|
1
[वै] धिग अस्तु कषत्तारम इति बरुवाणॊ; थर्पेण मत्तॊ धृतराष्ट्रस्य पुत्रः अवैक्षत परातिकामीं सभायाम; उवाच चैनं परमार्यमध्ये 2 तवं परातिकामिन थरौपथीम आनयस्व; न ते भयं विथ्यते पाण्डवेभ्यः कषत्ता हय अयं विवथत्य एव भीरुर; न चास्माकं वृथ्धिकामः सथैव 3 एवम उक्तः परातिकामी ससूतः; परायाच छीघ्रं राजवचॊ निशम्य परविश्य च शवेव स सिंहगॊष्ठं; समासथन महिषीं पाण्डवानाम 4 [पर] युधिष्ठिरे थयूतमथेन मत्ते; थुर्यॊधनॊ थरौपथि तवाम अजैषीत सा परपथ्य तवं धृतराष्ट्रस्य वेश्म; नयामि तवां कर्मणे याज्ञसेनि 5 [थ] कदं तव एवं वथसि परातिकामिन; कॊ वै थीव्येथ भार्ययया राजपुत्रः मूढॊ राजा थयूतमथेन मत्त; आहॊ नान्यत कैतवम अस्य किं चित 6 [प] यथा नाभूत कैतवम अन्यथ अस्य; तथाथेवीत पाण्डवॊ ऽजातशत्रुः नयस्ताः पूर्वं भरातरस तेन राज्ञा; सवयं चात्मा तवम अदॊ राजपुत्रि 7 [थ] गच्छ तवं कितवं गत्वा सभायां पृच्छ सूतज किं नु पूर्वं पराजैषीर आत्मानं मां नु भारत एतज जञात्वा तवम आगच्छ ततॊ मां नयसूतज 8 [व] सभां गत्वा स चॊवाच थरौपथ्यास तथ वचस तथा कस्येशॊ नः पराजैषीर इति तवाम आह थरौपथी किं नु पूर्वं पराजैषीर आत्मानम अद वापि माम 9 युधिष्ठिरस तु निश्चेष्टॊ गतसत्त्व इवाभवत न तं सूतं परत्युवाच वचनं साध्व असाधु वा 10 [थुर] इहैत्य कृष्णा पाञ्चाली परश्नम एतं परभाषताम इहैव सर्वे शृण्वन्तु तस्या अस्य च यथ वचः 11 [व] स गत्वा राजभवनं थुर्यॊधन वशानुगः उवाच थरौपथीं सूतः परातिकामी वयदन्न इव 12 सभ्यास तव अमी राजपुत्र्य आह्वयन्ति; मन्ये पराप्तः संक्षयः कौरवाणाम न वै समृथ्धिं पालयते लघीयान; यत तवं सभाम एष्यसि राजपुत्रि 13 [थरौ] एवं नूनं वयथधात संविधाता; सपर्शाव उभौ सपृशतॊ वीर बालौ धर्मं तव एकं परमं पराह लॊके; स नः शमं धास्यति गॊप्यमानः 14 [वै] युधिष्ठिरस तु तच छरुत्वा थुर्यॊधन चिकीर्षितम थरौपथ्या संमतं थूतं पराहिणॊथ भरतर्षभ 15 एकवस्त्रा अधॊ नीवी रॊथमाना रजस्वला सभाम आगम्य पाञ्चाली शवशुरस्याग्रतॊ ऽभवत 16 ततस तेषां मुखम आलॊक्य राजा; थुर्यॊधनः सूतम उवाच हृष्टः इहैवैताम आनय परातिकामिन; परत्यक्षम अस्याः कुरवॊ बरुवन्तु 17 ततः सूतस तस्य वशानुगामी; भीतश च कॊपाथ थरुपथात्मजायाः विहाय मानं पुनर एव सभ्यान; उवाच कृष्णां किम अहं बरवीमि 18 [थुर] थुःशासनैष मम सूतपुत्रॊ; वृकॊथराथ उथ्विजते ऽलपचेताः सवयं परगृह्यानय याज्ञसेनीं; किं ते करिष्यन्त्य अवशाः सपत्नाः 19 ततः समुत्दाय स राजपुत्रः; शरुत्वा भरातुः कॊपविरक्त थृष्टिः परविश्य तथ वेश्म महारदानाम; इत्य अब्रवीथ थरौपथीं राजपुत्रीम 20 एह्य एहि पाञ्चालि जितासि कृष्णे; थुर्यॊधनं पश्य विमुक्तलज्जा कुरून भजस्वायत पथ्मनेत्रे; धर्मेण लब्धासि सभां परैहि 21 ततः समुत्दाय सुथुर्मनाः सा; विवर्णम आमृज्य मुखं करेण आर्ता परथुथ्राव यतः सत्रियस ता; वृथ्धस्य राज्ञः कुरुपुंगवस्य 22 ततॊ जवेनाभिससार रॊषाथ; थुःशासनस ताम अभिगर्जमानः थीर्घेषु नीलेष्व अद चॊर्मि मत्सु; जग्राह केशेषु नरेन्थ्रपत्नीम 23 ये राजसूयावभृदे जलेन; महाक्रतौ मन्त्रपूतेन सिक्ताः ते पाण्डवानां परिभूय वीर्यं; बलात परमृष्टा धृतराष्ट्र जेन 24 स तां परामृश्य सभा समीपम; आनीय कृष्णाम अतिकृष्ण केशीम थुःशासनॊ नादवतीम अनादवच; चकर्ष वायुः कथलीम इवार्ताम 25 सा कृष्यमाणा नमिताङ्गयस्तिः; शनैर उवाचाथ्य रजस्वलास्मि एकं च वासॊ मम मन्थबुथ्धे; सभां नेतुं नार्हसि माम अनार्य 26 ततॊ ऽबरवीत तां परसभं निगृह्य; केशेषु कृष्णेषु तथा स कृष्णाम कृष्णं च जिष्णुं च हरिं नरं च; तराणाय विक्रॊश नयामि हि तवाम 27 रजस्वला वा भव याज्ञसेनि; एकाम्बरा वाप्य अद वा विवस्त्रा थयूते जिता चासि कृतासि थासी; थासीषु कामश च यदॊपजॊषम 28 परकीर्णकेशी पतितार्ध वस्त्रा; थुःशासनेन वयवधूयमाना हरीमत्य अमर्षेण च थह्यमाना; शनैर इथं वाक्यम उवाच कृष्णा 29 इमे सभायाम उपथिष्ट शास्त्राः; करियावन्तः सर्व एवेन्थ्र कल्पाः गुरु सदाना गुरवश चैव सर्वे; तेषाम अग्रे नॊत्सहे सदातुम एवम 30 नृशंसकर्मंस तवम अनार्य वृत्त; मा मां विवस्त्रां कृधि मा विकार्षीः न मर्षयेयुस तव राजपुत्राः; सेन्थ्रापि थेवा यथि ते सहायाः 31 धर्मे सदितॊ धर्मसुतश च राजा; धर्मश च सूक्ष्मॊ निपुणॊपलभ्यः वाचापि भर्तुः परमाणु मात्रं; नेच्छसि थॊषं सवगुणान विषृज्य 32 इथं तव अनार्यं कुरुवीरमध्ये; रजस्वलां यत परिकर्षसे माम न चापि कश चित कुरुते ऽतर पूजां; धरुवं तवेथं मतम अन्वपथ्यन 33 धिग अस्तु नष्टः खलु भारतानां; धर्मस तदा कषत्रविथां च वृत्तम यत्राभ्यतीतां कुरु धर्मवेलां; परेक्षन्ति सर्वे कुरवः सभायाम 34 थरॊणस्य भीष्मस्य च नास्ति सत्त्वं; धरुवं तदैवास्य महात्मनॊ ऽपि राज्ञस तदा हीमम अधर्मम उग्रं; न लक्षयन्ते कुरुवृथ्ध मुख्याः 35 तदा बरुवन्ती करुणं सुमध्यमा; काक्षेण भर्तॄन कुपितान अपश्यत सा पाण्डवान कॊपपरीत थेहान; संथीपयाम आस कटाक्ष पातैः 36 हृतेन राज्येन तदा धनेन; रत्नैश च मुख्यैर न तदा बभूव यदार्तया कॊपसमीरितेन; कृष्णा कटाक्षेण बभूव थुःखम 37 थुःशासनश चापि समीक्ष्य कृष्णाम; अवेक्षमाणां कृपणान पतींस तान आधूय वेगेन विसंज्ञकल्पाम; उवाच थासीति हसन्न इवॊग्रः 38 कर्णस तु तथ वाक्यम अतीव हृष्टः; संपूजयाम आस हसन सशब्थम गान्धारराजः सुबलस्य पुत्रस; तदैव थुःशासनम अभ्यनन्थत 39 सभ्यास तु ये तत्र बभूवुर अन्ये; ताभ्याम ऋते धार्तराष्ट्रेण चैव तेषाम अभूथ थुःखम अतीव कृष्णां; थृष्ट्वा सभायां परिकृष्यमाणाम 40 [भीस्म] न धर्मसौक्ष्म्यात सुभगे विवक्तुं; शक्नॊमि ते परश्नम इमं यदावत अस्वॊ हय अशक्तः पणितुं परस्वं; सत्रियश च भर्तुर वशतां समीक्ष्य 41 तयजेत सर्वां पृदिवीं समृथ्धां; युधिष्ठिरः सत्यम अदॊ न जह्यात उक्तं जितॊ ऽसमीति च पाण्डवेन; तस्मान न शक्नॊमि विवेक्तुम एतत 42 थयूते ऽथवितीयः शकुनिर नरेषु; कुन्तीसुतस तेन निसृष्टकामः न मन्यते तां निकृतिं महात्मा; तस्मान न ते परश्नम इमं बरवीमि 43 [थ] आहूय राजा कुशलैः सभायां; थुष्टात्मभिर नैकृतिकैर अनार्यैः थयूतप्रियैर नातिकृत परयत्नः; कस्माथ अयं नाम निसृष्टकामः 44 स शुथ्धभावॊ निकृतिप्रवृत्तिम; अबुध्यमानः कुरुपाण्डवाग्र्यः संभूय सर्वैश च जितॊ ऽपि यस्मात; पश्चाच च यत कैतवम अभ्युपेतः 45 तिष्ठन्ति चेमे कुरवः सभायाम; ईशाः सुतानां च तदा सनुषाणाम समीक्ष्य सर्वे मम चापि वाक्यं; विब्रूत मे परश्नम इमं यदावत 46 [व] तदा बरुवन्तीं करुणं रुथन्तीम; अवेक्षमाणाम असकृत पतींस तान थुःशासनः परुषाण्य अप्रियाणि; वाक्यान्य उवाचामधुराणि चैव 47 तां कृष्यमाणां च रजस्वलां च; सरस्तॊत्तरीयाम अतथर्हमाणाम वृकॊथरः परेक्ष्य युधिष्ठिरं च; चकार कॊपं परमार्तरूपः |
1
[vai] dhig astu kṣattāram iti bruvāṇo; darpeṇa matto dhṛtarāṣṭrasya putraḥ avaikṣata prātikāmīṃ sabhāyām; uvāca cainaṃ paramāryamadhye 2 tvaṃ prātikāmin draupadīm ānayasva; na te bhayaṃ vidyate pāṇḍavebhyaḥ kṣattā hy ayaṃ vivadaty eva bhīrur; na cāsmākaṃ vṛddhikāmaḥ sadaiva 3 evam uktaḥ prātikāmī sasūtaḥ; prāyāc chīghraṃ rājavaco niśamya praviśya ca śveva sa siṃhagoṣṭhaṃ; samāsadan mahiṣīṃ pāṇḍavānām 4 [pra] yudhiṣṭhire dyūtamadena matte; duryodhano draupadi tvām ajaiṣīt sā prapadya tvaṃ dhṛtarāṣṭrasya veśma; nayāmi tvāṃ karmaṇe yājñaseni 5 [d] kathaṃ tv evaṃ vadasi prātikāmin; ko vai dīvyed bhāryayayā rājaputraḥ mūḍho rājā dyūtamadena matta; āho nānyat kaitavam asya kiṃ cit 6 [p] yadā nābhūt kaitavam anyad asya; tadādevīt pāṇḍavo 'jātaśatruḥ nyastāḥ pūrvaṃ bhrātaras tena rājñā; svayaṃ cātmā tvam atho rājaputri 7 [d] gaccha tvaṃ kitavaṃ gatvā sabhāyāṃ pṛccha sūtaja kiṃ nu pūrvaṃ parājaiṣīr ātmānaṃ māṃ nu bhārata etaj jñātvā tvam āgaccha tato māṃ nayasūtaja 8 [v] sabhāṃ gatvā sa covāca draupadyās tad vacas tadā kasyeśo naḥ parājaiṣīr iti tvām āha draupadī kiṃ nu pūrvaṃ parājaiṣīr ātmānam atha vāpi mām 9 yudhiṣṭhiras tu niśceṣṭo gatasattva ivābhavat na taṃ sūtaṃ pratyuvāca vacanaṃ sādhv asādhu vā 10 [dur] ihaitya kṛṣṇā pāñcālī praśnam etaṃ prabhāṣatām ihaiva sarve śṛṇvantu tasyā asya ca yad vacaḥ 11 [v] sa gatvā rājabhavanaṃ duryodhana vaśānugaḥ uvāca draupadīṃ sūtaḥ prātikāmī vyathann iva 12 sabhyās tv amī rājaputry āhvayanti; manye prāptaḥ saṃkṣayaḥ kauravāṇām na vai samṛddhiṃ pālayate laghīyān; yat tvaṃ sabhām eṣyasi rājaputri 13 [drau] evaṃ nūnaṃ vyadadhāt saṃvidhātā; sparśāv ubhau spṛśato vīra bālau dharmaṃ tv ekaṃ paramaṃ prāha loke; sa naḥ śamaṃ dhāsyati gopyamānaḥ 14 [vai] yudhiṣṭhiras tu tac chrutvā duryodhana cikīrṣitam draupadyā saṃmataṃ dūtaṃ prāhiṇod bharatarṣabha 15 ekavastrā adho nīvī rodamānā rajasvalā sabhām āgamya pāñcālī śvaśurasyāgrato 'bhavat 16 tatas teṣāṃ mukham ālokya rājā; duryodhanaḥ sūtam uvāca hṛṣṭaḥ ihaivaitām ānaya prātikāmin; pratyakṣam asyāḥ kuravo bruvantu 17 tataḥ sūtas tasya vaśānugāmī; bhītaś ca kopād drupadātmajāyāḥ vihāya mānaṃ punar eva sabhyān; uvāca kṛṣṇāṃ kim ahaṃ bravīmi 18 [dur] duḥśāsanaiṣa mama sūtaputro; vṛkodarād udvijate 'lpacetāḥ svayaṃ pragṛhyānaya yājñasenīṃ; kiṃ te kariṣyanty avaśāḥ sapatnāḥ 19 tataḥ samutthāya sa rājaputraḥ; śrutvā bhrātuḥ kopavirakta dṛṣṭiḥ praviśya tad veśma mahārathānām; ity abravīd draupadīṃ rājaputrīm 20 ehy ehi pāñcāli jitāsi kṛṣṇe; duryodhanaṃ paśya vimuktalajjā kurūn bhajasvāyata padmanetre; dharmeṇa labdhāsi sabhāṃ paraihi 21 tataḥ samutthāya sudurmanāḥ sā; vivarṇam āmṛjya mukhaṃ kareṇa ārtā pradudrāva yataḥ striyas tā; vṛddhasya rājñaḥ kurupuṃgavasya 22 tato javenābhisasāra roṣād; duḥśāsanas tām abhigarjamānaḥ dīrgheṣu nīleṣv atha cormi matsu; jagrāha keśeṣu narendrapatnīm 23 ye rājasūyāvabhṛthe jalena; mahākratau mantrapūtena siktāḥ te pāṇḍavānāṃ paribhūya vīryaṃ; balāt pramṛṣṭā dhṛtarāṣṭra jena 24 sa tāṃ parāmṛśya sabhā samīpam; ānīya kṛṣṇām atikṛṣṇa keśīm duḥśāsano nāthavatīm anāthavac; cakarṣa vāyuḥ kadalīm ivārtām 25 sā kṛṣyamāṇā namitāṅgayastiḥ; śanair uvācādya rajasvalāsmi ekaṃ ca vāso mama mandabuddhe; sabhāṃ netuṃ nārhasi mām anārya 26 tato 'bravīt tāṃ prasabhaṃ nigṛhya; keśeṣu kṛṣṇeṣu tadā sa kṛṣṇām kṛṣṇaṃ ca jiṣṇuṃ ca hariṃ naraṃ ca; trāṇāya vikrośa nayāmi hi tvām 27 rajasvalā vā bhava yājñaseni; ekāmbarā vāpy atha vā vivastrā dyūte jitā cāsi kṛtāsi dāsī; dāsīṣu kāmaś ca yathopajoṣam 28 prakīrṇakeśī patitārdha vastrā; duḥśāsanena vyavadhūyamānā hrīmaty amarṣeṇa ca dahyamānā; śanair idaṃ vākyam uvāca kṛṣṇā 29 ime sabhāyām upadiṣṭa śāstrāḥ; kriyāvantaḥ sarva evendra kalpāḥ guru sthānā guravaś caiva sarve; teṣām agre notsahe sthātum evam 30 nṛśaṃsakarmaṃs tvam anārya vṛtta; mā māṃ vivastrāṃ kṛdhi mā vikārṣīḥ na marṣayeyus tava rājaputrāḥ; sendrāpi devā yadi te sahāyāḥ 31 dharme sthito dharmasutaś ca rājā; dharmaś ca sūkṣmo nipuṇopalabhyaḥ vācāpi bhartuḥ paramāṇu mātraṃ; necchasi doṣaṃ svaguṇān viṣṛjya 32 idaṃ tv anāryaṃ kuruvīramadhye; rajasvalāṃ yat parikarṣase mām na cāpi kaś cit kurute 'tra pūjāṃ; dhruvaṃ tavedaṃ matam anvapadyan 33 dhig astu naṣṭaḥ khalu bhāratānāṃ; dharmas tathā kṣatravidāṃ ca vṛttam yatrābhyatītāṃ kuru dharmavelāṃ; prekṣanti sarve kuravaḥ sabhāyām 34 droṇasya bhīṣmasya ca nāsti sattvaṃ; dhruvaṃ tathaivāsya mahātmano 'pi rājñas tathā hīmam adharmam ugraṃ; na lakṣayante kuruvṛddha mukhyāḥ 35 tathā bruvantī karuṇaṃ sumadhyamā; kākṣeṇa bhartṝn kupitān apaśyat sā pāṇḍavān kopaparīta dehān; saṃdīpayām āsa kaṭākṣa pātaiḥ 36 hṛtena rājyena tathā dhanena; ratnaiś ca mukhyair na tathā babhūva yathārtayā kopasamīritena; kṛṣṇā kaṭākṣeṇa babhūva duḥkham 37 duḥśāsanaś cāpi samīkṣya kṛṣṇām; avekṣamāṇāṃ kṛpaṇān patīṃs tān ādhūya vegena visaṃjñakalpām; uvāca dāsīti hasann ivograḥ 38 karṇas tu tad vākyam atīva hṛṣṭaḥ; saṃpūjayām āsa hasan saśabdam gāndhārarājaḥ subalasya putras; tathaiva duḥśāsanam abhyanandat 39 sabhyās tu ye tatra babhūvur anye; tābhyām ṛte dhārtarāṣṭreṇa caiva teṣām abhūd duḥkham atīva kṛṣṇāṃ; dṛṣṭvā sabhāyāṃ parikṛṣyamāṇām 40 [bhīsma] na dharmasaukṣmyāt subhage vivaktuṃ; śaknomi te praśnam imaṃ yathāvat asvo hy aśaktaḥ paṇituṃ parasvaṃ; striyaś ca bhartur vaśatāṃ samīkṣya 41 tyajeta sarvāṃ pṛthivīṃ samṛddhāṃ; yudhiṣṭhiraḥ satyam atho na jahyāt uktaṃ jito 'smīti ca pāṇḍavena; tasmān na śaknomi vivektum etat 42 dyūte 'dvitīyaḥ śakunir nareṣu; kuntīsutas tena nisṛṣṭakāmaḥ na manyate tāṃ nikṛtiṃ mahātmā; tasmān na te praśnam imaṃ bravīmi 43 [d] āhūya rājā kuśalaiḥ sabhāyāṃ; duṣṭātmabhir naikṛtikair anāryaiḥ dyūtapriyair nātikṛta prayatnaḥ; kasmād ayaṃ nāma nisṛṣṭakāmaḥ 44 sa śuddhabhāvo nikṛtipravṛttim; abudhyamānaḥ kurupāṇḍavāgryaḥ saṃbhūya sarvaiś ca jito 'pi yasmāt; paścāc ca yat kaitavam abhyupetaḥ 45 tiṣṭhanti ceme kuravaḥ sabhāyām; īśāḥ sutānāṃ ca tathā snuṣāṇām samīkṣya sarve mama cāpi vākyaṃ; vibrūta me praśnam imaṃ yathāvat 46 [v] tathā bruvantīṃ karuṇaṃ rudantīm; avekṣamāṇām asakṛt patīṃs tān duḥśāsanaḥ paruṣāṇy apriyāṇi; vākyāny uvācāmadhurāṇi caiva 47 tāṃ kṛṣyamāṇāṃ ca rajasvalāṃ ca; srastottarīyām atadarhamāṇām vṛkodaraḥ prekṣya yudhiṣṭhiraṃ ca; cakāra kopaṃ paramārtarūpaḥ |