|
1
[वै] ततॊ वनगताः पार्दाः सायाह्ने सह कृष्णया उपविष्टाः कदाश चक्रुर थुःखशॊकपरायणाः 2 परिया च थर्शनीया च पण्डिता च पतिव्रता ततः कृष्णा धर्मराजम इथं वचनम अब्रवीत 3 न नूनं तस्य पापस्य थुःखम अस्मासु किं चन विथ्यते धार्तराष्ट्रस्य नृशंसस्य थुरात्मनः 4 यस तवां राजन मया सार्धम अजिनैः परतिवासितम भरातृभिश च तदा सर्वैर नाभ्यभाषत किं चन वनं परस्दाप्य थुष्टात्मा नान्वपत्यत थुर्मतिः 5 आयसं हृथयं नूनं तस्या थुष्कृतकर्मणः यस तवां धर्मपरं शरेष्ठं रूक्षाण्य अश्रावयत तथा 6 सुखॊचितम अथुःखार्हं थुरात्मा ससुहृथ गणः ईथृशं थुःखम आनीय मॊथते पापपूरुषः 7 चतुर्णाम एव पापानाम अश्रुवै नापतत तथा तवयि भारत निष्क्रान्ते वनायाजिन वाससि 8 थुर्यॊधनस्य कर्णस्य शकुनेश च थुरात्मनः थुर्भ्रातुस तस्य चॊग्रस्य तदा थुःशासनस्य च 9 इतरेषां तु सर्वेषां कुरूणां कुरुसत्तम थुःखेनाभिपरीतानां नेत्रेभ्यः परापतज जलम 10 इथं च शयनं थृष्ट्वा यच चासीत ते पुरातनम शॊचामि तवां महाराज थुःखानर्हं सुखॊचितम 11 थान्तं यच च सभामध्ये आसनं रत्नभूषितम थृष्ट्वा कुश बृसीं चेमां शॊकॊ मां रुन्धयत्य अयम 12 यथ अपश्यं सभायां तवां राजभिः परिवारितम तच च राजन्न अपश्यन्त्याः का शान्तिर हृथयस्य मे 13 या तवाहं चन्थनाथिग्धम अपश्यं सूर्यवर्चसम सा तवां पङ्कमलाथिग्धं थृष्ट्वा मुह्यामि भारत 14 या वै तवा कौशिकैर वस्त्रैः शुभ्रैर बहुधनैः पुरा थृष्टवत्य अस्मि राजेन्थ्र सा तवां पश्यामि चीरिणम 15 यच च तथ रुक्मपात्रीभिर बराह्मणेभ्यः सहस्रशः हरियते ते गृहाथ अन्नं संस्कृतं सार्वकामिकम 16 यतीनाम अगृहाणां ते तदैव गृहमेधिनाम थीयते भॊजनं राजन्न अतीव गुणवत परभॊ तच च राजन्न अपश्यन्त्याः का शान्तिर हृथयस्य मे 17 यांस ते भरातॄन महाराज युवानॊ मृष्टकुण्डलाः अभॊजयन्त मृष्टान्नैः सूथाः परमसंस्कृतैः 18 सर्वांस तान अथ्य पश्यामि वने वन्येन जीवतः अथुःखार्हान मनुष्येन्थ्र नॊपशाम्यति मे मनः 19 भीमसेनम इमं चापि थुःखितं वनवासिनम धयायन्तं किं न मन्युस ते पराप्ते काले विवर्धते 20 भीमसेनं हि कर्माणि सवयं कुर्वाणम अच्युत सुखार्हं थुःखितं थृष्ट्वा कस्मान मन्युर न वर्धते 21 सत्कृतं विविथैर यानैर वस्त्रैर उच्चावचैस तदा तं ते वनगतं थृष्ट्वा कस्मान मन्युर न वर्धते 22 कुरून अपि हि यः सर्वान हन्तुम उत्सहते परभुः तवत्प्रसाथं परतीक्षंस तु सहते ऽयं वृकॊथरः 23 यॊ ऽरजुनेनार्जुनस तुल्यॊ थविबाहुर बहु बाहुना शरातिसर्गे शीघ्रत्वात कालान्तकयमॊपमः 24 यस्य शस्त्रप्रतापेन परणताः सर्वपार्दिवाः यज्ञे तव महाराज बराह्मणान उपतस्दिरे 25 तम इमं पुरुषव्याघ्रं पूजितं थेवथानवैः धयायन्तम अर्जुनं थृष्ट्वा कस्मान मन्युर न वर्धते 26 थृष्ट्वा वनगतं पार्दम अथुःखार्हं सुखॊचितम न च ते वर्धते मन्युस तेन मुह्यामि भारत 27 यॊ थेवांश च मनुष्यांश च सर्पांश चैकरदॊ ऽजयत तं ते वनगतं थृष्ट्वा कस्मान मन्युर न वर्धते 28 यॊ यानैर अथ्भुताकारैर हयैर नागैश च संवृतः परसह्य वित्तान्य आथत्त पार्दिवेभ्यः परंतपः 29 कषिपत्य एकेन वेगेन पञ्चबाणशतानि यः तं ते वनगतं थृष्ट्वा कस्मान मन्युर न वर्धते 30 शयामं बृहन्तं तरुणं चर्मिणाम उत्तमं रणे नकुलं ते वने थृष्ट्वा कस्मान मन्युर न वर्धते 31 थर्शनीयं च शूरं च माथ्रीपुत्रं युधिष्ठिर सहथेवं वने थृष्ट्वा कस्मान मन्युर न वर्धते 32 थरुपथस्य कुले जातां सनुषां पाण्डॊर महात्मनः मां ते वनगतां थृष्ट्वा कस्मान मन्युर न वर्धते 33 नूनं च तव नैवास्ति मन्युर भरतसत्तम यत ते भरातॄंश च मां चैव थृष्ट्वा न वयदते मनः 34 न निर्मन्युः कषत्रियॊ ऽसति लॊके निर्वचनं समृतम तथ अथ्य तवयि पश्यामि कषत्रिये विपरीतवत 35 यॊ न थर्शयते तेजः कषत्रियः काल आगते सर्वभूतानि तं पार्द सथा परिभवन्त्य उत 36 तत तवया न कषमा कार्या शत्रून परति कदं चन तेजसैव हि ते शक्या निहन्तुं नात्र संशयः 37 तदैव यः कषमा काले कषत्रियॊ नॊपशाम्यति अप्रियः सर्वभूतानां सॊ ऽमुत्रेह च नश्यति |
1
[vai] tato vanagatāḥ pārthāḥ sāyāhne saha kṛṣṇayā upaviṣṭāḥ kathāś cakrur duḥkhaśokaparāyaṇāḥ 2 priyā ca darśanīyā ca paṇḍitā ca pativratā tataḥ kṛṣṇā dharmarājam idaṃ vacanam abravīt 3 na nūnaṃ tasya pāpasya duḥkham asmāsu kiṃ cana vidyate dhārtarāṣṭrasya nṛśaṃsasya durātmanaḥ 4 yas tvāṃ rājan mayā sārdham ajinaiḥ prativāsitam bhrātṛbhiś ca tathā sarvair nābhyabhāṣata kiṃ cana vanaṃ prasthāpya duṣṭātmā nānvapatyata durmatiḥ 5 āyasaṃ hṛdayaṃ nūnaṃ tasyā duṣkṛtakarmaṇaḥ yas tvāṃ dharmaparaṃ śreṣṭhaṃ rūkṣāṇy aśrāvayat tadā 6 sukhocitam aduḥkhārhaṃ durātmā sasuhṛd gaṇaḥ īdṛśaṃ duḥkham ānīya modate pāpapūruṣaḥ 7 caturṇām eva pāpānām aśruvai nāpatat tadā tvayi bhārata niṣkrānte vanāyājina vāsasi 8 duryodhanasya karṇasya śakuneś ca durātmanaḥ durbhrātus tasya cograsya tathā duḥśāsanasya ca 9 itareṣāṃ tu sarveṣāṃ kurūṇāṃ kurusattama duḥkhenābhiparītānāṃ netrebhyaḥ prāpataj jalam 10 idaṃ ca śayanaṃ dṛṣṭvā yac cāsīt te purātanam śocāmi tvāṃ mahārāja duḥkhānarhaṃ sukhocitam 11 dāntaṃ yac ca sabhāmadhye āsanaṃ ratnabhūṣitam dṛṣṭvā kuśa bṛsīṃ cemāṃ śoko māṃ rundhayaty ayam 12 yad apaśyaṃ sabhāyāṃ tvāṃ rājabhiḥ parivāritam tac ca rājann apaśyantyāḥ kā śāntir hṛdayasya me 13 yā tvāhaṃ candanādigdham apaśyaṃ sūryavarcasam sā tvāṃ paṅkamalādigdhaṃ dṛṣṭvā muhyāmi bhārata 14 yā vai tvā kauśikair vastraiḥ śubhrair bahudhanaiḥ purā dṛṣṭavaty asmi rājendra sā tvāṃ paśyāmi cīriṇam 15 yac ca tad rukmapātrībhir brāhmaṇebhyaḥ sahasraśaḥ hriyate te gṛhād annaṃ saṃskṛtaṃ sārvakāmikam 16 yatīnām agṛhāṇāṃ te tathaiva gṛhamedhinām dīyate bhojanaṃ rājann atīva guṇavat prabho tac ca rājann apaśyantyāḥ kā śāntir hṛdayasya me 17 yāṃs te bhrātṝn mahārāja yuvāno mṛṣṭakuṇḍalāḥ abhojayanta mṛṣṭānnaiḥ sūdāḥ paramasaṃskṛtaiḥ 18 sarvāṃs tān adya paśyāmi vane vanyena jīvataḥ aduḥkhārhān manuṣyendra nopaśāmyati me manaḥ 19 bhīmasenam imaṃ cāpi duḥkhitaṃ vanavāsinam dhyāyantaṃ kiṃ na manyus te prāpte kāle vivardhate 20 bhīmasenaṃ hi karmāṇi svayaṃ kurvāṇam acyuta sukhārhaṃ duḥkhitaṃ dṛṣṭvā kasmān manyur na vardhate 21 satkṛtaṃ vividair yānair vastrair uccāvacais tathā taṃ te vanagataṃ dṛṣṭvā kasmān manyur na vardhate 22 kurūn api hi yaḥ sarvān hantum utsahate prabhuḥ tvatprasādaṃ pratīkṣaṃs tu sahate 'yaṃ vṛkodaraḥ 23 yo 'rjunenārjunas tulyo dvibāhur bahu bāhunā śarātisarge śīghratvāt kālāntakayamopamaḥ 24 yasya śastrapratāpena praṇatāḥ sarvapārthivāḥ yajñe tava mahārāja brāhmaṇān upatasthire 25 tam imaṃ puruṣavyāghraṃ pūjitaṃ devadānavaiḥ dhyāyantam arjunaṃ dṛṣṭvā kasmān manyur na vardhate 26 dṛṣṭvā vanagataṃ pārtham aduḥkhārhaṃ sukhocitam na ca te vardhate manyus tena muhyāmi bhārata 27 yo devāṃś ca manuṣyāṃś ca sarpāṃś caikaratho 'jayat taṃ te vanagataṃ dṛṣṭvā kasmān manyur na vardhate 28 yo yānair adbhutākārair hayair nāgaiś ca saṃvṛtaḥ prasahya vittāny ādatta pārthivebhyaḥ paraṃtapaḥ 29 kṣipaty ekena vegena pañcabāṇaśatāni yaḥ taṃ te vanagataṃ dṛṣṭvā kasmān manyur na vardhate 30 śyāmaṃ bṛhantaṃ taruṇaṃ carmiṇām uttamaṃ raṇe nakulaṃ te vane dṛṣṭvā kasmān manyur na vardhate 31 darśanīyaṃ ca śūraṃ ca mādrīputraṃ yudhiṣṭhira sahadevaṃ vane dṛṣṭvā kasmān manyur na vardhate 32 drupadasya kule jātāṃ snuṣāṃ pāṇḍor mahātmanaḥ māṃ te vanagatāṃ dṛṣṭvā kasmān manyur na vardhate 33 nūnaṃ ca tava naivāsti manyur bharatasattama yat te bhrātṝṃś ca māṃ caiva dṛṣṭvā na vyathate manaḥ 34 na nirmanyuḥ kṣatriyo 'sti loke nirvacanaṃ smṛtam tad adya tvayi paśyāmi kṣatriye viparītavat 35 yo na darśayate tejaḥ kṣatriyaḥ kāla āgate sarvabhūtāni taṃ pārtha sadā paribhavanty uta 36 tat tvayā na kṣamā kāryā śatrūn prati kathaṃ cana tejasaiva hi te śakyā nihantuṃ nātra saṃśayaḥ 37 tathaiva yaḥ kṣamā kāle kṣatriyo nopaśāmyati apriyaḥ sarvabhūtānāṃ so 'mutreha ca naśyati |