam śākhāmṛgagaṇaiś caiva tāpasaiś ca samanvitam 62 subhrūḥ sukeśī suśroṇī sukucā sudvijānanā varcasvinī supratiṣṭhā svañcitodyatagāminī 63 sā viveśāśramapadaṃ vīrasenasutapriyā yoṣidratnaṃ mahābhāgā damayantī manasvinī 64 sābhivādya tapovṛddhān vinayāvanatā sthitā svāgataṃ ta iti proktā taiḥ sarvais tāpasaiś ca sā 65 pūjāṃ cāsyā yathānyāyaṃ kṛtvā tatra tapodhanāḥ āsyatām ity athocus te brūhi kiṃ karavāmahe 66 tān uvāca varārohā kac cid bhavagatām iha tapasy agniṣu dharmeṣu mṛgapakṣiṣu cānaghāḥ kuśalaṃ vo mahābhāgāḥ svadharmacaraṇeṣu ca 67 tair uktā kuśalaṃ bhadre sarvatreti yaśasvinī brūhi sarvānavadyāṅgi kā tvaṃ kiṃ ca cikīrṣasi 68 dṛṣṭvaiva te paraṃ rūpaṃ dyutiṃ ca paramām iha vismayo naḥ samutpannaḥ samāśvasihi mā śucaḥ 69 asyāraṇyasya mahatī devatā vā mahībhṛtaḥ asyā nu nadyāḥ kalyāṇi vada satyam anindite 70 sābravīt tān ṛṣīn nāham araṇyasyāsya devatā na cāpy asya girer viprā na nadyā devatāpy aham 71 mānuṣīṃ māṃ vijānīta yūyaṃ sarve tapodhanāḥ vistareṇābhidhāsyāmi tan me śṛṇuta sarvaśaḥ 72 vidarbheṣu mahīpālo bhīmo nāma mahādyutiḥ tasya māṃ tanayāṃ sarve jānīta dvijasattamāḥ 73 niṣadhādhipatir dhīmān nalo nāma mahāyaśāḥ vīraḥ saṃgrāmajid vidvān mama bhartā viśāṃ patiḥ 74 devatābhyarcanaparo dvijātijanavatsalaḥ goptā niṣadhavaṃśasya mahābhāgo mahādyutiḥ 75 satyavāg dharmavit prājñaḥ satyasaṃdho 'rimardanaḥ brahmaṇyo daivataparaḥ śrīmān parapuraṃjayaḥ 76 nalo nāma nṛpaśreṣṭho devarājasamadyutiḥ mama bhartā viśālākṣaḥ pūrṇenduvadano 'rihā 77 āhartā kratumukhyānāṃ vedavedāṅgapāragaḥ sapatnānāṃ mṛdhe hantā ravisomasamaprabhaḥ 78 sa kaiś cin nikṛtiprajñair akalyāṇair narādhamaiḥ āhūya pṛthivīpālaḥ satyadharmaparāyaṇaḥ devane kuśalair jihmair jito rājyaṃ vasūni ca 79 tasya mām avagacchadhvaṃ bhāryāṃ rājarṣabhasya vai damayantīti vikhyātāṃ bhartṛdarśanalālasām 80 sā vanāni girīṃś caiva sarāṃsi saritas tathā palvalāni ca ramyāṇi tathāraṇyāni sarvaśaḥ 81 anveṣamāṇā bhartāraṃ nalaṃ raṇaviśāradam mahātmānaṃ kṛtāstraṃ ca vicarāmīha duḥkhitā 82 kac cid bhagavatāṃ puṇyaṃ tapovanam idaṃ nṛpaḥ bhavet prāpto nalo nāma niṣadhānāṃ janādhipaḥ 83 yatkṛte 'ham idaṃ viprāḥ prapannā bhṛśadāruṇam vanaṃ pratibhayaṃ ghoraṃ śārdūlamṛgasevitam 84 yadi kaiś cid ahorātrair na drakṣyāmi nalaṃ nṛpam ātmānaṃ śreyasā yokṣye dehasyāsya vimocanāt 85 ko nu me jīvitenārthas tam ṛte puruṣarṣabham kathaṃ bhaviṣyāmy adyāhaṃ bhartṛśokābhipīḍitā 86 evaṃ vilapatīm ekām araṇye bhīmanandinīm damayantīm athocus te tāpasāḥ satyavādinaḥ 87 udarkas tava kalyāṇi kalyāṇo bhavitā śubhe vayaṃ paśyāma tapasā kṣipraṃ drakṣyasi naiṣadham 88 niṣadhānām adhipatiṃ nalaṃ ripunighātinam bhaimi dharmabhṛtāṃ śreṣṭhaṃ drakṣyase vigatajvaram 89 vimuktaṃ sarvapāpebhyaḥ sarvaratnasamanvitam tad eva nagaraśreṣṭhaṃ praśāsantam ariṃdamam 90 dviṣatāṃ bhayakartāraṃ suhṛdāṃ śokanāśanam patiṃ drakṣyasi kalyāṇi kalyāṇābhijanaṃ nṛpam 91 evam uktvā nalasyeṣṭāṃ mahiṣīṃ pārthivātmajām antarhitās tāpasās te sāgnihotrāśramās tadā 92 sā dṛṣṭvā mahad āścaryaṃ vismitā abhavat tadā damayanty anavadyāṅgī vīrasenanṛpasnuṣā 93 kiṃ nu svapno mayā dṛṣṭaḥ ko 'yaṃ vidhir ihābhavat kva nu te tāpasāḥ sarve kva tad āśramamaṇḍalam 94 kva sā puṇyajalā ramyā nānādvijaniṣevitā nadī te ca nagā hṛdyāḥ phalapuṣpopaśobhitāḥ 95 dhyātvā ciraṃ bhīmasutā damayantī śucismitā bhartṛśokaparā dīnā vivarṇavadanābhavat 96 sā gatvāthāparāṃ bhūmiṃ bāṣpasaṃdigdhayā girā vilalāpāśrupūrṇākṣī dṛṣṭvāśokataruṃ tataḥ 97 upagamya taruśreṣṭham aśokaṃ puṣpitaṃ tadā pallavāpīḍitaṃ hṛdyaṃ vihaṃgair anunāditam 98 aho batāyam agamaḥ śrīmān asmin vanāntare āpīḍair bahubhir bhāti śrīmān dramiḍarāḍ iva 99 viśokāṃ kuru māṃ kṣipram aśoka priyadarśana vītaśokabhayābādhaṃ kac cit tvaṃ dṛṣṭavān nṛpam 100 nalaṃ nāmāridamanaṃ damayantyāḥ priyaṃ patim niṣadhānām adhipatiṃ dṛṣṭavān asi me priyam 101 ekavastrārdhasaṃvītaṃ sukumāratanutvacam vyasanenārditaṃ vīram araṇyam idam āgatam 102 yathā viśokā gaccheyam aśokanaga tat kuru satyanāmā bhavāśoka mama śokavināśanāt 103 evaṃ sāśokavṛkṣaṃ tam ārtā triḥ parigamya ha jagāma dāruṇataraṃ deśaṃ bhaimī varāṅganā 104 sā dadarśa nagān naikān naikāś ca saritas tathā naikāṃś ca parvatān ramyān naikāṃś ca mṛgapakṣiṇaḥ 105 kandarāṃś ca nitambāṃś ca nadāṃś cādbhutadarśanān dadarśa sā bhīmasutā patim anveṣatī tadā 106 gatvā prakṛṣṭam adhvānaṃ damayantī śucismitā dadarśātha mahāsārthaṃ hastyaśvarathasaṃkulam 107 uttarantaṃ nadīṃ ramyāṃ prasannasalilāṃ śubhām suśītatoyāṃ vistīrṇāṃ hradinīṃ vetasair vṛtām 108 prodghuṣṭāṃ krauñcakuraraiś cakravākopakūjitām kūrmagrāhajhaṣākīrṇāṃ pulinadvīpaśobhitām 109 sā dṛṣṭvaiva mahāsārthaṃ nalapatnī yaśasvinī upasarpya varārohā janamadhyaṃ viveśa ha 110 unmattarūpā śokārtā tathā vastrārdhasaṃvṛtā kṛśā vivarṇā malinā pāṃsudhvastaśiroruhā 111 tāṃ dṛṣṭvā tatra manujāḥ ke cid bhītāḥ pradudruvuḥ ke cic cintāparās tasthuḥ ke cit tatra vicukruśuḥ 112 prahasanti sma tāṃ ke cid abhyasūyanta cāpare cakrus tasyāṃ dayāṃ ke cit papracchuś cāpi bhārata 113 kāsi kasyāsi kalyāṇi kiṃ vā mṛgayase vane tvāṃ dṛṣṭvā vyathitāḥ smeha kac cit tvam asi mānuṣī 114 vada satyaṃ vanasyāsya parvatasyātha vā diśaḥ devatā tvaṃ hi kalyāṇi tvāṃ vayaṃ śaraṇaṃ gatāḥ 115 yakṣī vā rākṣasī vā tvam utāho 'si varāṅganā sarvathā kuru naḥ svasti rakṣasvāsmān anindite 116 yathāyaṃ sarvathā sārthaḥ kṣemī śīghram ito vrajet tathā vidhatsva kalyāṇi tvāṃ vayaṃ śaraṇaṃ gatāḥ 117 pratyuvāca tataḥ sādhvī bhartṛvyasanaduḥkhitā sārthavāhaṃ ca sārthaṃ ca janā ye cātra ke cana 118 mānuṣīṃ māṃ vijānīta manujādhipateḥ sutām nṛpasnuṣāṃ rājabhāryāṃ bhartṛdarśanalālasām 119 vidarbharāṇ mama pitā bhartā rājā ca naiṣadhaḥ nalo nāma mahābhāgas taṃ mārgāmy aparājitam 120 yadi jānīta nṛpatiṃ kṣipraṃ śaṃsata me priyam nalaṃ pārthivaśārdūlam amitragaṇasūdanam 121 tām uvācānavadyāṅgīṃ sārthasya mahataḥ prabhuḥ sārthavāhaḥ śucir nāma śṛṇu kalyāṇi madvacaḥ 122 ahaṃ sārthasya netā vai sārthavāhaḥ śucismite manuṣyaṃ nalanāmānaṃ na paśyāmi yaśasvini 123 kuñjaradvīpimahiṣaśārdūlarkṣamṛgān api paśyāmy asmin vane kaṣṭe amanuṣyaniṣevite tathā no yakṣarāḍ adya maṇibhadraḥ prasīdatu 124 sābravīd vaṇijaḥ sarvān sārthavāhaṃ ca taṃ tataḥ kva nu yāsyasi sārtho 'yam etad ākhyātum arhatha 125 sārthavāha uvāca sārtho 'yaṃ cedirājasya subāhor satyavādinaḥ kṣipraṃ janapadaṃ gantā lābhāya manujātmaje |