|
1
[व] ततः शरुत्वैव भीष्मस्य चेथिराड उरुविक्रमः युयुत्सुर वासुथेवेन वासुथेवम उवाच ह 2 आह्वये तवां रणं गच्छ मया सार्धं जनार्थन यावथ अथ्य निहन्मि तवां सहितं सर्वपाण्डवैः 3 सह तवया हि मे वध्याः पाण्डवाः कृष्ण सर्वदा नृपतीन समतिक्रम्य यैर अराजा तवम अर्चितः 4 ये तवां थासम अराजानं बाल्याथ अर्चन्ति थुर्मतिम अनर्हम अर्हवत कृष्ण वध्यास त इति मे मतिः इत्य उक्त्वा राजशार्थूलस तस्दौ गर्जन्न अमर्षणः 5 एवम उक्ते ततः कृष्णॊ मृथुपूर्वम इथं वचः उवाच पार्दिवान सर्वांस तत्समक्षं च पाण्डवान 6 एष नः शत्रुर अत्यन्तं पार्दिवाः सात्वती सुतः सात्वतानां नृशंसात्मा न हितॊ ऽनपकारिणाम 7 पराग्ज्यॊतिष पुरं यातान अस्माञ जञात्वा नृशंसकृत अथहथ थवारकाम एष सवस्रीयः सन नराधिपाः 8 करीडतॊ भॊजराजन्यान एष रैवतके गिरौ हत्वा बथ्ध्वा च तान सर्वान उपायात सवपुरं पुरा 9 अश्वमेधे हयं मेध्यम उत्सृष्टं रक्षिभिर वृतम पितुर मे यज्ञविघ्नार्दम अहरत पापनिश्चयः 10 सुवीरान परतिपत्तौ च बभ्रॊर एष यशस्विनः भार्याम अभ्यहरन मॊहाथ अकामां ताम इतॊ गताम 11 एष माया परतिच्छन्नः करूषार्दे तपस्विनीम जहार भथ्रां वैशालीं मातुलस्य नृशंसकृत 12 पितृस्वसुः कृते थुःखं सुमहन मर्षयाम्य अहम थिष्ट्या तव इथं सर्वराज्ञां संनिधाव अथ्य वर्तते 13 पश्यन्ति हि भवन्तॊ ऽथय मय्य अतीव वयतिक्रमम कृतानि तु परॊक्षं मे यानि तानि निबॊधत 14 इमं तव अस्य न शक्ष्यामि कषन्तुम अथ्य वयतिक्रमम अवलेपाथ वधार्हस्य समग्रे राजमण्डले 15 रुक्मिण्याम अस्य मूढस्य परार्दनासीन मुमूर्षतः न च तां पराप्तवान मूढः शूथ्रॊ वेथश्रुतिं यदा 16 एवमाथि ततः सर्वे सहितास ते नराधिपाः वासुथेव वचॊ शरुत्वा चेथिराजं वयगर्हयन 17 ततस तथ वचनं शरुत्वा शिशुपालः परतापवान जहास सवनवथ धासं परहस्येथम उवाच ह 18 मत पूर्वां रुक्मिणीं कृष्ण संसत्सु परिकीर्तयन विशेषतः पार्दिवेषु वरीडां न कुरुषे कदम 19 मन्यमानॊ हि कः सत्सु पुरुषः परिकीर्तयेत अन्यपूर्वां सत्रियं जातु तवथन्यॊ मधुसूथन 20 कषम वा यथि ते शरथ्धा मा वा कृष्ण मम कषम करुथ्धाथ वापि परसन्नाथ वा किं मे तवत्तॊ भविष्यति 21 तदा बरुवत एवास्य भगवान मधुसूथनः वयपाहरच छिरॊ करुथ्धश चक्रेणामित्र कर्षणः स पपात महाबाहुर वज्राहत इवाचलः 22 ततश चेथिपतेर थेहात तेजॊ ऽगर्यं थथृशुर नृपाः उत्पतन्तं महाराज गगणाथ इव भास्करम 23 ततः कमलपत्राक्षं कृष्णं लॊकनमस्कृतम ववन्थे तत तथा तेजॊ विवेश च नराधिप 24 तथ अथ्भुतम अमन्यन्त थृष्ट्वा सर्वे महीक्षितः यथ विवेश महाबाहुं तत तेजॊ पुरुषॊत्तमम 25 अनभ्रे परववर्ष थयौः पपात जवलिताशनिः कृष्णेन निहते चैथ्ये चचाल च वसुंधरा 26 ततः के चिन महीपाला नाब्रुवंस तत्र किं चन अतीतवाक्पदे काले परेक्षमाणा जनार्थनम 27 हस्तैर हस्ताग्रम अपरे परत्यपीषन्न अमर्षिताः अपरे थशनैर ओष्ठान अथशन करॊधमूर्छिताः 28 रहस तु के चिथ वार्ष्णेयं परशशंसुर नराधिपाः के चिथ एव तु संरब्धा मध्यस्दास तव अपरे ऽभवन 29 परहृष्टाः केशवं जग्मुः संस्तुवन्तॊ महर्षयः बराह्मणाश च महात्मानः पार्दिवाश च महाबलाः 30 पाण्डवस तव अब्रवीथ भरातॄन सत्कारेण महीपतिम थमघॊषात्मजं वीरं संसाधयत माचिरम तदा च कृतवन्तस ते भरातुर वै शासनं तथा 31 चेथीनाम आधिपत्ये च पुत्रम अस्य महीपतिम अभ्यसिञ्चत तथा पार्दः सह तैर वसुधाधिपैः 32 ततः स कुरुराजस्य करतुः सर्वं समृथ्धिमान यूनां परीतिकरॊ राजन संबभौ विपुलौजसः 33 शान्तविघ्नः सुखारम्भः परभूतधनधान्यवान अन्नवान बहुभक्ष्यश च केशवेन सुरक्षितः 34 समापयाम आस च तं राजसूयं महाक्रतुम तं तु यज्ञं महाबाहुर आ समाप्तेर जनार्थनः ररक्ष भगवाञ शौरिः शार्ङ्गचक्रगथाधरः 35 ततस तव अवभृद सनातं धर्मराजं युधिष्ठिरम समस्तं पार्दिवं कषत्रम अभिगम्येथम अब्रवीत 36 थिष्ट्या वर्धसि धर्मज्ञ साम्राज्यं पराप्तवान विभॊ आजमीढाजमीढानां यशॊ संवर्धितं तवया कर्मणैतेन राजेन्थ्र धर्मश च सुमहान कृतः 37 आपृच्छामॊ नरव्याघ्र सर्वकामैः सुपूजिताः सवराष्ट्राणि गमिष्यामस तथनुज्ञातुम अर्हसि 38 शरुत्वा तु वचनं राज्ञां धर्मराजॊ युधिष्ठिरः यदार्हं पूज्य नृपतीन भरातॄन सर्वान उवाच ह 39 राजानः सर्व एवैते परीत्यास्मान समुपागताः परस्दिताः सवानि राष्ट्राणि माम आपृच्छ्य परंतपाः ते ऽनुव्रजत भथ्रं ते विषयान्तं नृपॊत्तमान 40 भरातुर वचनम आज्ञाय पाण्डवा धर्मचारिणः यदार्हं नृप मुख्यांस तान एकैकं समनुव्रजन 41 विराटम अन्वयात तूर्णं धृष्टथ्युम्नः परतापवान धनंजयॊ यज्ञसेनं महात्मानं महारदः 42 भीष्मं च धृतराष्ट्रं च भीमसेनॊ महाबलः थरॊणं च स सुतं वीरं सहथेवॊ महारदः 43 नकुलः सुबलं राजन सह पुत्रं समन्वयात थरौपथेयाः स सौभौथ्राः पार्वतीयान महीपतीन 44 अन्वगच्छंस तदैवान्यान कषत्रियान कषत्रियर्षभाः एवं संपूजितास ते वै जग्मुर विप्राश च सर्वशः 45 गतेषु पार्दिवेन्थ्रेषु सर्वेषु भरतर्षभ युधिष्ठिरम उवाचेथं वासुथेवः परतापवान 46 आपृच्छे तवां गमिष्यामि थवारकां कुरुनन्थन राजसूयं करतुश्रेष्ठं थिष्ट्या तवं पराप्तवान असि 47 तम उवाचैवम उक्तस तु धर्मराण मधुसूथनम तव परसाथाथ गॊविन्थ पराप्तवान अस्मि वै करतुम 48 समस्तं पार्दिवं कषत्रं तवत्प्रसाथाथ वशानुगम उपाथाय बलिं मुख्यं माम एव समुपस्दितम 49 न वयं तवाम ऋते वीर रंस्यामेह कदं चन अवश्यं चापि गन्तव्या तवया थवारवती पुरी 50 एवम उक्तः स धर्मात्मा युधिष्ठिर सहायवान अभिगम्याब्रवीत परीतः पृदां पृदु यशा हरिः 51 साम्राज्यं समनुप्राप्ताः पुत्रास ते ऽथय पितृष्वसः सिथ्धार्दा वसुमन्तश च सा तवं परीतिम इवाप्नुहि 52 अनुज्ञातस तवया चाहं थवारकां गन्तुम उत्सहे सुभथ्रां थरौपथीं चैव सभाजयत केशवः 53 निष्क्रम्यान्तःपुराच चैव युधिष्ठिर सहायवान सनातश च कृतजप्यश च बराह्मणान सवस्ति वाच्य च 54 ततॊ मेघवरप्रख्यं सयन्थनं वै सुकल्पितम यॊजयित्वा महाराज थारुकः परत्युपस्दितः 55 उपस्दितं रदं थृष्ट्वा तार्क्ष्य परवर केतनम परथक्षिणम उपावृत्य समारुह्य महामनाः परययौ पुण्डरीकाक्षस ततॊ थवारवतीं पुरीम 56 तं पथ्भ्याम अनुवव्राज धर्मराजॊ युधिष्ठिरः भरातृभिः सहितः शरीमान वासुथेवं महाबलम 57 ततॊ मुहूर्तं संगृह्य सयन्थनप्रवरं हरिः अब्रवीत पुण्डरीकाक्षः कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम 58 अप्रमत्तः सदितॊ नित्यं परजाः पाहि विशां पते पर्जन्यम इव भूतानि महाथ्रुमम इवाण्डजाः बान्धवास तवॊपजीवन्तु सहस्राक्षम इवामराः 59 कृत्वा परस्परेणैव संविथं कृष्ण पाण्डवौ अन्यॊन्यं समनुज्ञाप्य जग्मतुः सवगृहान परति 60 गते थवारवतीं कृष्णे सात्वत परवरे नृप एकॊ थुर्यॊधनॊ राजा शकुनिश चापि सौबलः तस्यां सभायां थिव्यायाम ऊषतुस तौ नरर्षभौ |
1
[v] tataḥ śrutvaiva bhīṣmasya cedirāḍ uruvikramaḥ yuyutsur vāsudevena vāsudevam uvāca ha 2 āhvaye tvāṃ raṇaṃ gaccha mayā sārdhaṃ janārdana yāvad adya nihanmi tvāṃ sahitaṃ sarvapāṇḍavaiḥ 3 saha tvayā hi me vadhyāḥ pāṇḍavāḥ kṛṣṇa sarvathā nṛpatīn samatikramya yair arājā tvam arcitaḥ 4 ye tvāṃ dāsam arājānaṃ bālyād arcanti durmatim anarham arhavat kṛṣṇa vadhyās ta iti me matiḥ ity uktvā rājaśārdūlas tasthau garjann amarṣaṇaḥ 5 evam ukte tataḥ kṛṣṇo mṛdupūrvam idaṃ vacaḥ uvāca pārthivān sarvāṃs tatsamakṣaṃ ca pāṇḍavān 6 eṣa naḥ śatrur atyantaṃ pārthivāḥ sātvatī sutaḥ sātvatānāṃ nṛśaṃsātmā na hito 'napakāriṇām 7 prāgjyotiṣa puraṃ yātān asmāñ jñātvā nṛśaṃsakṛt adahad dvārakām eṣa svasrīyaḥ san narādhipāḥ 8 krīḍato bhojarājanyān eṣa raivatake girau hatvā baddhvā ca tān sarvān upāyāt svapuraṃ purā 9 aśvamedhe hayaṃ medhyam utsṛṣṭaṃ rakṣibhir vṛtam pitur me yajñavighnārtham aharat pāpaniścayaḥ 10 suvīrān pratipattau ca babhror eṣa yaśasvinaḥ bhāryām abhyaharan mohād akāmāṃ tām ito gatām 11 eṣa māyā praticchannaḥ karūṣārthe tapasvinīm jahāra bhadrāṃ vaiśālīṃ mātulasya nṛśaṃsakṛt 12 pitṛsvasuḥ kṛte duḥkhaṃ sumahan marṣayāmy aham diṣṭyā tv idaṃ sarvarājñāṃ saṃnidhāv adya vartate 13 paśyanti hi bhavanto 'dya mayy atīva vyatikramam kṛtāni tu parokṣaṃ me yāni tāni nibodhata 14 imaṃ tv asya na śakṣyāmi kṣantum adya vyatikramam avalepād vadhārhasya samagre rājamaṇḍale 15 rukmiṇyām asya mūḍhasya prārthanāsīn mumūrṣataḥ na ca tāṃ prāptavān mūḍhaḥ śūdro vedaśrutiṃ yathā 16 evamādi tataḥ sarve sahitās te narādhipāḥ vāsudeva vaco śrutvā cedirājaṃ vyagarhayan 17 tatas tad vacanaṃ śrutvā śiśupālaḥ pratāpavān jahāsa svanavad dhāsaṃ prahasyedam uvāca ha 18 mat pūrvāṃ rukmiṇīṃ kṛṣṇa saṃsatsu parikīrtayan viśeṣataḥ pārthiveṣu vrīḍāṃ na kuruṣe katham 19 manyamāno hi kaḥ satsu puruṣaḥ parikīrtayet anyapūrvāṃ striyaṃ jātu tvadanyo madhusūdana 20 kṣama vā yadi te śraddhā mā vā kṛṣṇa mama kṣama kruddhād vāpi prasannād vā kiṃ me tvatto bhaviṣyati 21 tathā bruvata evāsya bhagavān madhusūdanaḥ vyapāharac chiro kruddhaś cakreṇāmitra karṣaṇaḥ sa papāta mahābāhur vajrāhata ivācalaḥ 22 tataś cedipater dehāt tejo 'gryaṃ dadṛśur nṛpāḥ utpatantaṃ mahārāja gagaṇād iva bhāskaram 23 tataḥ kamalapatrākṣaṃ kṛṣṇaṃ lokanamaskṛtam vavande tat tadā tejo viveśa ca narādhipa 24 tad adbhutam amanyanta dṛṣṭvā sarve mahīkṣitaḥ yad viveśa mahābāhuṃ tat tejo puruṣottamam 25 anabhre pravavarṣa dyauḥ papāta jvalitāśaniḥ kṛṣṇena nihate caidye cacāla ca vasuṃdharā 26 tataḥ ke cin mahīpālā nābruvaṃs tatra kiṃ cana atītavākpathe kāle prekṣamāṇā janārdanam 27 hastair hastāgram apare pratyapīṣann amarṣitāḥ apare daśanair oṣṭhān adaśan krodhamūrchitāḥ 28 rahas tu ke cid vārṣṇeyaṃ praśaśaṃsur narādhipāḥ ke cid eva tu saṃrabdhā madhyasthās tv apare 'bhavan 29 prahṛṣṭāḥ keśavaṃ jagmuḥ saṃstuvanto maharṣayaḥ brāhmaṇāś ca mahātmānaḥ pārthivāś ca mahābalāḥ 30 pāṇḍavas tv abravīd bhrātṝn satkāreṇa mahīpatim damaghoṣātmajaṃ vīraṃ saṃsādhayata māciram tathā ca kṛtavantas te bhrātur vai śāsanaṃ tadā 31 cedīnām ādhipatye ca putram asya mahīpatim abhyasiñcat tadā pārthaḥ saha tair vasudhādhipaiḥ 32 tataḥ sa kururājasya kratuḥ sarvaṃ samṛddhimān yūnāṃ prītikaro rājan saṃbabhau vipulaujasaḥ 33 śāntavighnaḥ sukhārambhaḥ prabhūtadhanadhānyavān annavān bahubhakṣyaś ca keśavena surakṣitaḥ 34 samāpayām āsa ca taṃ rājasūyaṃ mahākratum taṃ tu yajñaṃ mahābāhur ā samāpter janārdanaḥ rarakṣa bhagavāñ śauriḥ śārṅgacakragadādharaḥ 35 tatas tv avabhṛtha snātaṃ dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram samastaṃ pārthivaṃ kṣatram abhigamyedam abravīt 36 diṣṭyā vardhasi dharmajña sāmrājyaṃ prāptavān vibho ājamīḍhājamīḍhānāṃ yaśo saṃvardhitaṃ tvayā karmaṇaitena rājendra dharmaś ca sumahān kṛtaḥ 37 āpṛcchāmo naravyāghra sarvakāmaiḥ supūjitāḥ svarāṣṭrāṇi gamiṣyāmas tadanujñātum arhasi 38 śrutvā tu vacanaṃ rājñāṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ yathārhaṃ pūjya nṛpatīn bhrātṝn sarvān uvāca ha 39 rājānaḥ sarva evaite prītyāsmān samupāgatāḥ prasthitāḥ svāni rāṣṭrāṇi mām āpṛcchya paraṃtapāḥ te 'nuvrajata bhadraṃ te viṣayāntaṃ nṛpottamān 40 bhrātur vacanam ājñāya pāṇḍavā dharmacāriṇaḥ yathārhaṃ nṛpa mukhyāṃs tān ekaikaṃ samanuvrajan 41 virāṭam anvayāt tūrṇaṃ dhṛṣṭadyumnaḥ pratāpavān dhanaṃjayo yajñasenaṃ mahātmānaṃ mahārathaḥ 42 bhīṣmaṃ ca dhṛtarāṣṭraṃ ca bhīmaseno mahābalaḥ droṇaṃ ca sa sutaṃ vīraṃ sahadevo mahārathaḥ 43 nakulaḥ subalaṃ rājan saha putraṃ samanvayāt draupadeyāḥ sa saubhaudrāḥ pārvatīyān mahīpatīn 44 anvagacchaṃs tathaivānyān kṣatriyān kṣatriyarṣabhāḥ evaṃ saṃpūjitās te vai jagmur viprāś ca sarvaśaḥ 45 gateṣu pārthivendreṣu sarveṣu bharatarṣabha yudhiṣṭhiram uvācedaṃ vāsudevaḥ pratāpavān 46 āpṛcche tvāṃ gamiṣyāmi dvārakāṃ kurunandana rājasūyaṃ kratuśreṣṭhaṃ diṣṭyā tvaṃ prāptavān asi 47 tam uvācaivam uktas tu dharmarāṇ madhusūdanam tava prasādād govinda prāptavān asmi vai kratum 48 samastaṃ pārthivaṃ kṣatraṃ tvatprasādād vaśānugam upādāya baliṃ mukhyaṃ mām eva samupasthitam 49 na vayaṃ tvām ṛte vīra raṃsyāmeha kathaṃ cana avaśyaṃ cāpi gantavyā tvayā dvāravatī purī 50 evam uktaḥ sa dharmātmā yudhiṣṭhira sahāyavān abhigamyābravīt prītaḥ pṛthāṃ pṛthu yaśā hariḥ 51 sāmrājyaṃ samanuprāptāḥ putrās te 'dya pitṛṣvasaḥ siddhārthā vasumantaś ca sā tvaṃ prītim ivāpnuhi 52 anujñātas tvayā cāhaṃ dvārakāṃ gantum utsahe subhadrāṃ draupadīṃ caiva sabhājayata keśavaḥ 53 niṣkramyāntaḥpurāc caiva yudhiṣṭhira sahāyavān snātaś ca kṛtajapyaś ca brāhmaṇān svasti vācya ca 54 tato meghavaraprakhyaṃ syandanaṃ vai sukalpitam yojayitvā mahārāja dārukaḥ pratyupasthitaḥ 55 upasthitaṃ rathaṃ dṛṣṭvā tārkṣya pravara ketanam pradakṣiṇam upāvṛtya samāruhya mahāmanāḥ prayayau puṇḍarīkākṣas tato dvāravatīṃ purīm 56 taṃ padbhyām anuvavrāja dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ bhrātṛbhiḥ sahitaḥ śrīmān vāsudevaṃ mahābalam 57 tato muhūrtaṃ saṃgṛhya syandanapravaraṃ hariḥ abravīt puṇḍarīkākṣaḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram 58 apramattaḥ sthito nityaṃ prajāḥ pāhi viśāṃ pate parjanyam iva bhūtāni mahādrumam ivāṇḍajāḥ bāndhavās tvopajīvantu sahasrākṣam ivāmarāḥ 59 kṛtvā paraspareṇaiva saṃvidaṃ kṛṣṇa pāṇḍavau anyonyaṃ samanujñāpya jagmatuḥ svagṛhān prati 60 gate dvāravatīṃ kṛṣṇe sātvata pravare nṛpa eko duryodhano rājā śakuniś cāpi saubalaḥ tasyāṃ sabhāyāṃ divyāyām ūṣatus tau nararṣabhau |