|
1
[स] वासुकिस तव अब्रवीथ वाक्यं जरत्कारुम ऋषिं तथा सनामा तव कन्येयं सवसा मे तपसान्विता 2 भरिष्यामि च ते भार्यां परतीच्छेमां थविजॊत्तम रक्षणं च करिष्ये ऽसयाः सर्वशक्त्या तपॊधन 3 परतिश्रुते तु नागेन भरिष्ये भगिनीम इति जरत्कारुस तथा वेश्म भुजगस्य जगाम ह 4 तत्र मन्त्रविथां शरेष्ठस तपॊवृथ्धॊ महाव्रतः जग्राह पाणिं धर्मात्मा विधिमन्त्रपुरस्कृतम 5 ततॊ वासगृहं शुभ्रं पन्नगेन्थ्रस्य संमतम जगाम भार्याम आथाय सतूयमानॊ महर्षिभिः 6 शयनं तत्र वै कॢप्तं सपर्ध्यास्तरण संवृतम तत्र भार्या सहायः स जरत्कारुर उवास ह 7 स तत्र समयं चक्रे भार्यया सह सत्तमः विप्रियं मे न कर्तव्यं न च वाच्यं कथा चन 8 तयजेयम अप्रिये हि तवां कृते वासं च ते गृहे एतथ गृहाण वचनं मया यत समुथीरितम 9 ततः परमसंविग्ना सवसा नागपतेस तु सा अतिथुःखान्विता वाचं तम उवाचैवम अस्त्व इति 10 तदैव सा च भर्तारं थुःखशीलम उपाचरत उपायैः शवेतकाकीयैः परियकामा यशस्विनी 11 ऋतुकाले ततः सनाता कथा चिथ वासुकेः सवसा भर्तारं तं यदान्यायम उपतस्दे महामुनिम 12 तत्र तस्याः समभवथ गर्भॊ जवलनसंनिभः अतीव तपसा युक्तॊ वैश्वानरसमथ्युतिः शुक्लपक्षे यदा सॊमॊ वयवर्धत तदैव सः 13 ततः कतिपयाहस्य जरत्कारुर महातपाः उत्सङ्गे ऽसयाः शिरः कृत्वा सुष्वाप परिखिन्नवत 14 तस्मिंश च सुप्ते विप्रेन्थ्रे सवितास्तम इयाथ गिरिम अह्नः परिक्षये बरह्मंस ततः साचिन्तयत तथा वासुकेर भगिनी भीता धर्मलॊपान मनस्विनी 15 किं नु मे सुकृतं भूयाथ भर्तुर उत्दापनं न वा थुःखशीलॊ हि धर्मात्मा कदं नास्यापराध्नुयाम 16 कॊपॊ वा धर्मशीलस्य धर्मलॊपॊ ऽद वा पुनः धर्मलॊपॊ गरीयान वै सयाथ अत्रेत्य अकरॊन मनः 17 उत्दापयिष्ये यथ्य एनं धरुवं कॊपं करिष्यति धर्मलॊपॊ भवेथ अस्य संध्यातिक्रमणे धरुवम 18 इति निश्चित्य मनसा जरत्कारुर भुजंगमा तम ऋषिं थीप्ततपसं शयानम अनलॊपमम उवाचेथं वचः शलक्ष्णं ततॊ मधुरभाषिणी 19 उत्तिष्ठ तवं महाभाग सूर्यॊ ऽसतम उपगच्छति संध्याम उपास्स्व भगवन्न अपः सपृष्ट्वा यतव्रतः 20 पराथुष्कृताग्निहॊत्रॊ ऽयं मुहूर्तॊ रम्यथारुणः संध्या परवर्तते चेयं पश्चिमायां थिशि परभॊ 21 एवम उक्तः स भगवाञ जरत्कारुर महातपाः भार्यां परस्फुरमाणौष्ठ इथं वचनम अब्रवीत 22 अवमानः परयुक्तॊ ऽयं तवया मम भुजंगमे समीपे ते न वत्स्यामि गमिष्यामि यदागतम 23 न हि तेजॊ ऽसति वामॊरु मयि सुप्ते विभावसॊः अस्तं गन्तुं यदाकालम इति मे हृथि वर्तते 24 न चाप्य अवमतस्येह वस्तुं रॊचेत कस्य चित किं पुनर धर्मशीलस्य मम वा मथ्विधस्य वा 25 एवम उक्ता जरत्कारुर भर्त्रा हृथयकम्पनम अब्रवीथ भगिनी तत्र वासुकेः संनिवेशने 26 नावमानात कृतवती तवाहं परतिबॊधनम धर्मलॊपॊ न ते विप्र सयाथ इत्य एतत कृतं मया 27 उवाच भार्याम इत्य उक्तॊ जरत्कारुर महातपाः ऋषिः कॊपसमाविष्टस तयक्तुकामॊ भुजंगमाम 28 न मे वाग अनृतं पराह गमिष्ये ऽहं भुजंगमे समयॊ हय एष मे पूर्वं तवया सह मिदः कृतः 29 सुखम अस्म्य उषितॊ भथ्रे बरूयास तवं भरातरं शुभे इतॊ मयि गते भीरु गतः स भगवान इति तवं चापि मयि निष्क्रान्ते न शॊकं कर्तुम अर्हसि 30 इत्य उक्ता सानवथ्याङ्गी परत्युवाच पतिं तथा जरत्कारुं जरत्कारुश चिन्ताशॊकपरायणा 31 बाष्पगथ्गथया वाचा मुखेन परिशुष्यता कृताञ्जलिर वरारॊहा पर्यश्रुनयना ततः धैर्यम आलम्ब्य वामॊरुर हृथयेन परवेपता 32 न माम अर्हसि धर्मज्ञ परित्यक्तुम अनागसम धर्मे सदितां सदितॊ धर्मे सथा परियहिते रताम 33 परथाने कारणं यच च मम तुभ्यं थविजॊत्तम तथ अलब्धवतीं मन्थां किं मां वक्ष्यति वासुखिः 34 मातृशापाभिभूतानां जञातीनां मम सत्तम अपत्यम ईप्षितं तवत्तस तच च तावन न थृश्यते 35 तवत्तॊ हय अपत्यलाभेन जञातीनां मे शिवं भवेत संप्रयॊगॊ भवेन नायं मम मॊघस तवया थविज 36 जञातीनां हितम इच्छन्ती भगवंस तवां परसाथये इमम अव्यक्तरूपं मे गर्भम आधाय सत्तम कदं तयक्त्वा महात्मा सन गन्तुम इच्छस्य अनागसम 37 एवम उक्तस तु स मुनिर भार्यां वचनम अब्रवीत यथ्य उक्तम अनुरूपं च जरत्कारुस तपॊधनः 38 अस्त्य एष गर्भः सुभगे तव वैश्वानरॊपमः ऋषिः परमधर्मात्मा वेथवेथाङ्गपारगः 39 एवम उक्त्वा स धर्मात्मा जरत्कारुर महान ऋषिः उग्राय तपसे भूयॊ जगाम कृतनिश्चयः |
1
[s] vāsukis tv abravīd vākyaṃ jaratkārum ṛṣiṃ tadā sanāmā tava kanyeyaṃ svasā me tapasānvitā 2 bhariṣyāmi ca te bhāryāṃ pratīcchemāṃ dvijottama rakṣaṇaṃ ca kariṣye 'syāḥ sarvaśaktyā tapodhana 3 pratiśrute tu nāgena bhariṣye bhaginīm iti jaratkārus tadā veśma bhujagasya jagāma ha 4 tatra mantravidāṃ śreṣṭhas tapovṛddho mahāvrataḥ jagrāha pāṇiṃ dharmātmā vidhimantrapuraskṛtam 5 tato vāsagṛhaṃ śubhraṃ pannagendrasya saṃmatam jagāma bhāryām ādāya stūyamāno maharṣibhiḥ 6 śayanaṃ tatra vai kḷptaṃ spardhyāstaraṇa saṃvṛtam tatra bhāryā sahāyaḥ sa jaratkārur uvāsa ha 7 sa tatra samayaṃ cakre bhāryayā saha sattamaḥ vipriyaṃ me na kartavyaṃ na ca vācyaṃ kadā cana 8 tyajeyam apriye hi tvāṃ kṛte vāsaṃ ca te gṛhe etad gṛhāṇa vacanaṃ mayā yat samudīritam 9 tataḥ paramasaṃvignā svasā nāgapates tu sā atiduḥkhānvitā vācaṃ tam uvācaivam astv iti 10 tathaiva sā ca bhartāraṃ duḥkhaśīlam upācarat upāyaiḥ śvetakākīyaiḥ priyakāmā yaśasvinī 11 ṛtukāle tataḥ snātā kadā cid vāsukeḥ svasā bhartāraṃ taṃ yathānyāyam upatasthe mahāmunim 12 tatra tasyāḥ samabhavad garbho jvalanasaṃnibhaḥ atīva tapasā yukto vaiśvānarasamadyutiḥ śuklapakṣe yathā somo vyavardhata tathaiva saḥ 13 tataḥ katipayāhasya jaratkārur mahātapāḥ utsaṅge 'syāḥ śiraḥ kṛtvā suṣvāpa parikhinnavat 14 tasmiṃś ca supte viprendre savitāstam iyād girim ahnaḥ parikṣaye brahmaṃs tataḥ sācintayat tadā vāsuker bhaginī bhītā dharmalopān manasvinī 15 kiṃ nu me sukṛtaṃ bhūyād bhartur utthāpanaṃ na vā duḥkhaśīlo hi dharmātmā kathaṃ nāsyāparādhnuyām 16 kopo vā dharmaśīlasya dharmalopo 'tha vā punaḥ dharmalopo garīyān vai syād atrety akaron manaḥ 17 utthāpayiṣye yady enaṃ dhruvaṃ kopaṃ kariṣyati dharmalopo bhaved asya saṃdhyātikramaṇe dhruvam 18 iti niścitya manasā jaratkārur bhujaṃgamā tam ṛṣiṃ dīptatapasaṃ śayānam analopamam uvācedaṃ vacaḥ ślakṣṇaṃ tato madhurabhāṣiṇī 19 uttiṣṭha tvaṃ mahābhāga sūryo 'stam upagacchati saṃdhyām upāssva bhagavann apaḥ spṛṣṭvā yatavrataḥ 20 prāduṣkṛtāgnihotro 'yaṃ muhūrto ramyadāruṇaḥ saṃdhyā pravartate ceyaṃ paścimāyāṃ diśi prabho 21 evam uktaḥ sa bhagavāñ jaratkārur mahātapāḥ bhāryāṃ prasphuramāṇauṣṭha idaṃ vacanam abravīt 22 avamānaḥ prayukto 'yaṃ tvayā mama bhujaṃgame samīpe te na vatsyāmi gamiṣyāmi yathāgatam 23 na hi tejo 'sti vāmoru mayi supte vibhāvasoḥ astaṃ gantuṃ yathākālam iti me hṛdi vartate 24 na cāpy avamatasyeha vastuṃ roceta kasya cit kiṃ punar dharmaśīlasya mama vā madvidhasya vā 25 evam uktā jaratkārur bhartrā hṛdayakampanam abravīd bhaginī tatra vāsukeḥ saṃniveśane 26 nāvamānāt kṛtavatī tavāhaṃ pratibodhanam dharmalopo na te vipra syād ity etat kṛtaṃ mayā 27 uvāca bhāryām ity ukto jaratkārur mahātapāḥ ṛṣiḥ kopasamāviṣṭas tyaktukāmo bhujaṃgamām 28 na me vāg anṛtaṃ prāha gamiṣye 'haṃ bhujaṃgame samayo hy eṣa me pūrvaṃ tvayā saha mithaḥ kṛtaḥ 29 sukham asmy uṣito bhadre brūyās tvaṃ bhrātaraṃ śubhe ito mayi gate bhīru gataḥ sa bhagavān iti tvaṃ cāpi mayi niṣkrānte na śokaṃ kartum arhasi 30 ity uktā sānavadyāṅgī pratyuvāca patiṃ tadā jaratkāruṃ jaratkāruś cintāśokaparāyaṇā 31 bāṣpagadgadayā vācā mukhena pariśuṣyatā kṛtāñjalir varārohā paryaśrunayanā tataḥ dhairyam ālambya vāmorur hṛdayena pravepatā 32 na mām arhasi dharmajña parityaktum anāgasam dharme sthitāṃ sthito dharme sadā priyahite ratām 33 pradāne kāraṇaṃ yac ca mama tubhyaṃ dvijottama tad alabdhavatīṃ mandāṃ kiṃ māṃ vakṣyati vāsukhiḥ 34 mātṛśāpābhibhūtānāṃ jñātīnāṃ mama sattama apatyam īpṣitaṃ tvattas tac ca tāvan na dṛśyate 35 tvatto hy apatyalābhena jñātīnāṃ me śivaṃ bhavet saṃprayogo bhaven nāyaṃ mama moghas tvayā dvija 36 jñātīnāṃ hitam icchantī bhagavaṃs tvāṃ prasādaye imam avyaktarūpaṃ me garbham ādhāya sattama kathaṃ tyaktvā mahātmā san gantum icchasy anāgasam 37 evam uktas tu sa munir bhāryāṃ vacanam abravīt yady uktam anurūpaṃ ca jaratkārus tapodhanaḥ 38 asty eṣa garbhaḥ subhage tava vaiśvānaropamaḥ ṛṣiḥ paramadharmātmā vedavedāṅgapāragaḥ 39 evam uktvā sa dharmātmā jaratkārur mahān ṛṣiḥ ugrāya tapase bhūyo jagāma kṛtaniścayaḥ |