|
1
[ज] एकचक्रां गतास ते तु कुन्तीपुत्रा महारदाः अतः परं थविजश्रेष्ठ किम अकुर्वत पाण्डवाः 2 [वै] एकचक्रां गतास ते तु कुन्तीपुत्रा महारदाः ऊषुर नातिचिरं कालं बराह्मणस्य निवेशने 3 रमणीयानि पश्यन्तॊ वनानि विविधानि च पार्दिवान अपि चॊथ्थेशान सरितश च सरांसि च 4 चेरुर भैक्षं तथा ते तु सर्व एव विशां पते बभूवुर नागराणां च सवैर गुणैः परियथर्शनाः 5 निवेथयन्ति सम च ते भैक्षं कुन्त्याः सथा निशि तया विभक्तान भागांस ते भुञ्जते सम पृदक पृदक 6 अर्धं ते भुञ्जते वीराः सह मात्रा परंतपाः अर्धं भैक्षस्य सर्वस्य भीमॊ भुङ्क्ते महाबलः 7 तदा तु तेषां वसतां तत्र राजन महात्मनाम अतिचक्राम सुमहान कालॊ ऽद भरतर्षभ 8 ततः कथा चिथ भैक्षाय गतास ते भरतर्षभाः संगत्या भीमसेनस तु तत्रास्ते पृदया सह 9 अदार्तिजं महाशब्थं बराह्मणस्य निवेशने भृशम उत्पतितं घॊरं कुन्ती शुश्राव भारत 10 रॊरूयमाणांस तान सर्वान परिथेवयतश च सा कारुण्यात साधुभावाच च थेवी राजन न चक्षमे 11 मद्यमानेव थुःखेन हृथयेन पृदा ततः उवाच भीमं कल्याणी कृपान्वितम इथं वचः 12 वसामः सुसुखं पुत्र बराह्मणस्य निवेशने अज्ञाता धार्तराष्ट्राणां सत्कृता वीतमन्यवः 13 सा चिन्तये सथा पुत्र बराह्मणस्यास्य किं नव अहम परियं कुर्याम इति गृहे यत कुर्युर उषिताः सुखम 14 एतावान पुरुषस तात कृतं यस्मिन न नश्यति यावच च कुर्याथ अन्यॊ ऽसय कुर्याथ अभ्यधिकं ततः 15 तथ इथं बराह्मणस्यास्य थुःखम आपतितं धरुवम तत्रास्या यथि साहाय्यं कुर्याम सुकृतं भवेत 16 [भम] जञायताम अस्य यथ थुःखं यतश चैव समुत्दितम विथिते वयवसिष्यामि यथ्य अपि सयात सुथुष्करम 17 [वै] तदा हि कदयन्तौ तौ भूयः शुश्रुवतुः सवनम आर्तिजं तस्य विप्रस्य सभार्यस्य विशां पते 18 अन्तःपुरं ततस तस्य बराह्मणस्य महात्मनः विवेश कुन्ती तवरिता बथ्धवत्सेव सौरभी 19 ततस तं बराह्मणं तत्र भार्यया च सुतेन च थुहित्रा चैव सहितं थथर्श विकृताननम 20 [बर] धिग इथं जीवितं लॊके ऽनल सारम अनर्दकम थुःखमूलं पराधीनं भृशम अप्रियभागि च 21 जीविते परमं थुःखं जीविते परमॊ जवरः जीविते वर्तमानस्य थवन्थ्वानाम आगमॊ धरुवः 22 एकात्मापि हि धर्मार्दौ कामं च न निषेवते एतैश च विप्रयॊगॊ ऽपि थुःखं परमकं मतम 23 आहुः के चित परं मॊक्षं स च नास्ति कदं चन अर्दप्राप्तौ च नरकः कृत्स्न एवॊपपथ्यते 24 अर्देप्सुता परं थुःखम अर्दप्राप्तौ ततॊ ऽधिकम जातस्नेहस्य चार्देषु विप्रयॊगे महत्तरम 25 न हि यॊगं परपश्यामि येन मुच्येयम आपथः पुत्रथारेण वा सार्धं पराथ्रवेयाम अनामयम 26 यतितं वै मया पूर्वं यदा तवं वेत्द बराह्मणि यतः कषेमं ततॊ गन्तुं तवया तु मम न शरुतम 27 इह जाता विवृथ्धास्मि पिता चेह ममेति च उक्तवत्य असि थुर्मेधे याच्यमाना मयासकृत 28 सवर्गतॊ हि पिता वृथ्धस तदा माता चिरं तव बान्धवा भूतपूर्वाश च तत्र वासे तु का रतिः 29 सॊ ऽयं ते बन्धुकामाया अशृण्वन्त्या वचॊ मम बन्धुप्रणाशः संप्राप्तॊ भृशं थुःखकरॊ मम 30 अद वा मथ विनाशॊ ऽयं न हि शक्ष्यामि कं चन परित्यक्तुम अहं बन्धुं सवयं जीवन नृशंसवत 31 सहधर्मचरीं थान्तां नित्यं मातृसमां मम सखायं विहितां थेवैर नित्यं परमिकां गतिम 32 मात्रा पित्रा च विहितां सथा गार्हस्द्य भागिनीम वरयित्वा यदान्यायं मन्त्रवत परिणीय च 33 कुलीनां शीलसंपन्नाम अपत्यजननीं मम तवाम अहं जीवितस्यार्दे साध्वीम अनपकारिणीम परित्यक्तुं न शक्ष्यामि भार्यां नित्यम अनुव्रताम 34 कुत एव परित्यक्तुं सुतां शक्ष्याम्य अहं सवहम बालाम अप्राप्तवयसम अजातव्यञ्जनाकृतिम 35 भर्तुर अर्दाय निक्षिप्तां नयासं धात्रा महात्मना यस्यां थौहित्रजाँल लॊकान आशंसे पितृभिः सह सवयम उत्पाथ्य तां बालां कदम उत्स्रष्टुम उत्सहे 36 मन्यन्ते के चिथ अधिकं सनेहं पुत्रे पितुर नराः कन्यायां नैव तु पुनर मम तुल्याव उभौ मतौ 37 यस्मिँल लॊकाः परसूतिश च सदिता नित्यम अदॊ सुखम अपापां ताम अहं बालां कदम उत्स्रष्टुम उत्सहे 38 आत्मानम अपि चॊत्सृज्य तप्स्ये परेतवशं गतः तयक्ता हय एते मया वयक्तं नेह शक्ष्यन्ति जीवितुम 39 एषां चान्यतम तयागॊ नृशंसॊ गर्हितॊ बुधैः आत्मत्यागे कृते चेमे मरिष्यन्ति मया विना 40 स कृच्छ्राम अहम आपन्नॊ न शक्तस तर्तुम आपथम अहॊ धिक कां गतिं तव अथ्य गमिष्यामि सबान्धवः सर्वैः सह मृतं शरेयॊ न तु मे जीवितुं कषमम |
1
[j] ekacakrāṃ gatās te tu kuntīputrā mahārathāḥ ataḥ paraṃ dvijaśreṣṭha kim akurvata pāṇḍavāḥ 2 [vai] ekacakrāṃ gatās te tu kuntīputrā mahārathāḥ ūṣur nāticiraṃ kālaṃ brāhmaṇasya niveśane 3 ramaṇīyāni paśyanto vanāni vividhāni ca pārthivān api coddeśān saritaś ca sarāṃsi ca 4 cerur bhaikṣaṃ tadā te tu sarva eva viśāṃ pate babhūvur nāgarāṇāṃ ca svair guṇaiḥ priyadarśanāḥ 5 nivedayanti sma ca te bhaikṣaṃ kuntyāḥ sadā niśi tayā vibhaktān bhāgāṃs te bhuñjate sma pṛthak pṛthak 6 ardhaṃ te bhuñjate vīrāḥ saha mātrā paraṃtapāḥ ardhaṃ bhaikṣasya sarvasya bhīmo bhuṅkte mahābalaḥ 7 tathā tu teṣāṃ vasatāṃ tatra rājan mahātmanām aticakrāma sumahān kālo 'tha bharatarṣabha 8 tataḥ kadā cid bhaikṣāya gatās te bharatarṣabhāḥ saṃgatyā bhīmasenas tu tatrāste pṛthayā saha 9 athārtijaṃ mahāśabdaṃ brāhmaṇasya niveśane bhṛśam utpatitaṃ ghoraṃ kuntī śuśrāva bhārata 10 rorūyamāṇāṃs tān sarvān paridevayataś ca sā kāruṇyāt sādhubhāvāc ca devī rājan na cakṣame 11 mathyamāneva duḥkhena hṛdayena pṛthā tataḥ uvāca bhīmaṃ kalyāṇī kṛpānvitam idaṃ vacaḥ 12 vasāmaḥ susukhaṃ putra brāhmaṇasya niveśane ajñātā dhārtarāṣṭrāṇāṃ satkṛtā vītamanyavaḥ 13 sā cintaye sadā putra brāhmaṇasyāsya kiṃ nv aham priyaṃ kuryām iti gṛhe yat kuryur uṣitāḥ sukham 14 etāvān puruṣas tāta kṛtaṃ yasmin na naśyati yāvac ca kuryād anyo 'sya kuryād abhyadhikaṃ tataḥ 15 tad idaṃ brāhmaṇasyāsya duḥkham āpatitaṃ dhruvam tatrāsyā yadi sāhāyyaṃ kuryāma sukṛtaṃ bhavet 16 [bhm] jñāyatām asya yad duḥkhaṃ yataś caiva samutthitam vidite vyavasiṣyāmi yady api syāt suduṣkaram 17 [vai] tathā hi kathayantau tau bhūyaḥ śuśruvatuḥ svanam ārtijaṃ tasya viprasya sabhāryasya viśāṃ pate 18 antaḥpuraṃ tatas tasya brāhmaṇasya mahātmanaḥ viveśa kuntī tvaritā baddhavatseva saurabhī 19 tatas taṃ brāhmaṇaṃ tatra bhāryayā ca sutena ca duhitrā caiva sahitaṃ dadarśa vikṛtānanam 20 [br] dhig idaṃ jīvitaṃ loke 'nala sāram anarthakam duḥkhamūlaṃ parādhīnaṃ bhṛśam apriyabhāgi ca 21 jīvite paramaṃ duḥkhaṃ jīvite paramo jvaraḥ jīvite vartamānasya dvandvānām āgamo dhruvaḥ 22 ekātmāpi hi dharmārthau kāmaṃ ca na niṣevate etaiś ca viprayogo 'pi duḥkhaṃ paramakaṃ matam 23 āhuḥ ke cit paraṃ mokṣaṃ sa ca nāsti kathaṃ cana arthaprāptau ca narakaḥ kṛtsna evopapadyate 24 arthepsutā paraṃ duḥkham arthaprāptau tato 'dhikam jātasnehasya cārtheṣu viprayoge mahattaram 25 na hi yogaṃ prapaśyāmi yena mucyeyam āpadaḥ putradāreṇa vā sārdhaṃ prādraveyām anāmayam 26 yatitaṃ vai mayā pūrvaṃ yathā tvaṃ vettha brāhmaṇi yataḥ kṣemaṃ tato gantuṃ tvayā tu mama na śrutam 27 iha jātā vivṛddhāsmi pitā ceha mameti ca uktavaty asi durmedhe yācyamānā mayāsakṛt 28 svargato hi pitā vṛddhas tathā mātā ciraṃ tava bāndhavā bhūtapūrvāś ca tatra vāse tu kā ratiḥ 29 so 'yaṃ te bandhukāmāyā aśṛṇvantyā vaco mama bandhupraṇāśaḥ saṃprāpto bhṛśaṃ duḥkhakaro mama 30 atha vā mad vināśo 'yaṃ na hi śakṣyāmi kaṃ cana parityaktum ahaṃ bandhuṃ svayaṃ jīvan nṛśaṃsavat 31 sahadharmacarīṃ dāntāṃ nityaṃ mātṛsamāṃ mama sakhāyaṃ vihitāṃ devair nityaṃ paramikāṃ gatim 32 mātrā pitrā ca vihitāṃ sadā gārhasthya bhāginīm varayitvā yathānyāyaṃ mantravat pariṇīya ca 33 kulīnāṃ śīlasaṃpannām apatyajananīṃ mama tvām ahaṃ jīvitasyārthe sādhvīm anapakāriṇīm parityaktuṃ na śakṣyāmi bhāryāṃ nityam anuvratām 34 kuta eva parityaktuṃ sutāṃ śakṣyāmy ahaṃ svaham bālām aprāptavayasam ajātavyañjanākṛtim 35 bhartur arthāya nikṣiptāṃ nyāsaṃ dhātrā mahātmanā yasyāṃ dauhitrajāṁl lokān āśaṃse pitṛbhiḥ saha svayam utpādya tāṃ bālāṃ katham utsraṣṭum utsahe 36 manyante ke cid adhikaṃ snehaṃ putre pitur narāḥ kanyāyāṃ naiva tu punar mama tulyāv ubhau matau 37 yasmiṁl lokāḥ prasūtiś ca sthitā nityam atho sukham apāpāṃ tām ahaṃ bālāṃ katham utsraṣṭum utsahe 38 ātmānam api cotsṛjya tapsye pretavaśaṃ gataḥ tyaktā hy ete mayā vyaktaṃ neha śakṣyanti jīvitum 39 eṣāṃ cānyatama tyāgo nṛśaṃso garhito budhaiḥ ātmatyāge kṛte ceme mariṣyanti mayā vinā 40 sa kṛcchrām aham āpanno na śaktas tartum āpadam aho dhik kāṃ gatiṃ tv adya gamiṣyāmi sabāndhavaḥ sarvaiḥ saha mṛtaṃ śreyo na tu me jīvituṃ kṣamam |