|
1
[वै] ततॊ थरुपथम आसाथ्य भरथ्वाजः परतापवान अब्रवीत पार्षतं राजन सखायं विथ्धि माम इति 2 [थरुपथ] अकृतेयं तव परज्ञा बरह्मन नातिसमञ्जसी यन मां बरवीषि परसभं सखा ते ऽहम इति थविज 3 न हि राज्ञाम उथीर्णानाम एवं भूतैर नरैः कव चित सख्यं भवति मन्थात्मञ शरिया हीनैर धनच्युतैः 4 सौहृथान्य अपि जीर्यन्ते कालेन परिजीर्यताम सौहृथं मे तवया हय आसीत पूर्वं सामर्द्य बन्धनम 5 न सख्यम अजरं लॊके जातु थृश्येत कर्हि चित कामॊ वैनं विहरति करॊधश चैनं परवृश्चति 6 मैवं जीर्णम उपासिष्ठाः सख्यं नवम उपाकुरु आसीत सख्यं थविजश्रेष्ठ तवया मे ऽरदनिबन्धनम 7 न थरिथ्रॊ वसुमतॊ नाविथ्वान विथुषः सखा शूरस्य न सखा कलीबः सखिपूर्वं किम इष्यते 8 ययॊर एव समं वित्तं ययॊर एव समं कुलम तयॊः सख्यविवाहश च न तु पुष्टविपुष्टयॊः 9 नाश्रॊत्रियः शरॊत्रियस्य नारदी रदिनः सखा नाराज्ञा संगतं राज्ञः सखिपूर्वं किम इष्यते 10 [वै] थरुपथेनैवम उक्तस तु भारथ्वाजः परतापवान मुहूर्तं चिन्तयाम आस मन्युनाभिपरिप्लुतः 11 स विनिश्चित्य मनसा पाञ्चालं परति बुथ्धिमान जगाम कुरुमुख्यानां नगरं नागसाह्वयम 12 कुमारास तव अद निष्क्रम्य समेता गजसाह्वयात करीडन्तॊ वीटया तत्र वीराः पर्यचरन मुथा 13 पपात कूपे सा वीटा तेषां वै करीडतां तथा न च ते परत्यपथ्यन्त कर्म वीटॊपलब्धये 14 अद थरॊणः कुमारांस तान थृष्ट्वा कृत्यवतस तथा परहस्य मन्थं पैशल्याथ अभ्यभाषत वीर्यवान 15 अहॊ नु धिग बलं कषात्रं धिग एतां वः कृतास्त्रताम भरतस्यान्वये जाता ये वीटां नाधिगच्छत 16 एष मुष्टिर इषीकाणां मयास्त्रेणाभिमन्त्रितः अस्य वीर्यं निरीक्षध्वं यथ अन्यस्य न विथ्यते 17 वेत्स्यामीषीकया वीटां ताम इषीकाम अदान्यया ताम अन्यया समायॊगॊ वीटाया गरहणे मम 18 तथ अपश्यन कुमारास ते विस्मयॊत्फुल्ललॊचनाः अवेष्क्य चॊथ्धृतां वीटां वीटा वेथ्धारम अब्रुवन 19 अभिवाथयामहे बरह्मन नैतथ अन्येषु विथ्यते कॊ ऽसि कं तवाभिजानीमॊ वयं किं करवामहे 20 [थरॊण] आचक्ष्वध्वं च भीष्माय रूपेण च गुणैश च माम स एव सुमहाबुथ्धिः सांप्रतं परतिपत्स्यते 21 [वै] तदेत्य उक्त्वा तु ते सर्वे भीष्मम ऊचुः पितामहम बराह्मणस्य वचस तद्यं तच च कर्मविशेषवत 22 भीष्मः शरुत्वा कुमाराणां थरॊणं तं परत्यजानत युक्तरूपः स हि गुरुर इत्य एवम अनुचिन्त्य च 23 अदैनम आनीय तथा सवयम एव सुसत्कृतम परिपप्रच्छ निपुणं भीष्मः शस्त्रभृतां वरः हेतुम आगमने तस्य थरॊणः सर्वं नयवेथयत 24 महर्षेर अग्निवेश्यस्य सकाशम अहम अच्युत अस्त्रार्दम अगमं पूर्वं धनुर्वेथ जिघृक्षया 25 बरह्म चारी विनीतात्मा जटिलॊ बहुलाः समाः अवसं तत्र सुचिरं धनुर्वेथ चिकीर्षया 26 पाञ्चालराजपुत्रस तु यज्ञसेनॊ महाबलः मया सहाकरॊथ विथ्यां गुरॊः शराम्यन समाहितः 27 स मे तत्र सखा चासीथ उपकारी परियश च मे तेनाहं सह संगम्य रतवान सुचिरं बत बाल्यात परभृति कौरव्य सहाध्ययनम एव च 28 स समासाथ्य मां तत्र परियकारी परियंवथः अब्रवीथ इति मां भीष्म वचनं परीतिवर्धनम 29 अहं परियतमः पुत्रः पितुर थरॊण महात्मनः अभिषेक्ष्यति मां राज्ये सपाञ्चाल्यॊ यथा तथा 30 तवथ भॊज्यं भविता राज्यं सखे सत्येन ते शपे मम भॊगाश च वित्तं च तवथधीनं सुखानि च 31 एवम उक्तः परवव्राज कृतास्त्रॊ ऽहं धनेप्सया अभिषिक्तं च शरुत्वैनं कृतार्दॊ ऽसमीति चिन्तयन 32 परियं सखायं सुप्रीतॊ राज्यस्दं पुनर आव्रजम संस्मरन संगमं चैव वचनं चैव तस्य तत 33 ततॊ थरुपथम आगम्य सखिपूर्वम अहं परभॊ अब्रुवं पुरुषव्याघ्र सखायं विथ्धि माम इति 34 उपस्दितं तु थरुपथः सखिवच चाभिसंगतम स मां निराकारम इव परहसन्न इथम अब्रवीत 35 अकृतेयं तव परज्ञा बरह्मन नातिसमञ्जसी यथ आत्द मां तवं परसभं सखा ते ऽहम इति थविज 36 न हि राज्ञाम उथीर्णानाम एवं भूतैर नरैः कव चित सख्यं भवति मन्थात्मञ शरिया हीनैर धनच्युतैः 37 नाश्रॊत्रियः शरॊत्रियस्य नारदी रदिनः सखा नाराजा पार्दिवस्यापि सखिपूर्वं किम इष्यते 38 थरुपथेनैवम उक्तॊ ऽहं मन्युनाभिपरिप्लुतः अभ्यागच्छं कुरून भीष्म शिष्यैर अर्दी गुणान्वितैः 39 परतिजग्राह तं भीष्मॊ गुरुं पाण्डुसुतैः सह पौत्रान आथाय तान सर्वान वसूनि विविधानि च 40 शिष्या इति थथौ राजन थरॊणाय विधिपूर्वकम स च शिष्यान महेष्वासः परतिजग्राह कौरवान 41 परतिगृह्य च तान सर्वान थरॊणॊ वचनम अब्रवीत रहस्य एकः परतीतात्मा कृतॊपसथनांस तथा 42 कार्यं मे काङ्क्षितं किं चिथ धृथि संपरिवर्तते कृतास्त्रैस तत परथेयं मे तथ ऋतं वथतानघाः 43 तच छरुत्वा कौरवेयास ते तूष्णीम आसन विशां पते अर्जुनस तु ततः सर्वं परतिजज्ञे परंतपः 44 ततॊ ऽरजुनं मूर्ध्नि तथा समाघ्राय पुनः पुनः परीतिपूर्वं परिष्वज्य पररुरॊथ मुथा तथा 45 ततॊ थरॊणः पाण्डुपुत्रान अस्त्राणि विविधानि च गराहयाम आस थिव्यानि मानुषाणि च वीर्यवान 46 राजपुत्रास तदैवान्ये समेत्य भरतर्षभ अभिजग्मुस ततॊ थरॊणम अस्त्रार्दे थविजसत्तमम वृष्णयश चान्धकाश चैव नानाथेश्याश च पार्दिवाः 47 सूतपुत्रश च राधेयॊ गुरुं थरॊणम इयात तथा सपर्धमानस तु पार्देन सूतपुत्रॊ ऽतयमर्षणः थुर्यॊधनम उपाश्रित्य पाण्डवान अत्यमन्यत |
1
[vai] tato drupadam āsādya bharadvājaḥ pratāpavān abravīt pārṣataṃ rājan sakhāyaṃ viddhi mām iti 2 [drupada] akṛteyaṃ tava prajñā brahman nātisamañjasī yan māṃ bravīṣi prasabhaṃ sakhā te 'ham iti dvija 3 na hi rājñām udīrṇānām evaṃ bhūtair naraiḥ kva cit sakhyaṃ bhavati mandātmañ śriyā hīnair dhanacyutaiḥ 4 sauhṛdāny api jīryante kālena parijīryatām sauhṛdaṃ me tvayā hy āsīt pūrvaṃ sāmarthya bandhanam 5 na sakhyam ajaraṃ loke jātu dṛśyeta karhi cit kāmo vainaṃ viharati krodhaś cainaṃ pravṛścati 6 maivaṃ jīrṇam upāsiṣṭhāḥ sakhyaṃ navam upākuru āsīt sakhyaṃ dvijaśreṣṭha tvayā me 'rthanibandhanam 7 na daridro vasumato nāvidvān viduṣaḥ sakhā śūrasya na sakhā klībaḥ sakhipūrvaṃ kim iṣyate 8 yayor eva samaṃ vittaṃ yayor eva samaṃ kulam tayoḥ sakhyavivāhaś ca na tu puṣṭavipuṣṭayoḥ 9 nāśrotriyaḥ śrotriyasya nārathī rathinaḥ sakhā nārājñā saṃgataṃ rājñaḥ sakhipūrvaṃ kim iṣyate 10 [vai] drupadenaivam uktas tu bhāradvājaḥ pratāpavān muhūrtaṃ cintayām āsa manyunābhipariplutaḥ 11 sa viniścitya manasā pāñcālaṃ prati buddhimān jagāma kurumukhyānāṃ nagaraṃ nāgasāhvayam 12 kumārās tv atha niṣkramya sametā gajasāhvayāt krīḍanto vīṭayā tatra vīrāḥ paryacaran mudā 13 papāta kūpe sā vīṭā teṣāṃ vai krīḍatāṃ tadā na ca te pratyapadyanta karma vīṭopalabdhaye 14 atha droṇaḥ kumārāṃs tān dṛṣṭvā kṛtyavatas tadā prahasya mandaṃ paiśalyād abhyabhāṣata vīryavān 15 aho nu dhig balaṃ kṣātraṃ dhig etāṃ vaḥ kṛtāstratām bharatasyānvaye jātā ye vīṭāṃ nādhigacchata 16 eṣa muṣṭir iṣīkāṇāṃ mayāstreṇābhimantritaḥ asya vīryaṃ nirīkṣadhvaṃ yad anyasya na vidyate 17 vetsyāmīṣīkayā vīṭāṃ tām iṣīkām athānyayā tām anyayā samāyogo vīṭāyā grahaṇe mama 18 tad apaśyan kumārās te vismayotphullalocanāḥ aveṣkya coddhṛtāṃ vīṭāṃ vīṭā veddhāram abruvan 19 abhivādayāmahe brahman naitad anyeṣu vidyate ko 'si kaṃ tvābhijānīmo vayaṃ kiṃ karavāmahe 20 [droṇa] ācakṣvadhvaṃ ca bhīṣmāya rūpeṇa ca guṇaiś ca mām sa eva sumahābuddhiḥ sāṃprataṃ pratipatsyate 21 [vai] tathety uktvā tu te sarve bhīṣmam ūcuḥ pitāmaham brāhmaṇasya vacas tathyaṃ tac ca karmaviśeṣavat 22 bhīṣmaḥ śrutvā kumārāṇāṃ droṇaṃ taṃ pratyajānata yuktarūpaḥ sa hi gurur ity evam anucintya ca 23 athainam ānīya tadā svayam eva susatkṛtam paripapraccha nipuṇaṃ bhīṣmaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ hetum āgamane tasya droṇaḥ sarvaṃ nyavedayat 24 maharṣer agniveśyasya sakāśam aham acyuta astrārtham agamaṃ pūrvaṃ dhanurveda jighṛkṣayā 25 brahma cārī vinītātmā jaṭilo bahulāḥ samāḥ avasaṃ tatra suciraṃ dhanurveda cikīrṣayā 26 pāñcālarājaputras tu yajñaseno mahābalaḥ mayā sahākarod vidyāṃ guroḥ śrāmyan samāhitaḥ 27 sa me tatra sakhā cāsīd upakārī priyaś ca me tenāhaṃ saha saṃgamya ratavān suciraṃ bata bālyāt prabhṛti kauravya sahādhyayanam eva ca 28 sa samāsādya māṃ tatra priyakārī priyaṃvadaḥ abravīd iti māṃ bhīṣma vacanaṃ prītivardhanam 29 ahaṃ priyatamaḥ putraḥ pitur droṇa mahātmanaḥ abhiṣekṣyati māṃ rājye sapāñcālyo yadā tadā 30 tvad bhojyaṃ bhavitā rājyaṃ sakhe satyena te śape mama bhogāś ca vittaṃ ca tvadadhīnaṃ sukhāni ca 31 evam uktaḥ pravavrāja kṛtāstro 'haṃ dhanepsayā abhiṣiktaṃ ca śrutvainaṃ kṛtārtho 'smīti cintayan 32 priyaṃ sakhāyaṃ suprīto rājyasthaṃ punar āvrajam saṃsmaran saṃgamaṃ caiva vacanaṃ caiva tasya tat 33 tato drupadam āgamya sakhipūrvam ahaṃ prabho abruvaṃ puruṣavyāghra sakhāyaṃ viddhi mām iti 34 upasthitaṃ tu drupadaḥ sakhivac cābhisaṃgatam sa māṃ nirākāram iva prahasann idam abravīt 35 akṛteyaṃ tava prajñā brahman nātisamañjasī yad āttha māṃ tvaṃ prasabhaṃ sakhā te 'ham iti dvija 36 na hi rājñām udīrṇānām evaṃ bhūtair naraiḥ kva cit sakhyaṃ bhavati mandātmañ śriyā hīnair dhanacyutaiḥ 37 nāśrotriyaḥ śrotriyasya nārathī rathinaḥ sakhā nārājā pārthivasyāpi sakhipūrvaṃ kim iṣyate 38 drupadenaivam ukto 'haṃ manyunābhipariplutaḥ abhyāgacchaṃ kurūn bhīṣma śiṣyair arthī guṇānvitaiḥ 39 pratijagrāha taṃ bhīṣmo guruṃ pāṇḍusutaiḥ saha pautrān ādāya tān sarvān vasūni vividhāni ca 40 śiṣyā iti dadau rājan droṇāya vidhipūrvakam sa ca śiṣyān maheṣvāsaḥ pratijagrāha kauravān 41 pratigṛhya ca tān sarvān droṇo vacanam abravīt rahasy ekaḥ pratītātmā kṛtopasadanāṃs tadā 42 kāryaṃ me kāṅkṣitaṃ kiṃ cid dhṛdi saṃparivartate kṛtāstrais tat pradeyaṃ me tad ṛtaṃ vadatānaghāḥ 43 tac chrutvā kauraveyās te tūṣṇīm āsan viśāṃ pate arjunas tu tataḥ sarvaṃ pratijajñe paraṃtapaḥ 44 tato 'rjunaṃ mūrdhni tadā samāghrāya punaḥ punaḥ prītipūrvaṃ pariṣvajya praruroda mudā tadā 45 tato droṇaḥ pāṇḍuputrān astrāṇi vividhāni ca grāhayām āsa divyāni mānuṣāṇi ca vīryavān 46 rājaputrās tathaivānye sametya bharatarṣabha abhijagmus tato droṇam astrārthe dvijasattamam vṛṣṇayaś cāndhakāś caiva nānādeśyāś ca pārthivāḥ 47 sūtaputraś ca rādheyo guruṃ droṇam iyāt tadā spardhamānas tu pārthena sūtaputro 'tyamarṣaṇaḥ duryodhanam upāśritya pāṇḍavān atyamanyata |