|
1
[ज] एवं थयूतजिताः पार्दाः कॊपिताश च थुरात्मभिः धार्तराष्ट्रैः सहामात्यैर निकृत्या थविजसत्तम 2 शराविताः परुषा वाचः सृजथ्भिर वैरम उत्तमम किम अकुर्वन्त कौरव्या मम पूर्वपितामहाः 3 कदं चैश्वर्यविभ्रष्टाः सहसा थुःखम एयुषः वने विजह्रिरे पार्दाः शक्र परतिमतेजसः 4 के चैनान अन्ववर्तन्त पराप्तान वयसनम उत्तमम किमाहाराः किमाचाराः कव च वासॊ महात्मनाम 5 कदं थवाथश वर्षाणि वने तेषां महात्मनाम वयतीयुर बराह्मणश्रेष्ठ शूराणाम अरिघातिनाम 6 कदं च राजपुत्री सा परवरा सर्वयॊषिताम पतिव्रता महाभागा सततं सत्यवाथिनी वनवासम अथुःखार्हा थारुणं परत्यपथ्यत 7 एतथ आचक्ष्व मे सर्वं विस्तरेण तपॊधन शरॊतुम इच्छामि चरितं भूरि थरविण तेजसाम कद्यमानं तवया विप्र परं कौतूहलं हि मे 8 [व] एवं थयूतजिताः पार्दाः कॊपिताश च थुरात्मभिः धार्तराष्ट्रैः सहामात्यैर निर्ययुर गजसाह्वयात 9 वर्धमानपुरथ्वारेणाहिनिष्क्रम्य ते तथा उथङ्मुखः शस्त्रभृतः परययुः सह कृष्णया 10 इन्थ्रसेनाथयश चैनान भृत्याः परिचतुर्थश रदैर अनुययुः शीघ्रैः सत्रिय आथाय सर्वशः 11 वरजतस तान विथित्वा तु पौराः शॊकाभिपीडिताः गर्हयन्तॊ ऽसकृथ भीष्म विथुर थरॊण गौतमान ऊचुर विगतसंत्रासाः समागम्य परस्परम 12 नेथम अस्ति कुलं सर्वं न वयं न च नॊ गृहाः यत्र थुर्यॊधनः पापः सौबलेयेन पालिताः कर्ण थुःखासनाभ्यां च राज्यम एतच चिकीर्षति 13 नॊ चेत कुलं न चाचारॊ न धर्मॊ ऽरदः कुतः सुखम यत्र पापसहायॊ ऽयं पापॊ राज्यं बुभूषते 14 थुर्यॊधनॊ गुरु थवेषी तयक्ताचार सुहृज्जनः अर्दलुब्धॊ ऽभिमानी च नीचः परकृतिनिर्घृणः 15 नेयम अस्ति महीकृत्स्ना यत्र थुर्यॊधनॊ नृपः साधु गच्छामहे सर्वे यत्र गच्छन्ति पाण्डवाः 16 सानुक्रॊशॊ महात्मानॊ विजितेन्थ्रिय शत्रवः हरीमन्तः कीर्तिमन्तश च धर्माचार परायणाः 17 एवम उक्त्वानुजग्मुस तान पाण्डवांस ते समेत्य च ऊचुः पराञ्जलयः सर्वे तान कुन्ती माथ्रिनन्थनान 18 कव गमिष्यद भथ्रं वस तयक्त्वास्मान थुःखभागिनः वयम अप्य अनुयास्यामॊ यत्र यूयं गमिष्यद 19 अधर्मेण जिताञ शरुत्वा युष्मांस तयक्तघृषैः परैः उथ्विग्नाः सम भृशं सर्वे नास्मान हातुम इहार्हद 20 भक्तानुरक्ताः सुहृथः सथा परियहिते रतान कुराजाधिष्ठिते राज्ये न विनश्येम सर्वशः 21 शरूयतां चाभिधास्यामॊ गुणथॊषान नरर्षभाः शुभाशुभाधिवासेन संसर्गं कुरुते यदा 22 वस्त्रम आपस तिलान भूमिं गन्धॊ वासयते यदा पुष्पाणाम अधिवासेन तदा संसर्गजा गुणाः 23 मॊहजालस्य यॊनिर हि मूढैर एव समागमः अहन्य अहनि धर्मस्य यॊनिः साधु समागमः 24 तस्मात पराज्ञैश च वृथ्धैश च सुस्वभावैस तपस्विभिः सथ्भिश च सह संसर्गः कार्यः शम परायणैः 25 येषां तरीण्य अवथातानि यॊनिर विध्या च कर्म च तान सेवेत तैः समास्या हि शास्त्रेभ्यॊ ऽपि गरीयसी 26 निरारम्भा हय अपि वयं पुण्यशीलेषु साधुषु पुण्यम एवाप्नुयामेह पापं पापॊपसेवनात 27 असतां थर्शनात सपर्शात संजल्पन सहासनत धर्माचारः परहीयन्ते न च सिध्यन्ति मानवाः 28 बुथ्धिश च हीयते पुंसां नीचैः सह समागमात मध्यमैर मध्यतां याति शरेष्ठतां याति चॊत्तमैः 29 ये गुणाः कीर्तिता लॊके धर्मकामार्द संभवाः लॊकाचारात्म संभूता वेथॊक्ताः शिष्टसंमताः 30 ते युष्मासु समस्ताश च वयस्ताश चैवेह सथ्गुणाः इच्छामॊ गुणवन मध्ये वस्तुं शरेयॊ ऽभिकाङ्क्षिणः 31 [य] धन्या वयं यथ अस्माकं सनेहकारुण्ययन्त्रिताः असतॊ ऽपि गुणान आहुर बराह्मण परमुखाः परजाः 32 तथ अहं भरातृसहितः सर्वान विज्ञापयामि वः नान्यदा तथ धि कर्तव्यम अस्मत सनेहानुकम्पया 33 भीष्मः पितामहॊ राजा विथुरॊ जननी च मे सुहृज्जनश च परायॊ मे नगरे नागसाह्वये 34 ते तव अस्मथ्धितकामार्दं पालनीयाः परयत्नतः युष्माभिः सहितैः सर्वैः शॊकसंताप विह्वलाः 35 निवर्ततागता थूरं समागमन शापिताः सवजने नयासभूते मे कार्या सनेहान्विता मतिः 36 एतथ धि मम कार्याणां परमं हृथि संस्दितम सुकृतानेन मे तुष्टिः सत्काराश च भविष्यति 37 [व] तदानुमन्त्रितास तेन धर्मराजेन ताः परजाः चक्रुर आर्तस्वरं घॊरं हा राजन्न इति थुःखिताः 38 गुणान पार्दस्य संस्मृत्य थुःखार्ताः परमातुराः अकामाः संन्यवर्तन्त समागम्याद पाण्डवान 39 निवृत्तेषु तु पौरेषु रदान आस्दाय पाण्डवाः परजग्मुर जाह्नवीतीरे परमाणाख्यं महावटम 40 तं ते थिवसशेषेण वटं गत्वा तु पाण्डवाः ऊषुस तां रजनीं वीराः संस्पृश्य सलिलं शुचि उथकेनैव तां रात्रिम ऊषुस ते थुःखकर्शिताः 41 अनुजग्मुश च तत्रैतान सनेहात के चिथ थविजातयः सग्नयॊ ऽनग्नयश चैव सशिष्य गणबान्धवाः स तैः परिवृतॊ राजा शुशुभे बरह्मवाथिभिः 42 तेषां पराथुष्कृताग्नीनां मुहूर्ते रम्यथारुणे बरह्मघॊषपुरस्कारः संजल्पः समजायत 43 राजानं तु कुरुश्रेष्ठं ते हंसमधुरस्वराः आश्वासयन्तॊ विप्राग्र्याः कषपां सर्वां वयनॊथयन |
1
[j] evaṃ dyūtajitāḥ pārthāḥ kopitāś ca durātmabhiḥ dhārtarāṣṭraiḥ sahāmātyair nikṛtyā dvijasattama 2 śrāvitāḥ paruṣā vācaḥ sṛjadbhir vairam uttamam kim akurvanta kauravyā mama pūrvapitāmahāḥ 3 kathaṃ caiśvaryavibhraṣṭāḥ sahasā duḥkham eyuṣaḥ vane vijahrire pārthāḥ śakra pratimatejasaḥ 4 ke cainān anvavartanta prāptān vyasanam uttamam kimāhārāḥ kimācārāḥ kva ca vāso mahātmanām 5 kathaṃ dvādaśa varṣāṇi vane teṣāṃ mahātmanām vyatīyur brāhmaṇaśreṣṭha śūrāṇām arighātinām 6 kathaṃ ca rājaputrī sā pravarā sarvayoṣitām pativratā mahābhāgā satataṃ satyavādinī vanavāsam aduḥkhārhā dāruṇaṃ pratyapadyata 7 etad ācakṣva me sarvaṃ vistareṇa tapodhana śrotum icchāmi caritaṃ bhūri draviṇa tejasām kathyamānaṃ tvayā vipra paraṃ kautūhalaṃ hi me 8 [v] evaṃ dyūtajitāḥ pārthāḥ kopitāś ca durātmabhiḥ dhārtarāṣṭraiḥ sahāmātyair niryayur gajasāhvayāt 9 vardhamānapuradvāreṇāhiniṣkramya te tadā udaṅmukhaḥ śastrabhṛtaḥ prayayuḥ saha kṛṣṇayā 10 indrasenādayaś cainān bhṛtyāḥ paricaturdaśa rathair anuyayuḥ śīghraiḥ striya ādāya sarvaśaḥ 11 vrajatas tān viditvā tu paurāḥ śokābhipīḍitāḥ garhayanto 'sakṛd bhīṣma vidura droṇa gautamān ūcur vigatasaṃtrāsāḥ samāgamya parasparam 12 nedam asti kulaṃ sarvaṃ na vayaṃ na ca no gṛhāḥ yatra duryodhanaḥ pāpaḥ saubaleyena pālitāḥ karṇa duḥkhāsanābhyāṃ ca rājyam etac cikīrṣati 13 no cet kulaṃ na cācāro na dharmo 'rthaḥ kutaḥ sukham yatra pāpasahāyo 'yaṃ pāpo rājyaṃ bubhūṣate 14 duryodhano guru dveṣī tyaktācāra suhṛjjanaḥ arthalubdho 'bhimānī ca nīcaḥ prakṛtinirghṛṇaḥ 15 neyam asti mahīkṛtsnā yatra duryodhano nṛpaḥ sādhu gacchāmahe sarve yatra gacchanti pāṇḍavāḥ 16 sānukrośo mahātmāno vijitendriya śatravaḥ hrīmantaḥ kīrtimantaś ca dharmācāra parāyaṇāḥ 17 evam uktvānujagmus tān pāṇḍavāṃs te sametya ca ūcuḥ prāñjalayaḥ sarve tān kuntī mādrinandanān 18 kva gamiṣyatha bhadraṃ vas tyaktvāsmān duḥkhabhāginaḥ vayam apy anuyāsyāmo yatra yūyaṃ gamiṣyatha 19 adharmeṇa jitāñ śrutvā yuṣmāṃs tyaktaghṛṣaiḥ paraiḥ udvignāḥ sma bhṛśaṃ sarve nāsmān hātum ihārhatha 20 bhaktānuraktāḥ suhṛdaḥ sadā priyahite ratān kurājādhiṣṭhite rājye na vinaśyema sarvaśaḥ 21 śrūyatāṃ cābhidhāsyāmo guṇadoṣān nararṣabhāḥ śubhāśubhādhivāsena saṃsargaṃ kurute yathā 22 vastram āpas tilān bhūmiṃ gandho vāsayate yathā puṣpāṇām adhivāsena tathā saṃsargajā guṇāḥ 23 mohajālasya yonir hi mūḍhair eva samāgamaḥ ahany ahani dharmasya yoniḥ sādhu samāgamaḥ 24 tasmāt prājñaiś ca vṛddhaiś ca susvabhāvais tapasvibhiḥ sadbhiś ca saha saṃsargaḥ kāryaḥ śama parāyaṇaiḥ 25 yeṣāṃ trīṇy avadātāni yonir vidhyā ca karma ca tān sevet taiḥ samāsyā hi śāstrebhyo 'pi garīyasī 26 nirārambhā hy api vayaṃ puṇyaśīleṣu sādhuṣu puṇyam evāpnuyāmeha pāpaṃ pāpopasevanāt 27 asatāṃ darśanāt sparśāt saṃjalpana sahāsanat dharmācāraḥ prahīyante na ca sidhyanti mānavāḥ 28 buddhiś ca hīyate puṃsāṃ nīcaiḥ saha samāgamāt madhyamair madhyatāṃ yāti śreṣṭhatāṃ yāti cottamaiḥ 29 ye guṇāḥ kīrtitā loke dharmakāmārtha saṃbhavāḥ lokācārātma saṃbhūtā vedoktāḥ śiṣṭasaṃmatāḥ 30 te yuṣmāsu samastāś ca vyastāś caiveha sadguṇāḥ icchāmo guṇavan madhye vastuṃ śreyo 'bhikāṅkṣiṇaḥ 31 [y] dhanyā vayaṃ yad asmākaṃ snehakāruṇyayantritāḥ asato 'pi guṇān āhur brāhmaṇa pramukhāḥ prajāḥ 32 tad ahaṃ bhrātṛsahitaḥ sarvān vijñāpayāmi vaḥ nānyathā tad dhi kartavyam asmat snehānukampayā 33 bhīṣmaḥ pitāmaho rājā viduro jananī ca me suhṛjjanaś ca prāyo me nagare nāgasāhvaye 34 te tv asmaddhitakāmārthaṃ pālanīyāḥ prayatnataḥ yuṣmābhiḥ sahitaiḥ sarvaiḥ śokasaṃtāpa vihvalāḥ 35 nivartatāgatā dūraṃ samāgamana śāpitāḥ svajane nyāsabhūte me kāryā snehānvitā matiḥ 36 etad dhi mama kāryāṇāṃ paramaṃ hṛdi saṃsthitam sukṛtānena me tuṣṭiḥ satkārāś ca bhaviṣyati 37 [v] tathānumantritās tena dharmarājena tāḥ prajāḥ cakrur ārtasvaraṃ ghoraṃ hā rājann iti duḥkhitāḥ 38 guṇān pārthasya saṃsmṛtya duḥkhārtāḥ paramāturāḥ akāmāḥ saṃnyavartanta samāgamyātha pāṇḍavān 39 nivṛtteṣu tu paureṣu rathān āsthāya pāṇḍavāḥ prajagmur jāhnavītīre pramāṇākhyaṃ mahāvaṭam 40 taṃ te divasaśeṣeṇa vaṭaṃ gatvā tu pāṇḍavāḥ ūṣus tāṃ rajanīṃ vīrāḥ saṃspṛśya salilaṃ śuci udakenaiva tāṃ rātrim ūṣus te duḥkhakarśitāḥ 41 anujagmuś ca tatraitān snehāt ke cid dvijātayaḥ sagnayo 'nagnayaś caiva saśiṣya gaṇabāndhavāḥ sa taiḥ parivṛto rājā śuśubhe brahmavādibhiḥ 42 teṣāṃ prāduṣkṛtāgnīnāṃ muhūrte ramyadāruṇe brahmaghoṣapuraskāraḥ saṃjalpaḥ samajāyata 43 rājānaṃ tu kuruśreṣṭhaṃ te haṃsamadhurasvarāḥ āśvāsayanto viprāgryāḥ kṣapāṃ sarvāṃ vyanodayan |